EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

388

Richard Dawkins’in doğayı kör, tasarımsız, iyilik ve kötülü-

ğün olmadığı bir yer olarak tanımlaması ve böyle bir doğanın 

bizim tüm eylemlerimize karşı kayıtsız, umursamaz olduğunu 

söylemesi; ateist-evrimci yaklaşımı en iyi ifade eden tanımlar 

olarak kabul edilebilir.

699

 Kuralcı bir etik sistemi oluşturmaya 

dair elbette çabalar olabilir ve böylece bir sistem oluşturula-

bilir. Fakat bu sisteme, materyalist bir ontoloji kabul edildiği 

takdirde temel bulunmasında önemli zorluklar ortaya çıkar. 

Normları olan ama temelleri gösterilemeyen bu sistemin ‘etik 

septisizm’den kurtulması mümkün değildir.

700

 Tesadüfen oluş-

tuğu iddia edilen bir canlının, her şeyi ile beraber ahlaki de-

ğerleri de tesadüfen oluşmuş olacağından, doğa da şuursuz ve 

ahlaka karşı umursamaz olacağı için; bu ontolojiden nesnel ve 

evrensel ahlak kuralları çıkamaz, ancak nesnel temeli olmasa 

da toplumun iyiliği için birtakım normlar konabilir. 

Sonuç olarak, Evrim Teorisi’nden nesnel bir etik görüş çı-

karmak, buna kalkışıldığında doğalcı yanlışa düşüleceğinden 

dolayı mümkün değildir. Materyalist bir ontolojiyle ise hiçbir 

şekilde nesnel temelleri olan bir etik sistem oluşturulamaz. 

Evrim Teorisi’nin etik sistemler açısından asıl önemi, ateist-

evrimcilerin bu teoriyi kullanarak teist ontolojiyi ve bunun 

sonucunda da tektanrıcı dinlerin ontolojilerine dayalı etik sis-

temlerini yıkmaya çalışmalarıdır. Yani, Evrim Teorisi’ne daya-

nılarak oluşturulmaya çalışılan etik sitemlerden çok bu teoriye 

dayanılarak tektanrılı dinlerin etik görüşlerine son verilmeye 

çalışılması asıl dikkat edilmesi gerekli husustur. Fakat –önü-

müzdeki bölümde göstermeye çalışacağım gibi- Evrim Teorisi 

istismar edilerek tasarım delilinin gücünün zayıflatılması, te-

ist ontolojinin ve tektanrıcı dinlerin bu ontolojiye dayalı etik 

sistemlerinin yıkılması mümkün değildir.

699  Richard Dawkins, Cennetten Akan Irmak, s. 131.

700 Michael Ruse, Evrimci Etiğin Savunusu, çev: Nermin Acar (ed: Jean Pierre 

Changeux, ‘Etiğin Doğal Temelleri’ içinde) Doruk Yayıncılık, Ankara (2002), s. 

55. 

---

BEŞİNCİ BÖLÜM 

∑

TASARIM DELİLİ 

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

390

BÖLÜM TANITIMI 

 Tasarım delili (teleolojik delil) ile varlıklardaki düzen ve 

gayesellik gibi unsurlardan yola çıkılarak bu varlıkların Ta-

sarımcısının varlığına ve bu Tasarımcının kudreti, bilgisi, 

hâkimiyeti gibi sıfatlarına ulaşılır. Kısacası, tektanrılı dinlerin 

savunduğu Tanrı’nın birçok sıfatı tasarım delili ile temellen-

dirilir. Böylesi bir yaklaşımın binlerce yıllık tarihi olmasının 

yanında, bu yaklaşımın eski dönemlerde Epikurus ve Lucre-

tius gibi, yakın dönemlerde ise Hume ve Kant gibi eleştirmen-

leri olmuştur. Diğer yandan Platon’dan İbn Rüşd’e, Thomas 

Aquinas’tan Leibniz ve Newton’a kadar birçok ünlü düşünür 

bu delili çeşitli şekillerde savunmuşlardır. Tarihin geniş bir dö-

neminde gündeme gelmiş olan bu delilin içinde bulunduğumuz 

çağda yepyeni verilerle ortaya konabileceği kanaatindeyim.

20. yüzyılda elde edilen modern bilimin verileriyle, Dün-

ya’daki canlılığın oluşması için evrende çok hassas ayarla-

rın gerektiğini ve canlıların zannedilenden çok daha çeşitli 

ve kompleks olduklarını öğrendik. Bu yeni verilere dayalı ta-

sarım delili yaklaşımları artık sırf analojilere (benzetmelere) 

dayanmamakta, olasılık hesabı gibi matematiksel yaklaşım-

larla daha objektif bir bakış açısı mümkün olmaktadır. İlerle-

yen sayfalarda son yüzyılda gerçekleşen bilimsel ilerlemelerle 

tasarım delilinin eskisinden daha da güçlü bir şekilde savunu-

labileceğini ve ‘doğanın hiçbir müdahale almayan’ bir yer ol-

duğunu söyleyen natüralist-ateist felsefenin yanlışlığını gös-

termeye çalışacağım.

Bu bölümde cevabını bulabileceğiniz bazı sorular şunlar-

dır: Natüralizmin, Evrim Teorisi ve günümüzün bilim anlayışı 

ile ilişkisi nedir? Sonsuzun geçilememesi, evrenin başlangıcı 

---

Tasarım Delili

391

ve Tanrı’nın varlığıyla nasıl ilişkili olmaktadır? Big Bang 

Teorisi’nin felsefî ve teolojik sonuçları nelerdir? Canlıların var 

olması için gerekli hassas ayarlar nelerdir? Entropi yasasının 

tasarım delili ile ilişkisi var mı? Doğa yasalarının varlığı, ta-

sarım olgusuna atıf yapılmadan açıklanabilir mi? Neden doğa 

yasaları, evrende gözlenen tasarımları ve tüm çeşitliliği ile 

canlıların oluşumunu olanaklı kılacak şekildedir? İnsancı İlke 

(Anthropic Principle) tasarım deliline destek vermekte midir? 

Bir proteinin rastgele tesadüflerle oluşmasının olasılığı nedir? 

Evrim Teorisi’nin öngördüğü ‘tek hücreli ilk canlı’nın tesadü-

fen oluşmasının olasılığı nedir? Zihnin varlığı ve evrenin an-

laşılır olması ile tasarım delilinin bağlantısı nedir? Dünya İl-

kesi nedir ve niye böyle bir ilkenin ifadesine gerek duydum? 

Sonsuz evrenler senaryoları, evrenin ve canlılığın tasarımlan-

dığı iddiasına bir tehdit midir?

NATÜRALİZME KARŞI TASARIM DELİLİ

‘Natüralizm’ (doğacılık) ifadesine yüklenen her anlamda 

doğa-dışına ve bunun sonucu olarak tasarım deliline karşı bir 

dışlayıcılık vardır; çünkü tasarım delili, gözlenen doğadan ha-

reketle, bu doğanın, doğa-dışı Tasarımcısına yükselir. Natü-

ralizm, materyalizm ve ateizm ile kardeş bir görüştür. ‘Ma-

teryalizm’ sadece maddenin var olduğunu, madde dışında 

hiçbir varlığın (cevherin) bulunmadığını savunur; ‘ateizm’ ise 

Tanrı’nın var olmadığını savunan bir görüştür. Günümüz ate-

istlerinin büyük çoğunluğunun materyalist olduğu ve bu iki 

ifadenin adeta birbirine özdeş anlamda kullanıldıkları söyle-

nebilir. ‘Natüralizm’ ifadesi ise genelde bu iki görüşle özdeş 

anlamda kullanılsa da bu ifadenin kimi kullanımlarında farklı-

lıklar olabileceğini belirtmekte fayda vardır. Felsefî natüralizm 

(philosophical naturalism), birçoklarınca ontolojik natüralizm 

(ontological naturalism) ve metafizik natüralizm (metaphysical 

---