67
keyfiyyətləri itirmiĢdilər. Küçələrdə müsəlman kiĢilərin, qadınların, uĢaqların
eybəcər hala salınmıĢ meyitləri qalaqlanmıĢdı. Bir dəhĢətli mənzərəni isə heç vaxt
unuda bilməyəcəyəm. Küçələrdən birində iki yerə bölünmüĢ 3-4 yaĢlı uĢağın
cəsədi yan-yana uzadılmıĢ kiĢi və qadın meyitlərinin sinələri üstünə qoyulmuĢdu.
Mövsüm bəy Sadıqbəyov, Şamaxı sakini:
- Küçələrdə
sürüdülən
qadın
və
uĢaq
meyitlərini
öz
gözlərimlə
görmüĢəm.
Ermənilərin
vəhĢiliklərinin
sübutu
tamam dağıdılmıĢ ġamaxı Ģəhəri və qəddarlıqla qətlə yetirilmiĢ minlərlə qadın,
uĢaq və qoca meyitləri idi.
İbrahim Xəlil Tapdıq oğlu, Şamaxı qəzasının Müsəlman Mərəzəsi
kəndinin starşinası:
- Kəndimiz molokan Mərəzəsinin bir verstliyində yerləĢir. Gəncə
müsəlmanları geri çəkildikdən sonra müĢahidə etdik ki, molokan kəndinə yad
adamların, xüsusilə də ermənilərin böyük axını var. Bakıya getmiĢ molokanlar
geriyə hansısa Ģəxslərlə qayıtdılar. Onlar bizim kəndin ağsaqqallarını çağırtdıraraq
kənd camaatında olan silahların bolĢevik hökumətinə verilməsini tələb etdilər.
Həmçinin bildirdilər ki, tezliklə Bakıdan böyük rəislər gələcək. Ġki günlük möhlət
alaraq vəziyyəti müzakirə etdik. Bəzilərimiz bu qənaətə gəldik ki, Ģübhəli
adamlara
aldanmayaq və qırğından qorxaraq “Qəbiristan” adlı qıĢlağa getdik. Camaatın
əksəriyyəti kənddə qalaraq hadisələrin sonrakı gediĢatını gözləməyi üstün tutdu.
Ġki gündən sonra kəndin ağsaqqalları yenidən çağırıldılar və az keçmiĢ ermənilər
kəndə hücum etdilər. Kənd talan olundu, 300 nəfər qətlə yetirildi. Camaatın qalanı
türklər gələnə qədər “Qönçə-bulaq” qıĢlağında gizləndilər.
Arxiv sənədləri hamısı qan qoxuludur
Sağ qalmıĢ ġamaxı sakinlərinin dedikləri ağılasığmaz dəhĢət idi. Bütün bu
dəhĢətlər Ģahid ifadələrindən göründüyü kimi, əslən Ģamaxılı olan Stepan
Lalayevin əmri və iĢtirakı ilə həyata keçirilirdi.
-
Erməni əsgərləri 8-10 nəfər müsəlmanı bir-birinə spiralvari bağlayır, sonra
tüfənglərinin süngüsü ilə bir zərbəyə neçə adamı öldürmək yarıĢı keçirirlər (Bu
həm də Komarovskinin məruzəsinin təsdiqidir.)
-
Öldürülən insanların kəllə qapaqları çıxarılır, əlləri, qolları, qulaq-burunları
kəsilir, meyitlər təhqir edilirdi.
-
Bakı Ģəhərində yaĢayan Ģamaxılılardan Hacı Zamanov, Hacı Mir Ġsmayıl,
Mir HəĢimov və MəĢədi Abdul Hüseyin Nadirov Bakıdakı müttəfiq qoĢunlarını
komandanı Tomsona müraciətlərində bildirirdilər ki, Stepan Lalayev öz bandası ilə
ġamaxıya gələrkən yol boyu bütün kənd və qəsəbələri yerlə yeksan etmiĢdir. Onlar
dağıtdıqları kəndlərdə bütün kiĢiləri məhv etmiĢ, qadınlara və uĢaqlara olmazın
əzablarını vermiĢlər. Qadınları və uĢaqları ərlərinin, atalarının gözləri qarĢısında
tikə-tikə doğramıĢlar.