Erməni xəyanəti

57 
 
S.ġaumyanın göstəriĢi ilə  bütün azərbaycanlılar tərksilah edilmiĢdi,  lakin erməni-
daĢnak dəstələri diĢindən dırnağına qədər silahlı idi. Bundan əlavə, Bakı erməniləri 
də  onların  yardımçısı  idi.  Bütün  bunların  əksinə  olaraq  ġaumyanın  Ģəxsi  tapĢırığı 
ilə  müsəlman  diviziyası  nəinki  tərksilah  olunmuĢ,  həm  də  diviziyanın  rəhbərləri 
həbs  edilmiĢdi.  Onların  arasında  general  TahĢınski  də  var  idi.  Beləliklə, 
S.ġaumyanın təhriki və rəhbərliyi ilə Bakıda və Bakı ətrafında dəhĢətli soyqırımı 
baĢlandı. Onu da qeyd edək ki, bu  soyqırımı  siyasəti  bolĢevizm bayrağı altında 
həyata  keçirilirdi.  Guya  Ģura  hökümətinə  qarĢı  çıxan  əksinqilabçılarla  bolĢeviklər 
mübarizə  aparırdılar.  S.ġaumyan  öz  çirkin  əməlini  pərdələyərək  yazırdı:  “Bizim 
siyasətimiz  vətəndaĢ  müharibəsi  aparmaqdır.  Kim  bu  siyasətə  qarĢı  çıxırsa,  o, 
düĢmənlərimizin nökəridir”. 
Nəriman  Nərimanov  isə  bu  soyqırımından  dəhĢətə  gələrək  yazırdı: 
“Müsəlman hətta bolĢevik olsaydı belə, ona aman vermirdilər”. 
DaĢnaklar deyirdilər: “Biz heç bir bolĢevik tanımırıq. Təkcə elə müsəlman 
olmağın kifayətdir”. 
Stepan  ġaumyanın  əmri  ilə  Hamazasp  Quba  qəzasına  göndərilən  erməni 
quldurlarının  baĢçısı  təyin  edildi.  O,  çıxıĢ  edərək  deyirdi:  “Mən  buraya  ġura 
höküməti qurmağa yox, türklərdən qisas almağa gəlmiĢəm”. Hamazaspın baĢçılığı 
ilə Quba qəzasında 122 kənd yerlə-yeksan edilmiĢ, əhalisinə cinsinə, yaĢına məhəl 
qoymadan qəddarcasına divan tutulmuĢdu. 
Nəhayət,  “DaĢnaksütyun”  partiyasının  tapĢırığı  ilə  Andronik  Naxçıvanı, 
Zəngəzuru və Qarabağı ələ keçirməli idi. Nəticədə, onlar Bərdədə görüĢməli idilər. 
Andronik Ozanyan 1865-ci ildə Türkiyənin Qarahisar yaxınlığında ġahtah 
qəzasında  dünyaya  gəlib.  Gənc  yaĢlarında  eyĢ-iĢrət  içərisində  yaĢayıb,  hələ  16 
yaĢında  quldurluğa  və  terrorçuluğa  meyilli  olub.  Öz  xasiyyətində  dığaları  baĢına 
yığıb  külli  miqdarda  mal-qoyun  aparıb,  insanları  qətlə  yetirib  və  onlar  arasında 
ədavəti  qızıĢdırıb.  Məsələ  belə  qoyulmuĢdur  ki,  erməni  quldurları  rus  çarına 
sədaqətlə qulluq edəcək olsa, əvəzində Türkiyənin ġərqi Ərzurum, SarıqamıĢ, Qars 
və  Van  gölü,  Azərbaycanın  qərbi-Uluxanlı,  Vedibasar,  Qəmərli,  Dərələyəz, 
Zəngəzur  bölgələrini  Ermənistana  birləĢdirib  “Böyük  Ermənistan”  yaradacaq  və 
Andronik də oranın hökmdarı olacaq. 
Andronik  1912-1914-cü  illərdə  Balkan  müharibəsində  quldurluq  edərək 
bir müddət silahsız, dinc türk əhalisinə divan tutur. 1914-1915-ci ildə Tiflisə gəlir, 
türklərə  qarĢı  vuruĢmaq  niyyətində      olduğunu      bildirir.      Türkiyə  ərazisində 
erməni könüllülərindən ibarət rusların hazırladıqları 4 korpusdan birini quldurbaĢı 
Andronik  Ozanyana  həvalə  edirlər.  Erməni  könüllüləri  rus  ordusu  ilə  çiyin-çiyinə 
Türkiyənin  Van,  Qars,  SarıqamıĢ  və  Ərzurum  vilayətlərində  vuruĢur  və  türk 
əhalisinə  divan  tuturlar.  Lakin  bu  savaĢda  da  məğlubiyyətə  uğrayan  Andronik 
1917-ci ildə çar hökümətinin devrildiyini, general Haratovun geri çəkildiyini görüb 
rusların silah-sursatlarını oğurlayıb 15 min qoĢunla qaçır. O, Ġranın Xoy Ģəhərini, 
Cənubi  Azərbaycanı,  Culfa  Ģəhərini  keçərək  Naxçıvana  basqın  edir.  S.ġaumyanla 

---

58 
 
əlaqə yaradan daĢnak Andronik “DaĢnaksütyun” partiyasının “Böyük Ermənistan” 
yaratmaq planı ilə tanıĢ olur. O, Naxçıvana soxulduqdan sonra elan edir ki, “Məni 
Naxçıvana  rəhbər  təyin  ediblər”.  Andronik  S.ġaumyanın  göstəriĢi  ilə  Naxçıvan 
əhalisindən bütün silahları yığır. Onun hu hərəkətləri, fəallığı S.ġaumyana xoĢ təsir 
bağıĢlayır və Androniki “xalq qəhrəmanı” adlandırır. O, bolĢevik lideri V.Ġ.Leninə 
belə bir teleqram vurur: 
“Andronik Ozanyan Naxçıvanda ġura hökümətini qurur. Ona əlavə kömək 
lazımdır”. Teleqram V.Ġ.Leninə çatar-çatmaz daĢnaka “əlavə kömək” təĢkil edilir. 
Əhrəqunis  kəndində  yaĢayan  Ġslam  Qurbanovun  1965-ci  ildə  mənə 
danıĢdıqlarından: 
-  Kəndlərimizə  basqın  edən  erməni  quldurları  dinc  əhalimizi  qılıncdan 
keçirir,  qadınların  bətninə  nizə  soxurdular.  Bir  az  üzdə  olan  adamların,  el 
qəhrəmanlarının  boyunlarını  vurur,  baĢlarını  dərə  aĢağı  diyirləyirdilər.  Ordubad 
rayonun  Tivi  kəndindən  Süleyman  adlı  bir  nəfər  var  idi.  Adına  Qaçaq  Süleyman 
deyirdilər.  Qaçaq  Süleyman  qorxu  bilməz  oğullardan  25  nəfəri  baĢına  yığıb  dəstə 
düzəltmiĢdi.  Onlar  ermənilərin  kəndlərə  soxulan  quldurlarına  divan  tutur, 
silahlarını  ələ  keçirirdi.  Qaçaq  Süleymanın  dəstəsi  Andronikin  qoĢununa  xəlvəti 
zərbələr  endirir,  say-seçmə  adamlarını  dənləyirdi.  Qaçaq  Süleymanın  dəstəsi  Tivi 
dağlarının ətəklərində Bütöv kəndindəki Babək qalasında qalırdı. Androniki təqib 
edən  Əbdülhəmidin  əsgərləri  Xoy  Maku  istiqaməti      ilə  irəliləyərək  Ərəblər, 
ġahtaxtı ərazisindən Araz çayını keçib Düzdağ təpələrindən daĢnakları top atəĢinə 
tuturlar.  Mərmilərdən  biri  düz  Andronikin  qərargahının  yanına  düĢür.  Türk 
qoĢununun zərbəsini görmüĢ Andronik öz əsgərlərinə qaçmaq komandası verir və 
ildırım sürəti ilə dağlara çəkilir. 
Bu  quldur  dəstə  Sisyan  mahalına  çəkilərkən  Ordubad  rayonunun  dağ 
kəndlərindən  keçməli  olur.  Tivi,  Bist,  Ələhi,  Nəsirvaz,  Bülöv  kəndlərindən  keçib 
Qıpıcıqdan Zəngəzura  aĢmağa  tələsən quldur Tividə  bir tələ  qurur. O, öyrənir ki, 
Tividə  Qaçaq  Süleymanın  “dostu”  Hayrik  adlı  erməni  yaĢayır.  Andronik  Hayriki 
ələ  alır.  Hayrikin  qonağı  olan  Qaçaq  Süleyman  baĢının  dəstəsi  ilə  Andronikin 
toruna düĢür. Andronikin göstəriĢi ilə Süleyman və onun dəstə üzvlərinin boyunları 
vurulur.  Andronikin  quldur  dəstəsi  Naxçıvanı  tərk  edərkən  Naxçıvanda  11  kəndi, 
Ordubadda 9 kəndi, Culfada 3 kəndi viran qoymuĢ, Sirap dərəsində sığınacaq tapan 
20 min  əhalini cinsinə,  yaĢına görə fərqinə  varmadan  güllələmiĢ, Yayıcı  kəndinin 
2500  nəfər  əhalisini  qılıncdan  keçirib  meyitləri  Araz  çayına  atmıĢlar. 
Ümumiyyətlə,  Naxçıvan  bölgəsində  Süleyman  kimi  Kəblalı  xan,  Cəfərqulu  xanın 
oğlu,  Kəngərli  Salmanın  oğlanları,  Əliciqusun  oğlu  Həsən,  hambal  Hüseynin 
oğlanları  kimi  el  qəhrəmanları  olmasaydı,  türk  ordusu  gəlməsəydi,  daha  böyük 
faciələr olardı.  
Mirzə Cabbar Baxçabanın dediklərindən: 
-  1918-ci  ildə  daĢnaklar  Ġrəvan  vilayətində  211  azərbaycanlı  kəndini 
dağıdıb,  300  mindən  çox  insanı  qətlə  yetirmiĢlər.  Fəlakətlə,  ölümlə  üzləĢən 

---