Fan: Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi

Iqtisodiy, ekologik va fuqarolik tarbiyasi.

Iqtisodiy ta’lim-tarbiyaning uzluksizligi va uzviyligi.

• Iqtisodiy bilimlar avvalo oila muhitida, so’ng ta’lim turlari jarayonida shakllantirilib boriladi. Bu ijtimoiy tajribalarni o’zlashtirilishi, malakaga ega bo’lish orqali mustahkamlanib boriladi.
• Iqtisodiy savodxonlik insonni iqtisodiy jihatdan voqea-xodisalarni tahlil qilish, unga baxo berish va qaror qabul qilish, shaxsni o’z turmush tarzini erkin tanlashi va tanlov oqibatini ko’z o’ngiga keltira olishini tushunamiz.

Iqtisodiy savodxonlik masalasi insonninng dunyoqarashi va tajribalari bilan bog`liq holda rivojlanadi. Iqtisodiy savodxonlikni oshirishning ob’ektiv va sub’ektivsabablari mavjud: ob’ektiv-shaxsning o’ziga bog`liq bo’lmagan va jamiyatda tarkib topgan iqtisodiy ijtimoiy munosabatlar va institutlarga bog`liq. Sub’ektiv yo’llari esa- har bir shaxsnining o’ziga va jamiyatdagi mavjud imkoniyatlardan foydalana olish qobiliyatiga bog`liq. 

• Iqtisodiy savodxonlik masalasi insonninng dunyoqarashi va tajribalari bilan bog`liq holda rivojlanadi. Iqtisodiy savodxonlikni oshirishning ob’ektiv va sub’ektivsabablari mavjud: ob’ektiv-shaxsning o’ziga bog`liq bo’lmagan va jamiyatda tarkib topgan iqtisodiy ijtimoiy munosabatlar va institutlarga bog`liq. Sub’ektiv yo’llari esa- har bir shaxsnining o’ziga va jamiyatdagi mavjud imkoniyatlardan foydalana olish qobiliyatiga bog`liq. 

Oila boladagi tejamkorlikni, mexnatsevarlikni va iqtisodiy fikrlashni shakllantirishda asosiy manba bo’lib xizmat qiladi.

• Oila boladagi tejamkorlikni, mexnatsevarlikni va iqtisodiy fikrlashni shakllantirishda asosiy manba bo’lib xizmat qiladi.
• Oila byudjeti-bu oilaning daromadlari, xarajatlarining balansidir. Oila byudjeti ikki qismga ajratiladi: daromadlar va xarajatlar.Oilada jamg`arma fond yoki rezerv bo’lishi maqbul variant. Jamg`armalar quyidagi shakllarda tashkil etiladi:
• 1. Naqd pul shaklida
• 2. Qimmatbaho mulk, antikvariat shaklida
• 3.Kapital aylantirish shaklida

Oiladagi daromadlar va ularni sarflash, taqsimlash va ishlatishda ota-onalar iqtisodiy bilimga va tajribaga ega bo’lishlari zarur. Shundagina farzandlar iqtisodiy jixatdan etarli malakalarga, tajribalarga ega bo’lib boradilar.

• Oiladagi daromadlar va ularni sarflash, taqsimlash va ishlatishda ota-onalar iqtisodiy bilimga va tajribaga ega bo’lishlari zarur. Shundagina farzandlar iqtisodiy jixatdan etarli malakalarga, tajribalarga ega bo’lib boradilar.

Ekologik tarbiya

XX asr oxirida insoniyatning biosferadagi jarayonlarga ta'siri o'zining yuqori bosqichiga yetdi. Hozirgi avlod mahalliy va ma'naviy ekologik inqiroz vaziyatlari kuzatilmoqda. Bunday murrakab davrda ekologiyaning ilmiy-nazariy, amaliy, talimiy madaniy va axboriy ahamiyatlari tobora ortib bormoqda. Atrof muhit holatini to'g'ri baholash, zarur tadbirlarning o'z vaqtida o'tkazilishini ta'minlash ekologik bilimlarning rivojlanganlik darajasi bilan bevosit bog"liqdir.

Tabiatdan foydalanishda iqtisodiy mehanizmni takomillashtirish muhim ahamiyatga ega. Hozirgi kunda tabiiy muhitning me’yoridan ortiq ifloslanganligi, tabiiy resurslardan foydalanganlik uchun jarima va to’lovlar joriy qilingan. Buning natijasida to’plangan mablag’lar turli ekologik tadbirlarga sarflanishi mumkin. O’zbekistonda yangi iqtisodiy munosabatlarga o’tish jarayonida tabiatdan foydalanishning o’ziga xos iqtisodiy mexanizmi shakillanmoqda. Tabiatdan foydalanish iqtisodiyotining amaliyotga tadbiq etilishi “Inson va tabiat” o’ryasidagi munosabatlarni muvozanatga keltirishda muhim ro’l o’ynaydi.

• Tabiatdan foydalanishda iqtisodiy mehanizmni takomillashtirish muhim ahamiyatga ega. Hozirgi kunda tabiiy muhitning me’yoridan ortiq ifloslanganligi, tabiiy resurslardan foydalanganlik uchun jarima va to’lovlar joriy qilingan. Buning natijasida to’plangan mablag’lar turli ekologik tadbirlarga sarflanishi mumkin. O’zbekistonda yangi iqtisodiy munosabatlarga o’tish jarayonida tabiatdan foydalanishning o’ziga xos iqtisodiy mexanizmi shakillanmoqda. Tabiatdan foydalanish iqtisodiyotining amaliyotga tadbiq etilishi “Inson va tabiat” o’ryasidagi munosabatlarni muvozanatga keltirishda muhim ro’l o’ynaydi.

Tabiatni muxofaza qilish, tabiatdan oqilona foydalanish va ekoogik sharoitlarni yaxshilashda ekologik ta’lim tarbiya muhim ro’l o’ynaydi. Turli mamlakatdagi ekologik vaziyat, tabiatdan foydalanish xususiyatlari ko’p jihatdan aholining ekologik savodxonlik darajasi, ekologik madaniyatga bog’liqdir. Ekologik tarbiya oiladan boshlanadi. Ekologik ta’lim va tarbiya bog’chadan oliy o’quv yurlarigacha uzluksiz davom etishi lozim. Tabiatga mexr-insonlarga oqibatdir.

• Ekologik ta’lim tarbiya BMT, YUNESKO va YUNEP ning diqqat markazidagi masaladir. Ekologik ta’laim va tarbiyani rivojlantirish uchun jaxon, aloxida davlatlar miqyosida turli tadbirlar o’tqazilmoqda. Har bir soha mutaxassisi ekologik savodxon bo’lishi va o’z faoliyatida tabiatga zarar yetkazmasligi, ekologik ta’lim-tarbiyani rivojlantirishga hissasini qo’shishi lozimdir.

XXI asr-ekologiya asri bo’lishi shubhasizdir. Xar bir inson ona sayyoramiz tabiatni ziyon yetkazmasdan o’zgartirishi, tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish va yashash muhitini saqlashdek muqaddas ishga o’zining munosib hissasini qo’shishi lozimdir.

• XXI asr-ekologiya asri bo’lishi shubhasizdir. Xar bir inson ona sayyoramiz tabiatni ziyon yetkazmasdan o’zgartirishi, tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish va yashash muhitini saqlashdek muqaddas ishga o’zining munosib hissasini qo’shishi lozimdir.