57
S.ġaumyanın göstəriĢi ilə bütün azərbaycanlılar tərksilah edilmiĢdi, lakin erməni-
daĢnak dəstələri diĢindən dırnağına qədər silahlı idi. Bundan əlavə, Bakı erməniləri
də onların yardımçısı idi. Bütün bunların əksinə olaraq ġaumyanın Ģəxsi tapĢırığı
ilə müsəlman diviziyası nəinki tərksilah olunmuĢ, həm də diviziyanın rəhbərləri
həbs edilmiĢdi. Onların arasında general TahĢınski də var idi. Beləliklə,
S.ġaumyanın təhriki və rəhbərliyi ilə Bakıda və Bakı ətrafında dəhĢətli soyqırımı
baĢlandı. Onu da qeyd edək ki, bu soyqırımı siyasəti bolĢevizm bayrağı altında
həyata keçirilirdi. Guya Ģura hökümətinə qarĢı çıxan əksinqilabçılarla bolĢeviklər
mübarizə aparırdılar. S.ġaumyan öz çirkin əməlini pərdələyərək yazırdı: “Bizim
siyasətimiz vətəndaĢ müharibəsi aparmaqdır. Kim bu siyasətə qarĢı çıxırsa, o,
düĢmənlərimizin nökəridir”.
Nəriman Nərimanov isə bu soyqırımından dəhĢətə gələrək yazırdı:
“Müsəlman hətta bolĢevik olsaydı belə, ona aman vermirdilər”.
DaĢnaklar deyirdilər: “Biz heç bir bolĢevik tanımırıq. Təkcə elə müsəlman
olmağın kifayətdir”.
Stepan ġaumyanın əmri ilə Hamazasp Quba qəzasına göndərilən erməni
quldurlarının baĢçısı təyin edildi. O, çıxıĢ edərək deyirdi: “Mən buraya ġura
höküməti qurmağa yox, türklərdən qisas almağa gəlmiĢəm”. Hamazaspın baĢçılığı
ilə Quba qəzasında 122 kənd yerlə-yeksan edilmiĢ, əhalisinə cinsinə, yaĢına məhəl
qoymadan qəddarcasına divan tutulmuĢdu.
Nəhayət, “DaĢnaksütyun” partiyasının tapĢırığı ilə Andronik Naxçıvanı,
Zəngəzuru və Qarabağı ələ keçirməli idi. Nəticədə, onlar Bərdədə görüĢməli idilər.
Andronik Ozanyan 1865-ci ildə Türkiyənin Qarahisar yaxınlığında ġahtah
qəzasında dünyaya gəlib. Gənc yaĢlarında eyĢ-iĢrət içərisində yaĢayıb, hələ 16
yaĢında quldurluğa və terrorçuluğa meyilli olub. Öz xasiyyətində dığaları baĢına
yığıb külli miqdarda mal-qoyun aparıb, insanları qətlə yetirib və onlar arasında
ədavəti qızıĢdırıb. Məsələ belə qoyulmuĢdur ki, erməni quldurları rus çarına
sədaqətlə qulluq edəcək olsa, əvəzində Türkiyənin ġərqi Ərzurum, SarıqamıĢ, Qars
və Van gölü, Azərbaycanın qərbi-Uluxanlı, Vedibasar, Qəmərli, Dərələyəz,
Zəngəzur bölgələrini Ermənistana birləĢdirib “Böyük Ermənistan” yaradacaq və
Andronik də oranın hökmdarı olacaq.
Andronik 1912-1914-cü illərdə Balkan müharibəsində quldurluq edərək
bir müddət silahsız, dinc türk əhalisinə divan tutur. 1914-1915-ci ildə Tiflisə gəlir,
türklərə qarĢı vuruĢmaq niyyətində olduğunu bildirir. Türkiyə ərazisində
erməni könüllülərindən ibarət rusların hazırladıqları 4 korpusdan birini quldurbaĢı
Andronik Ozanyana həvalə edirlər. Erməni könüllüləri rus ordusu ilə çiyin-çiyinə
Türkiyənin Van, Qars, SarıqamıĢ və Ərzurum vilayətlərində vuruĢur və türk
əhalisinə divan tuturlar. Lakin bu savaĢda da məğlubiyyətə uğrayan Andronik
1917-ci ildə çar hökümətinin devrildiyini, general Haratovun geri çəkildiyini görüb
rusların silah-sursatlarını oğurlayıb 15 min qoĢunla qaçır. O, Ġranın Xoy Ģəhərini,
Cənubi Azərbaycanı, Culfa Ģəhərini keçərək Naxçıvana basqın edir. S.ġaumyanla
58
əlaqə yaradan daĢnak Andronik “DaĢnaksütyun” partiyasının “Böyük Ermənistan”
yaratmaq planı ilə tanıĢ olur. O, Naxçıvana soxulduqdan sonra elan edir ki, “Məni
Naxçıvana rəhbər təyin ediblər”. Andronik S.ġaumyanın göstəriĢi ilə Naxçıvan
əhalisindən bütün silahları yığır. Onun hu hərəkətləri, fəallığı S.ġaumyana xoĢ təsir
bağıĢlayır və Androniki “xalq qəhrəmanı” adlandırır. O, bolĢevik lideri V.Ġ.Leninə
belə bir teleqram vurur:
“Andronik Ozanyan Naxçıvanda ġura hökümətini qurur. Ona əlavə kömək
lazımdır”. Teleqram V.Ġ.Leninə çatar-çatmaz daĢnaka “əlavə kömək” təĢkil edilir.
Əhrəqunis kəndində yaĢayan Ġslam Qurbanovun 1965-ci ildə mənə
danıĢdıqlarından:
- Kəndlərimizə basqın edən erməni quldurları dinc əhalimizi qılıncdan
keçirir, qadınların bətninə nizə soxurdular. Bir az üzdə olan adamların, el
qəhrəmanlarının boyunlarını vurur, baĢlarını dərə aĢağı diyirləyirdilər. Ordubad
rayonun Tivi kəndindən Süleyman adlı bir nəfər var idi. Adına Qaçaq Süleyman
deyirdilər. Qaçaq Süleyman qorxu bilməz oğullardan 25 nəfəri baĢına yığıb dəstə
düzəltmiĢdi. Onlar ermənilərin kəndlərə soxulan quldurlarına divan tutur,
silahlarını ələ keçirirdi. Qaçaq Süleymanın dəstəsi Andronikin qoĢununa xəlvəti
zərbələr endirir, say-seçmə adamlarını dənləyirdi. Qaçaq Süleymanın dəstəsi Tivi
dağlarının ətəklərində Bütöv kəndindəki Babək qalasında qalırdı. Androniki təqib
edən Əbdülhəmidin əsgərləri Xoy Maku istiqaməti ilə irəliləyərək Ərəblər,
ġahtaxtı ərazisindən Araz çayını keçib Düzdağ təpələrindən daĢnakları top atəĢinə
tuturlar. Mərmilərdən biri düz Andronikin qərargahının yanına düĢür. Türk
qoĢununun zərbəsini görmüĢ Andronik öz əsgərlərinə qaçmaq komandası verir və
ildırım sürəti ilə dağlara çəkilir.
Bu quldur dəstə Sisyan mahalına çəkilərkən Ordubad rayonunun dağ
kəndlərindən keçməli olur. Tivi, Bist, Ələhi, Nəsirvaz, Bülöv kəndlərindən keçib
Qıpıcıqdan Zəngəzura aĢmağa tələsən quldur Tividə bir tələ qurur. O, öyrənir ki,
Tividə Qaçaq Süleymanın “dostu” Hayrik adlı erməni yaĢayır. Andronik Hayriki
ələ alır. Hayrikin qonağı olan Qaçaq Süleyman baĢının dəstəsi ilə Andronikin
toruna düĢür. Andronikin göstəriĢi ilə Süleyman və onun dəstə üzvlərinin boyunları
vurulur. Andronikin quldur dəstəsi Naxçıvanı tərk edərkən Naxçıvanda 11 kəndi,
Ordubadda 9 kəndi, Culfada 3 kəndi viran qoymuĢ, Sirap dərəsində sığınacaq tapan
20 min əhalini cinsinə, yaĢına görə fərqinə varmadan güllələmiĢ, Yayıcı kəndinin
2500 nəfər əhalisini qılıncdan keçirib meyitləri Araz çayına atmıĢlar.
Ümumiyyətlə, Naxçıvan bölgəsində Süleyman kimi Kəblalı xan, Cəfərqulu xanın
oğlu, Kəngərli Salmanın oğlanları, Əliciqusun oğlu Həsən, hambal Hüseynin
oğlanları kimi el qəhrəmanları olmasaydı, türk ordusu gəlməsəydi, daha böyük
faciələr olardı.
Mirzə Cabbar Baxçabanın dediklərindən:
- 1918-ci ildə daĢnaklar Ġrəvan vilayətində 211 azərbaycanlı kəndini
dağıdıb, 300 mindən çox insanı qətlə yetirmiĢlər. Fəlakətlə, ölümlə üzləĢən
Dostları ilə paylaş: |