16
Söhbət yuxarıda sadalananlardan baĢqa Tbilisi, Diyarbəkir, Bakı, Odessa,
Kiyev, Yerusəlim, Soçi Ģəhərlərindən, Almaniyanın Bavariya torpaqlarından gedir.
Macarıstanda isə sən demə, ermənilik dövlət qurucusu olmuĢdur. Erməniliyin öz
gücünü nümayiĢkaranə göstərməsinə, bütün mümkün hallarda öz ideallarını açıq-
aĢkar bildirməsinə daha diqqətlə yanaĢmaq lazımdır. Bu mövzuda məlumat
yetərincə çoxdur.
Sayıqlamaların, yaxud illüziya hoqqasının ermənilik üçün böyük əhəmiyyəti
var. Axı o, biososioloji təzahür olaraq, pestorian, aysor, qaraçı, assuriyalı, kopt,
yezidi kürdlər və Osmanlı Türkiyəsinin digər qeyri-müsəlman icmalarından ibarət
aqlomeratın - Qriqoryan kilsəsi ətrafındakı yığnağın “vahid qədim etnos”un
subyekti kimi qələmə verilməsinə imkan verən konkret eksperiment nəticəsində
yaradılıb. Biz irəlidə aqlomerat məsələsinə qayıdacağıq.
“Ermənistanın çoxsaylı paytaxtları”na gəlincə isə mən bu mövzuya
təsadüfən toxunmadım. Ötən yüzilliyin axırlarından baĢlayaraq, gənc və dinamik
çiçəklənən etnokorporosiya olan ermənilik yeni mifologemlərin yaranması
istiqamətində mürəkkəb, praktiki olaraq böhranlı duruma düĢmüĢdü.
ABġ və Türkiyə arasında tərəfdaĢ münasibətlərinin geniĢləndiyi bir Ģəraitdə
“ermənilərin soyqırımı” mifologeminin taleyi ümidsiz görünürdü. Onu dünya
siyasətində erməniliyin yeni siyasi rolunun dərk edilməsi ilə diriltmək gərək idi.
Hətta saxta tarix də az adamı maraqlandırır. Məsələn, amerikalılar tarixi
mövzulardan ümumiyyətlə, yan keçirlər. Suveren Azərbaycan ərazisinin bir
hissəsinin iĢğalı nəticəsində qələbə eyforiyası tədricən səngidi, “Dağlıq Qarabağ”
adlı eybəcər törəmənin yaranması da etnokorporasiyanın virtual qəlbinə energetik
dividentlər gətirmədi.
Erməni diasporu üçün erməni idealının mahiyyətinin etnosiya-sinostalji
cəhətdən təzahürü yenə də əvvəlki kimi Yerevan idi. Yerevanda hakimiyyətə
yiyələnən R.Koçaryanın - morfoloji regionçunun çağırıĢı “konstruktiv” idealogem
yaratmadığından, əvvəlki sərsəm formul – “çoxpartiyalı Ermənistan”ın dövriyyəyə
buraxılmasına baĢlandı: “Biz özümüzü də, xalqı da aldatmalı və məğlubiyyəti
etiraf etməməliyik” (Q.Matevosyan), “Vətən Allahdan vacibdir, Vətəndən vacibi
kilsə, kilsədən vacibi Böyük Tiqran, Böyük Tiqrandan vacibi isə Böyük
Ermənistandır” (S.Kaputikyan) və s.
Erməniliyin həyəcan zəngi “erməni əlifbası”nın 1600 illiyinin bayram
edilməsi günlərində də səsləndi. Amma çox qəribədir, bu səs zəif və ölgün oldu.
Etnokorporasiya əvvəlki illüziyaların erməni xalqını çıxılmaz vəziyyətə saldığını
göstərən ideoloqlarından birini - O.Kaçaznuninin bədbin ovqatını unutmayıb. Fikir
verin: Livandakı erməni icması dini rəhbərlərinin sözləri ilə ekstremist “Hizbullah”
təĢkilatını dəstəkləyir. Məlum səbəblərə görə, bu mövqe Amerika icmasının
üzvlərini təmin etmir. Onlar biznes-maliyyə məsələlərində özlərini daha çox
transmilli korporasiyaların iĢtirakçısı kimi, sonra isə “bəĢəriyyətin əcdadı” kimi
büruzə verirlər. Üstəlik, “genetika araĢdırmalarına” görə onlara heç kim heç nə
17
ödəmir. Yeri gəlmiĢkən, daim sərmayə tələb edən qondarma “Dağlıq Qarabağ
respublikası” bu mənada ABġ-ın erməni icmasına heç də çox sevinc gətirmir.
Hindistanlı xristian kilsəsinin ardıcılları olub, bir vaxtlar erməniləĢmiĢ
qaraçılar da get-gedə fəallaĢırlar. “AmĢen erməniləri” adlananlarla bağlı vəziyyət
də mürəkkəbləĢir. Levon Yepiskoposyan onların genetik materialını molekulyar
səviyyədə araĢdımağı təklif edərək, Londonda bu ermənilərin “möhkəmliyini
yoxlamağı” qərara alıb. Bu, ələvi ermənilərin də xoĢuna gəlmədi. “Xor-xemĢil” və
“baĢ-xemĢil” erməniləri, ümumiyyətlə, türk və laz dillərində danıĢan bütün
xamĢellər arasında da ciddi fikir ayrılıqları yaranıb. Jurnalist Dinkin dəfnindən
sonra kriptoermənı problemi də kəskinləĢib. Bir sözlə, erməniliyin nə vaxtsa öz
etnokorporasiyasının sıralarına “daxil etdiyi” bütün qeyri-müsəlman icmaları
hazırda Ģəxsi identifikasiyaları haqqında məsələ qaldırıblar.
Mən hələ diaspor və Ay Dat arasında problemlərdən danıĢmıram. Ayrılıqlar
“kentronı xayer” və “benqladeĢi”, ortodoksal ape, Bakı, Qarabağ, Rusiya və Suriya
erməniləri arasında məiĢət səviyyəsində baĢ verir. Üçdə iki hissəsi xaricdə yaĢayan
ermənilik üçün bu, sadəcə məiĢət faktları deyil, erməni fraksiyaları arasındakı fikir
ayrılıqlarını məntiqi cəhətdən izah edə bilən sosial sübutdur. Ermənilərin Livandan
repatriasiyasının əleyhinə çıxan Kilikiya Evi katolitkosu I Aramla diaspor
arasındakı qalmaqalı xatırlamaq yetərlidir.
Özlərinin ilkin düĢünülmüĢ variantlarında qalan ortodoksal icmalar Ġranda
və bir az da Türkiyədədir. Gözlənilən Ģəraitdə ermənilik ümumdini-təriqət
ehtiyatları ilə bütün dünyaya səpələnmiĢ icmaları birləĢdirmək istiqamətində
ənənəvi aləti səfərbər etməyə məcburdur.
Erməniliyin əvvəlki etnososial rahat mühitdə yeni mifologemlər axtarıĢını
dayandırmaq və milli eqokvadratdan çıxmaq üzrə ötkəm cəhdi etnokorporasiyanı
artıq hamıdan üstün olması kimi təhlükəli həddə gətirib çıxarıb və “bəĢəriyyətin
yaranmasında və inkiĢafında” xüsusi hal qismində özünün yeni konseptual “mən”
cizgilərini faktiki olaraq çəkib.
“Genetik təməl bizə tərəddüd etmək hüququ vennir” - erməni
müəlliflərindən biri belə hesab edir və o, özünə görə haqlıdır. Bu nəzəriyyənin
ayrı-ayrı qolları hələ XIX əsrdə - ümumerməni idealı prinsiplərinin ilkin axtarıĢları
dövründə üzə çıxmıĢ, rəsmi məktəbin (1838-ci ildə bağlanan Xaskoy məktəbi ilə
qarıĢdırmamalı) proqramında və onun əsas dərsliyində əks olunmuĢdur. Ondan bir
iqtibas gətirmək istərdim: “Ermənistan - böyük sözdür, əski çağların böyük
xatırlanmasıdır, gələcəyin böyük elementidir!.. Erməni xalqı bəĢəriyyətin ġərqdə
yayılması üçün ilahi qüvvə tərəfindən vasitəçi seçilib”.
Əyalətdəki qriqoryan kilsəsinə açıq-aĢkar məhəl qoymayan və yevangelist
kilsəsini ziyarət edən Ġstanbul ermənilərinin aristokratları bu cür illüziyalara
təəssübkeĢlikdən imtina etdiklərindən, erməni komitələrinin bununla bağlı qərarları
öz birmənalılığına görə hamını heyrətləndirib: özgə cür düĢünənlər kökündən
məhv edilirdi. Ən yaxĢı halda söhbət “erməni idealına xəyanət edənlərin” total
Dostları ilə paylaş: |