F.Ə. Sadıxova
Yüklə 240,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.2. Vəhşi quşların və piyada komplekslərin ekoloji tədqiqatlarının nəticələri. 4.2.1. Vəhşi quşların zərdabında at, donuz, quş və eləcə də insan (H10)
137 Yuva salmış qağayılar bütün dəniz sahili boyu uçurlar və çayın mənsəbində toplaşırlar. Bu yerlərdə qağayıların yüksək sayı avqusta qədər davam edir, sonra azalır, oktyabrda isə köçəri quşların şimal populyasiyasının hesabına yenidən artır. Soyuqların düşməsi ilə qağayıların sayı çox olur. Qış vaxtı o, materiklə sıx əlaqədardır, su hövzələrini Mil-Qarabağ, Şirvan, Muğan düzlərinin və Qobustan rayonlarının quşuna çevrilir, Bakı ş. üzərindən qağayıların uçub getməsi müşahidə olunur. Əsas qışlama yeri- dəniz sahili, keçmiş Sarı su adası rayonudur. Ev quşları və heyvanlarından material götürülən quşçuluq fermaları və heyvandarlıq təsərrüfatları Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında və Bakı ş. Xəzər dənizi sahili ətrafında yerləşir. İnsandan A/H1N3/ qripi virusunun rekombinant ştammı alınan (III fəsilə bax) Hövsan kəndi Abşeron yarımadasının cənub sahilində yerləşir. Ştammın populyasiyaya gətirilməsini, bəlkə də A/H1N3/ qripi virusunun atipik formalaşmasını fərz edən bir sıra faktorları qeyd etmək lazımdır. Hövsan kəndi rayonundan suda üzən quşların köçmə yolu keçir. Suda baş vuran ördəklərin uçuşu (qışlama yeri kimi) dəniz sahili ilə əlaqədardır. Qışlama yerləri aşağıdakı rayonların dəniz sahilindədir: Lənkərandan keçmiş Kirov körfəzinin şimal sahillərinə qədər, Kürün mənsəbində, Ələt sahilində- Sanqaçal, bütün Abşeron yarımadasını və Siyəzən rayonunda Dəvəçi limanından cənuba doğru böyük sahəni əhatə edir. 138 Qazların və digər quşların qışlama yerinə keçməsi demək olar ki, çay ördəklərində olduğu kimidir. Fərq yalnız ondadır ki, Dəvəçi limanından uçuş yelpikvari istiqamətdə gedir.Virusun gətirilməsi vəhşi quşlar vasitəsilə aşağıdakı zəncir üzrə mümkündür: Quano, dəniz su mühitinin yoluxması, sahilətrafı qurşaqda heyvan və insanlar. Ev heyvanları və quşları təsərrüfatlarında kənd əhalisinin çoxluğu rekombinasiyanı imkan verən biosenotik əlaqələr üçün əsas momentdir. Bundan başqa, Bakı ş. və Hövsan kəndi yerləşən Abşeron yarımadasının təbii iqlim şəraitinin əsas faktorunu qeyd etmək lazımdır. Bu, şimal və cənub küləklərinin üstünlük təşkil etdiyi külək rejimidir. Cənub sahilətrafında (Hövsan kəndi) şimali- qərb küləkləri üstünlük təşkil edir, özü də soyuq dövrdə daha güclü olur. Qeyd edilən fakt külək faktorunun, xüsusən mussonların kəskin respirator virus infeksiyalarına təsiri haqda ədəbiyyat materialını (ədəbiyyat xülasəsinə bax) nəzərə alsaq maraq doğurur. 4.2. Vəhşi quşların və piyada komplekslərin ekoloji tədqiqatlarının nəticələri. 4.2.1. Vəhşi quşların zərdabında at, donuz, quş və eləcə də insan (H10) viruslarına qarşı antitellər. Təbiətdə qrip virusları genofondu haqda təsəvvürləri genişləndirmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası təbii biosenozlarında sirkulə edən virusların spektrinin müəyyən edilməsi üçün vəhşi quş və heyvanların zərdabında heyvan və 139 insanların A qripi virusları antigenlərinə qarşı antitellərin təyini üzrə kəşfiyyat işi aparılmışdır. Öyrənilən heyvanların spektri su-suətrafı və quru komplekslərinin oturaq və köçəri quşlardan ibarət idi (Cədvəl 12). Müşahidə dövründə vəhşi quş və heyvanların 27 növünün 581 fərdi tədqiq edilmişdir. Tədqiqatın nəticələri biosenozun bütün tədqiq olunan üzvlərinin zərdabında A qripi viruslarına qarşı geniş spektrli antihemaqqlütininlərin (H1H2) olduğunu müəyyən etdi. Vəhşi quşların zərdabında quş qripi viruslarına qarşı antitellərlə yanaşı at, donuz, insan qripi virusları antigenlərinə qarşı antitellərin olması faktı maraq doğurur. Quşların A qripi viruslarına qarşı antihemaqqlütininlərin daha əhəmiyyətli orta –həndəsi titri (OHT) tədqiqatın payız-qış dövründə müəyyən edilmişdir. Məsələn, 1977-ci ilin iyununda A qripi virusunun Gil adasında gümüşü qağayılar arasında sirkulyasiyasında OHT-3,3 olduğu halda, 1977-1983-cü illərin payız dövründə qağayıların arasında virusun sirkulyasiyası intensivləşmiş və OHT-5,3-ə çatmışdır. Bu isə payızda quşların yeni yoluxmuş partiyasının qoruğa qışlamağa gəlməsi yayda yumurtadan çıxan balaların yoluxması ilə nəticələnən yuva qurması ilə izah edilir. Gil adasında olan gümüşü qağayılarda və Qızılağac qoruğundan olan tısbağalarda А/лошадь/Майами/1/63/H3N8 qripi virusunun antigeninə qarşı 140 antitellərin olması Qızılağac qoruğundan olan vağların qan zərdabında A/крачкa/Ю.Африка/61/H5N3/, А/индюк/Англия/63/H7N34/, А/буревестник/ Австралия/72/H6N5 antigenlərinə qarşı antitellərin olması və qurbağalarda А/буревестник/Австралия/72/H6N5 virusuna qarşı antitellərin olması diqqəti cəlb edir (şək.22). Quşların zərdabında A/крачкa/Ю.Африка/61/H5N3/ antigeninə qarşı identik antitellərin müayinə edilmiş 9 növ quşlardan 6 növündə tapıldığını qeyd etmək lazımdır: А/индюк/Онтарио/68/H8N4/-ə qarşı quşların 5 növündə, А/индюк/Висконсин/66/H9N21/ - quşların 6 növündə, А/цыпленок/Германия/«N»/49/H10N7/ - quşların 6 növündə, А/утка/Украина/1/63/H3N8/ - quşların 5 növündə, А/буревестник/Австралия/1/72/ - quşların 6 növündə. Populyasiyalar arasında qarşılıqlı əlqaə baxımından materik ördəklərinin zərdabında A/свинья/Айова/25/30/H1N1/-ə qarşı antitellərin tapılması (şək.21,22) və 1977-1983-cü illərin yay-payız dövründə qağayılarda insanın qrip virusuna qarşı antitellərin xüsusilə zəngin spektri faktı maraqlıdır (şək.22). 1977-1983-cü illər ərzində tədqiq olunmuş Qızılağac qoruğu və Gil adası vəhşi quşlarının və heyvanlarının növləri. Cədvəl 12 № Quş və heyvanların adı Tədqiq olunmuş fərdlərin sayı Azərbaycan dilində adı Latınca adı Yüklə 240,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|