AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
55
məqsədəuyğun hesab edilir. Bu zaman ekspert qrupunun əsas vəzifəsi problemin
həlli ilə bağlı mümkün qədər çox variantların irəli sürülməsi olur. Beyin
hücumunun
ilkin mərhələsinin qızıl qaydaları belədir:
1) “Vaxta qənaət, fikirləri maksimum qısa ifadə etmək”; tənqid yolverilməzdir;
2) fikirlərin kreativ, qeyri-standart olması alqışlanır; 3) “Yalnız təklif, təklif, yenə
də təklif vermək”; nə qədər çox ideya olsa bir o qədər yaxşıdır; 4) söylənilən
ideyaları necə daha yaxşı ifadə etmək, yaxud onların bir neçəsini bir ideyada necə
cəmləşdirmək barədə düşünmək; 5) Təfərrüatlara varmamaq, ilk növbədə ideyanı
tezis kimi formalaşdırmaq.
Aparıcı ilk növbədə birinci qaydaya əməl edilməsinə ciddi nəzarət etməlidir,
çünki onun pozulması meyli daha yüksəkdir. Əgər bu baş verərsə, aparıcı zəngi
səsləndirməli, iştirakçıları qaydalara əməl etməyə dəvət etməli və beyin hücumu
prosedurunu pozmağa imkan verməməlidir.
Aparıcının digər bir vəzifəsi qrup qarşısında duran problemin dəqiq
müəyyənləşdirilməsi ilə bağlıdır.
Qrup qoyulan məsələ ilə bağlı lazımi qədər qərarlar qəbul etdikdən və
beyin hücumunun birinci mərhələsini sona çatdırdıqdan sonra “beyin hücumunun
növbəti-
ikinci mərhələsinə”, əldə edilmiş təkliflərin tənqidinə keçid alır.
İstənilən metod ideal sayıla ilmədiyi kimi, beyin hücumuna da tənqidi
yanaşmalar mövcuddur. T.Buşar, T.Rikarde, D.Fridman, E.Lyuis və s. tədqiqatçılar
beyin hücunun çatışmayan cəhətlərini tənqid etmişlər. Onlar əsas kimi fərdi
yaradıcılığın kollektiv səylərə tabe edilməsini, zaman-məkan məhdudluğunu və s.
səbəb gətiririrlər. Hesab edirlər ki, istənilən ideyanın dəstəklənməsi əsas mövzudan
yayındırır, metod ideyalar çoxluğundan ən doğru olanı seçməyə qarantiya vermir
və s.
33
Bütün tənqidlərə baxmayaraq beyin hücumu metodu son əsrdə kollektiv
yaradıcılıq və problemlərin birgə həlli yönündə səylərin ən məşhur növü kimi ən
müxtəlif sahələrdə və dövlət idarəçiliyində tətbiq olunur. Metodun mahiyyət və
funksiyaları dəyişməz olaraq qalır. Bunlar aşağıdakılardır:
1. Beyin hücumu problemlərin yaradıcı
həllinin ən güclü vasitəsidir;
2. Beyin hücumu getdikcə mürəkkəbləşən cəmiyyətdə “komanda-kollektiv
düşüncə” birliyini və qarşılıqlı təsirini inkişaf etdirir, stimullaşdırır. Bu metodun
gücü ideyaların dialoqda doğulması-birinin digərindən yaranmasındadır.
33 Bouchard T.J. Whatever happened to brainstorming. - J. of creative behavior, Buffalo (H.Y.), 1971, vol.5,
NЗ, р.182-189; Lewis A.C., Sadosky T.L., Coraolly T. The effectiveness of group
brainstorming in engineering
problem solving. -IEEE transactions on engineering management, N.Y.,1975, vol.KM-22, N 3, p.119-124.
AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
56
1.11.“Beyin hücumunun yeni yaranan növləri”
Beyin hücumunun problemlərin həllində mütərəqqi və səmərəli düşüncə
texnikası olduğunu hazırda belə bir reallıq da təsdiq edir ki, klassik beyin
hücumunun yeni kreativ metodlarla sintez edilən növləri və formaları bu gün də
yaranmaqda davam edir. Artıq yeni yaranan növlər o dərəcədə çoxalmışdır ki,
onların təsnifatının aparılmasına tədqiqatlar həsr edilir.
34
Xüsusilə informasiya
texnologiyalarının inkişafı ilə yaradılan “elektron beyin hücumu” və onun çoxsaylı
növləri intensiv artmaqdadır.
Yeni yaranmış metod növlərinin bəzilərinə qısa nəzər salaq.
“
Əks beyin hücumu”nda (Neqativ Brainstorming ) əvvəl təklif edilən ideyaların
inkarı, əksi olan ideyalar irəli sürülür və cavablar axtarılır. Məqsəd bütün həll
variantlarının əhatə edilməsidir.
Qarışıq (kombinə edilmiş) (Mixed Brainstorming ) beyin hücumunda bir neçə
növ birlikdə tətbiq eidlir və klassik sessiyadan sonra 2-3 gün fasilə verilir. Bu
müddət yeni orijinal ideyaların yaranmasına təkan verir.
«Yönəldilən beyin hücumunda» (Directed Brainstorming) problem haqda
iştirakçılara məlumat müzakirələrdən əvvəl təqdim edilir. Onlar hansı meyar və
şərtlərin tələb olduğunu əvvəlcədən bilirlər.
“
Gediş-gəliş formalı beyin hücumunda” (Shuttle Brainstorming) iştirakçılar
iki qrupdan ibarət olur, iki otaqda işləyirlər və növbə ilə yerlərini dəyişirlər və öz
ideyalarını müxtəlif mövqelərdən təqdim edirlər.
Problemin həllinə deyil, prioritet sualların (problemlərin) üzə çıxarılmasına həsr
edilən beyin hücumu növü “
Sualların aşkarlanması” («Questorming» , Question
Brainstorming) adlanır
. Burada gələcək fəaliyyət planlarının qurulmasını təmin
edən vacib sualların, problem mövzuların iyerarxiyası müəyyən edilir.
“Fasiləli beyin hücumu”(Stop-And-Go Brainstorming) müəyyən mərhələlərə
bölünür. İdeyaların təqdimi üçün 3-5 dəqiqə vaxt ayrılır və sonra qrup üzvləri
yenidən fikirlərini cəmləmək üçün susurlar. Daha sonra yenidən ideyaların irəli
sürülməsi davam edir.
“Çoxsaylı intellektlərin konfransı” yaxud “
Kaleydoskopik beyin hücumu ”
növündə (Kaleidoscope brainstorming) iştirakçıların müxtəlif ünsiyyət formaları
34 http://www.mindtools.com/brainstm.html;//Brainstorming.
Generating many radical, creative ideas.;
http://www.iturls. com/English/ TechHotspot/ TH_ct.asp// Creativity Techniques ; Geschke H.
Introduction
and use of idea-generating methods. - Research management, N.Y., 1978, vol.21, N3, p.25-28.;
Proctor
T. Creative Problem Solving for Managers. Developing skills for decision making and innovation. Second
edition. Taylor Francis Croup London And New York. -2005. -320p.; Rickards T. Stimulating innovation N.Y.
St.VfrtinsPress.–1985.–221p.; Rickards T., Preeqman D. Procedures for managers
in idea - deficient situa-
tions» An examination of brainstorming approaches. - J. of management studies, Oxford. 1978, vol.15, N 1,
p.43-55.