Fərhad məMMƏdov tahiRƏ allahyarova

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
55
məqsədəuyğun hesab edilir. Bu zaman ekspert qrupunun əsas vəzifəsi problemin 
həlli  ilə  bağlı  mümkün  qədər  çox  variantların  irəli  sürülməsi    olur.  Beyin 
hücumunun ilkin mərhələsinin   qızıl qaydaları belədir:
 1) “Vaxta qənaət, fikirləri maksimum qısa ifadə etmək”; tənqid yolverilməzdir; 
2) fikirlərin kreativ,  qeyri-standart olması alqışlanır; 3) “Yalnız təklif, təklif, yenə 
də təklif vermək”; nə qədər çox ideya olsa bir o qədər yaxşıdır; 4)  söylənilən 
ideyaları necə daha yaxşı ifadə etmək, yaxud onların bir neçəsini bir ideyada necə 
cəmləşdirmək barədə düşünmək; 5) Təfərrüatlara varmamaq, ilk növbədə ideyanı 
tezis kimi formalaşdırmaq. 
Aparıcı ilk növbədə birinci qaydaya əməl edilməsinə ciddi nəzarət etməlidir, 
çünki onun pozulması meyli daha yüksəkdir. Əgər bu baş verərsə, aparıcı zəngi 
səsləndirməli, iştirakçıları qaydalara  əməl etməyə dəvət etməli və beyin hücumu 
prosedurunu pozmağa imkan verməməlidir. 
Aparıcının  digər  bir  vəzifəsi  qrup  qarşısında  duran  problemin  dəqiq 
müəyyənləşdirilməsi ilə bağlıdır. 
 
Qrup qoyulan məsələ ilə bağlı lazımi qədər qərarlar qəbul etdikdən və 
beyin hücumunun birinci mərhələsini sona çatdırdıqdan sonra “beyin hücumunun 
növbəti-ikinci mərhələsinə”, əldə edilmiş təkliflərin tənqidinə keçid alır. 
İstənilən  metod  ideal  sayıla  ilmədiyi  kimi,  beyin  hücumuna  da  tənqidi 
yanaşmalar mövcuddur. T.Buşar, T.Rikarde, D.Fridman, E.Lyuis və s. tədqiqatçılar 
beyin  hücunun  çatışmayan  cəhətlərini  tənqid  etmişlər.  Onlar  əsas  kimi  fərdi 
yaradıcılığın kollektiv səylərə tabe edilməsini, zaman-məkan məhdudluğunu və s. 
səbəb gətiririrlər. Hesab edirlər ki, istənilən ideyanın dəstəklənməsi əsas mövzudan 
yayındırır, metod ideyalar çoxluğundan ən doğru olanı  seçməyə qarantiya vermir 
və s.
33
Bütün  tənqidlərə  baxmayaraq  beyin  hücumu  metodu    son  əsrdə  kollektiv 
yaradıcılıq və problemlərin birgə həlli yönündə səylərin ən məşhur növü kimi ən 
müxtəlif sahələrdə və dövlət idarəçiliyində tətbiq olunur. Metodun mahiyyət və 
funksiyaları dəyişməz olaraq qalır. Bunlar aşağıdakılardır:
 1. Beyin hücumu problemlərin yaradıcı həllinin ən güclü vasitəsidir;
 2. Beyin hücumu getdikcə mürəkkəbləşən cəmiyyətdə  “komanda-kollektiv 
düşüncə” birliyini və  qarşılıqlı təsirini inkişaf etdirir, stimullaşdırır. Bu metodun 
gücü ideyaların dialoqda doğulması-birinin digərindən yaranmasındadır.
33 Bouchard T.J. Whatever happened to brainstorming. - J. of creative behavior, Buffalo (H.Y.), 1971, vol.5,
NЗ, р.182-189; Lewis A.C., Sadosky T.L., Coraolly T. The effectiveness of group brainstorming in engineering
problem solving. -IEEE transactions on engineering management, N.Y.,1975, vol.KM-22, N 3, p.119-124.

---

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
56
1.11.“Beyin hücumunun yeni yaranan növləri”
Beyin  hücumunun  problemlərin  həllində  mütərəqqi  və  səmərəli  düşüncə 
texnikası  olduğunu  hazırda  belə  bir  reallıq  da  təsdiq  edir  ki,  klassik  beyin 
hücumunun yeni kreativ metodlarla sintez edilən növləri və formaları bu gün də 
yaranmaqda davam edir. Artıq yeni yaranan  növlər o dərəcədə çoxalmışdır ki, 
onların təsnifatının aparılmasına tədqiqatlar həsr edilir. 
34
  Xüsusilə  informasiya 
texnologiyalarının inkişafı ilə yaradılan “elektron beyin hücumu” və onun çoxsaylı 
növləri intensiv artmaqdadır.  
Yeni yaranmış metod növlərinin bəzilərinə qısa nəzər salaq.
“Əks beyin hücumu”nda (Neqativ Brainstorming )  əvvəl təklif edilən ideyaların 
inkarı,  əksi  olan  ideyalar  irəli  sürülür  və  cavablar  axtarılır.  Məqsəd  bütün  həll  
variantlarının əhatə edilməsidir. 
Qarışıq (kombinə edilmiş) (Mixed Brainstorming ) beyin hücumunda bir neçə 
növ  birlikdə  tətbiq  eidlir  və  klassik  sessiyadan  sonra  2-3  gün  fasilə  verilir.  Bu 
müddət yeni orijinal ideyaların yaranmasına təkan verir. 
«Yönəldilən  beyin  hücumunda»  (Directed  Brainstorming)  problem  haqda 
iştirakçılara məlumat müzakirələrdən əvvəl təqdim edilir. Onlar hansı meyar və 
şərtlərin tələb olduğunu əvvəlcədən bilirlər.
“Gediş-gəliş  formalı  beyin  hücumunda”  (Shuttle  Brainstorming)  iştirakçılar 
iki qrupdan ibarət olur, iki otaqda işləyirlər və növbə ilə yerlərini dəyişirlər və  öz 
ideyalarını  müxtəlif mövqelərdən təqdim edirlər.
Problemin həllinə deyil, prioritet sualların (problemlərin) üzə çıxarılmasına həsr 
edilən beyin hücumu növü “Sualların aşkarlanması” («Questorming» , Question  
Brainstorming) adlanır. Burada  gələcək fəaliyyət  planlarının qurulmasını təmin 
edən vacib  sualların, problem  mövzuların iyerarxiyası müəyyən edilir. 
“Fasiləli beyin hücumu”(Stop-And-Go Brainstorming)  müəyyən mərhələlərə 
bölünür. İdeyaların təqdimi üçün  3-5 dəqiqə vaxt ayrılır və sonra qrup üzvləri 
yenidən fikirlərini cəmləmək üçün  susurlar. Daha sonra yenidən ideyaların irəli 
sürülməsi davam edir.
“Çoxsaylı  intellektlərin  konfransı”  yaxud  “Kaleydoskopik  beyin  hücumu  ” 
növündə (Kaleidoscope brainstorming) iştirakçıların müxtəlif  ünsiyyət formaları 
34  http://www.mindtools.com/brainstm.html;//Brainstorming.  Generating  many  radical,  creative  ideas.;
http://www.iturls. com/English/ TechHotspot/ TH_ct.asp// Creativity Techniques ; Geschke H. Introduction
and use of idea-generating methods. - Research management, N.Y., 1978, vol.21, N3, p.25-28.; Proctor
T. Creative Problem Solving for Managers. Developing skills for decision making and innovation. Second
edition. Taylor Francis Croup London And New York. -2005. -320p.; Rickards T. Stimulating innovation N.Y.
St.VfrtinsPress.–1985.–221p.; Rickards T., Preeqman D. Procedures for managers in idea - deficient situa-
tions» An examination of brainstorming approaches. - J. of management studies, Oxford. 1978, vol.15, N 1,
p.43-55.

---