Erdogan ibrahimhalil
Yüklə 383,13 Kb. Pdf görüntüsü
|
Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Cilt: 11 Sayı: 57 Haziran 2018
The Journal of International Social Research Volume: 11 Issue: 57 June 2018
- 790 -
Tüm ilâhî sıfatları ihtiva ettiği kabul edilen “Allah” lafzı bir nevi ulûhiyyeti aşkın yönünü temsil ederken, “Rab” ismi O’nun yaratılmış âleme yönelik fiilî tecellilerine işaret eder (Topaloğlu, 2007: 34/372). Bu durumda “Tanrıcılık” ya da “İlahçılık” şeklindeki bir tesmiyede bile bu tezat oldukça bariz bir şekilde gözükmektedir. Zira Tanrı, İlah, Deus gibi isimler tek tanrıcı dinler tarafından, yüce yaratıcı için kullanılan terimlerdir. Her birine yüklenen ortak anlam, tam bilen, tam güçlü, doğanın tek ve yüce ilkesi, doğa üstü varlık, yönetici, hakim varlık şeklindedir. Eski çağlarda, Kenophanes’in (ö. m.ö. 475), çok tanrıcılığı reddeden ve “tek bir tanrı vardır, tüm tanrıların ve insanların efendisidir” (Timuçin, 2004: 452) sözleri, inandıkları Tanrı’yı “Efendi” olarak nitelemektedir. Efendiliğin/Siyâdetin muhtevasında ise, hakimiyet, egemenlik, yönetme, üstünlük, güç, kuvvet ve otorite gibi mutlak eylemler ve anlamlar vardır. Bu egemenlik ve otorite ise kozmolojik anlamda bir mala sahip olmakla birlikte insanların temsil ettiği toplumlara hakim olup onları yönetme anlamındadır. Bundan dolayı efendilik kelimesi sadece sahip olma anlamında olsaydı, elbisenin efendisi ( ÓóíøöÏõ ÇáËóøæúÈö) denilmesi doğru olurdu. Halbuki böyle bir kullanım doğru değildir. Efendilik ifadesi sadece âkil kimseler için “toplumların efendisi” ( ÓóíøöÏõ ÇáúŞóæúãö) , “insanların efendisi” ( ÓóíøöÏõ ÇáäøóÇÓö) şeklinde kullanılmıştır (Isfehânî, 1961: 47). Nitekim “Tanrıcılık”, “İlahçılık”, “Rabçılık” şeklinde tesmiyesi isim ile müsemma arasında tezat oluşturmaktadır. Bu da İslam düşünce tarihinde ilahi sorumluluk doğuran fiillerle ilgili ilahi kaderi reddeden kimselere “kaderci”, “kader taraftarı” anlamına gelen ve kendi ritüelleri ile tamamen zıt bir anlam ifade eden “kaderiye” teriminin kullanılması gibi deizme de ilahçılık, rabçılık, tanrıcılık ve benzeri mefhumlar kullanıldığını ortaya koymaktadır. Nübüvveti kabul etmeyen gruplar olarak klasik kelâm eserlerinde Berâhime (Tümer, 1992, 6/ 329), Sabiîler (Gündüz, 2008: 35/341), Tenâsuhiyye (Yitik, 2001: 40/441), ve Sümeniyye (Güç, 2010: 38/132) zikredilmiştir (Âmidî, 2004: 274; Nesefî, 2000: 49). Bazı kaynakların (Vural, 2011: 128) Ebû Bekir er-Râzî’yi (v. 313/925) İslam dünyasının önde gelen deistlerinden kabul edilmesi, deizm inancının 17. asır Avrupa’sına değil daha önceki zamanlara kadar gittiğini göstermektedir. Aslında âleme müdahil olmayan Tanrı anlayışını ise birçok felsefe tarihçileri Aristoteles’e kadar geriye götürmüşlerdir (Aydın, 1990: 140). Nitekim Kur’ân ifadelerinde “müşrik” diye ifade edilen kimselerin inanışları ile Deist ve Brahmanist düşünce arasında birçok benzerlikler vardır. Eski çağlardan beri peygamberlere iman etmeyen toplumların bazılarının Tanrı’ya inanıp, nübüvvet ve vahyi kabul etmedikleri belirtilmektedir. Bu durumda deizm şeklindeki bir inanışın insanlık tarihi kadar eskiye dayandığı da söylenebilir. Gerek önceki toplumlarda ve gerekse Mekke Müşriklerinin yaratıcı bir tanrı inancı oluğu, Kur’ân ifadelerinde zikredilmektedir. Buna göre;
güneşi ve ayı insanların hizmetine verenin (Anktebût: 61; Lokmân: 25; Zümer: 38; Zuhruf: 9), gökten yağmuru indirerek onunla yeryüzünü ölümden sonra diriltenin (Ankebût: 63), bizzat kendilerini yoktan var edenin Allah Teâlâ olduğu (Zuhruf: 87) konusunda bir şüphelerinin olmadığı ifade edilmektedir. Hatta kendilerine gökten ve yerden rızık verenin, işitmelerini ve görmelerini sağlayan mutlak gücün ve dünyadaki işlerinin yürümesinin (Yûnus: 31) Allah Teâlâ’nın gücü ile olduğunu söylemektedirler. Yani müşrik toplumlar, kozmolojik yapı ile ilgili yaratma aksiyonlarının tümünü Allah Teâlâ’ya izafe etme konusunda bir sorun görmemişlerdir. Kur’ân âyetlerinden hareketle, bu kimselerin Allah Teâlâ’nın varlığı ile asla bir çıkmazlarının olmadığını, asıl ihtilafın peygamber ve onun getirdikleri ile olduğu görülmektedir. Bu gerçek Kur’ân’ın farklı âyetlerinde açıkça ifade edilmiştir. “Ey Muhammed! Biz çok iyi biliyoruz ki söyledikleri elbette seni incitiyor. Onlar gerçekte seni yalanlamıyorlar; fakat o zalimler Allah Teâlâ'nın âyetlerini inadına inkâr ediyorlar” (En’âm: 33). Burada Hz. Muhammed’in şahsına yönelik herhangi bir suçlama ya da yalanlama olmadığı açıkça ifade edilmektedir. Zaten Hz. Muhammed’in doğru sözlü, emin, güvenilir bir kişiliğe sahip olduğu, asla yalan söylemeyeceği Mekke halkı tarafından her fırsatta dile getirilen bir realitedir (Râzî, 2000: XII/168). Dolayısıyla bu kimselerin kabul etmeye yanaşmadıkları şey, peygamberin Allah Teâlâ’dan geldiğini ifade ettiği vahiy ya da başka bir ifade ile nübüvvetle birlikte gelen emir ve yasaklar olduğu anlaşılmaktadır. Her âyetin sonunda, onların bu hatalarını aklî cevaplarla kanıtlanma yoluna gidilmesi ise bilgi için sadece aklı yeterli görmelerinden dolayıdır (Râzî, 2000: XII/168). Deizm, ilke olarak Berâhime ve müşrik toplumların inanışları ile örtüşse de felsefi bir doktrin olarak bu isimle ilk defa 17. yüzyılda Avrupa’da dile getirilmiştir. İngiliz deizminin kurucusu olarak kabul edilen Cherbury’li Lord Herbert (ö. 1648), Tanrı’nın ve ahiret hayatının varlığını kabul etmekle birlikte kutsal metinlerin doğruluğunu reddetmiş, din adamlığı kurumunu şiddetle eleştirerek, evrensel gerçekleri kavramada aklın yeterli olduğunu savunmuştur (Erdem, 1994: 9/110). Deizm inanışının ortaya çıktığı coğrafya ve zaman dilimine bakıldığında 17. yüzyıl Avrupa’sında yaşanan Hristiyanlık dini ile bilim adamları arasında bir husumetin olduğu açıktır. Bu husumet sonucunda Avrupa toplumu, dini ritüelleri reddetmeyi bir çıkış yolu olarak görmüştür. Dolayısıyla deizmin ortaya çıkışı, asıl itibariyle uydurulmuş Hristiyanlık inancının ortaya koyduğu, Tanrı ve din tasavvuruna karşı toplumsal bir reaksiyon hareketidir. Yüklə 383,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|