Falsafaning predmeti, uning muammolari, jamiyatdagi o‘rni va vazifalari. Reja

Qadimgi Hindiston falsafasi
E
Jaynizm va Buddizm

ramizdan oldingi birinchi ming yillik o‘rtalarida Hindistonda Vedalar mafkurasidan holi bo‘lgan va insonning jamiyatdagi o‘rni masalasiga yangicha yondashadigan ta’limot paydo bo‘ldi. Yangi

biluvchi qoidani rad etadi.
Lokayatlar
Qadimgi Hindistonning moddiyuncha falsafiy maktablari orasida eng mashhuri lokayata («bu dunyoga yo‘nalish») ta’limotidir. Lokayatlar yoki chorvoqlar maktabining asoschisi qadimgi dunyo donishmand Brixaspatidir. Lokayatlar ta’limotiga ko‘ra, inson to‘rt moddiy unsur – tuproq, suv, olov va havodan tashkil topgandir. Ular bir-biri bilan qo‘shilib badan, his-tuyg‘u a’zolarini shakllantiradi va ular asosida ruhiy ibtido kelib chiqadi. Insonda uning o‘limidan keyin qoladigan hech narsa yo‘qligi tufayli lokayata ta’limotidagilar voqey hayotdan foydalanib qolish zaruriyati haqida gapiradilar. Ular hayot nima keltirsa, hammasini qabul kilishga chaqiradilar. Ular fikricha, shu narsani tushunib yetmoq kerakki, hayotning yoqimli tomonlari, yomon va azob-uqubatli jihatlariga muvozanatda bo‘lishi mumkin. Ammo bundan lokayatlarni bir tomonlama huzur-halovat va lazzatga intilgan ekanlarda, deb hisoblamaslik kerak. Lokayata muxlislari mantiqiy usullar yordamida an’anaviy ta’limotlarni shubha ostiga oldilar. Masalan, shunday savol qo‘yildi: nega o‘lgan odamlarning ruhi, tirik odamlarni yomon hatti-harakatlarining oqibatidan ogohlantirmaydi? Lokayata e’tiqodidagilar tabaqalarga bo‘linganlik (kasta) tizimini, kohinlarning urf-odatlarini va muqaddas kitoblarning nufuzini tanqid qildilar. Shu narsa ham ma’lumki, lokayata maktabiga mansub shaxslarning tabiatshunoslik fanlarini rivojlantirishda xizmatlari bor.
Qadimgi Xitoy falsafasi
X
Asosiy falsafiy yo’nalishlar
itoy falsafasi o‘zining gullab-yashnagan vaqtiga «urushuvchi davlatlar» deb atalgan davrda erishdiki, uni Xitoy falsafasining «oltin davri» (er.av. VI-III asrlar) deb atadilar. Asosiy falsafiy yo‘nalishlar quyidlagilardan iborat edi: in-yan, konfusiychilik, daosizm, ismlar maktabi, moizm, legizm.

Konfusiychilik axloqiy qoidalar va ijtimoiy boshqaruv masalalariga diqqat-e’tiborni qaratdi. Konfusiychilik uchun eng mukammal namuna o‘tmish edi. Konfusiy (er.ol. 551-449 yy.) o‘zi haqida shunday degan edi: «Eskini bayon qilaman va yangini yaratmayman». U va uning izdoshlari jamiyatning parchalanib ketishidan bezovta bo‘lganliklari sababli asosiy e’tiborni insonni o‘z atrofdagilarga va jamiyatga nisbatan hurmat ruhida tarbiyalashga qaratdilar. Shaxs o‘zi uchun emas, balki jamiyat uchun shaxsdir. Konfusiychilik axloqi insonni uning ijtimoiy vazifasi bilan bog‘liq ravishda tushunadi, ta’lim va tarbiyani esa, insonni ana shu vazifasini bajarishga olib keladigan narsa sifatida idrok qiladi.
Konfusiychilik Sharq xalqlari ongida shunday axloqiy me’yorlarni shakllantirdiki, o‘zining omma ongiga ta’sir kuchi jihatidan uni Injildagi 10 diniy buyruq bilangina solishtirish mumkin. Bu avvalo besh muqimlik yoki besh fazilat - insonparvarlik, burchga sodiqlik, tavfiqlilik, aqlga muvofiqlik, haqiqatgo‘ylikdir. Shuningdek, konfusiychilik besh aloqa qoidasini, ya’ni jamiyatdagi munosabatlar tizimini ham ishlab chiqdi - bular davlat bilan fuqarolar o‘rtasidagi, ota-onalar bilan bolalar, er va xotin, kattalar bilan kichiklar va do‘stlar o‘rtasidagi munosabatlardir. Xo‘jayinga sodiqlik va vafodorlik eng muhim va ustun sanalar edi. Konfusiychilikning asosiy axloqiy-siyosiy qoidalari quyidagilardan iborat edi:a