Fərhad məMMƏdov tahiRƏ allahyarova

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
7
4.9.  Regional prosesləri təhlil edən ABM-lər ilə keçirilən  
 
sorğunun ümumi statistikası  
233
4.10.   Təhlükəsizlik və hərbi sahədə fəaliyyət göstərən ABM-ri 
234
4.11.  Təhlükəsizlik və hərbi sahədə fəaliyyət göstərən ABM-ri ilə 
 
keçirilən sorğunun  ümumi statistikası 
240
4.12.   Ekoloji sahədə fəaliyyət göstərən ABM-lər 
241
4.13.  Ekoloji sahədə fəaliyyət göstərən ABM-ləri ilə keçirilən sorğunun ümumi 
 
statistikası 
245
4.14.   Sorğu-tədqiqatın yekunları 
248
4.15.   Araşdırma və Beyin Mərkəzlərində layihələrin həyata keçirilməsinin 
 
intensivliyi və fəallığı, son 5 il ərzində həyata keçirilmiş layihələrin müqayisəsi 
250
V FƏSİL | NƏTİCƏLƏR
5.1.    Yekunlar 
256 
5.2.  Qanunvericilik bazası ilə bağlı  yekunlar 
260
5.3.    Tövsiyələr 
262
5.4.    Araşdırma və Beyin Mərkəzlərinin gələcəyi: mümkün ssenarilər və proqnozlar 
264
 
 
F.Mammadov, T.Allahyarova. Establishment, development and perspectives 
 
of think tanks and research centers  in Azerbaijan.Center for Strategic 
 
Studies under the President of the Republic of Azerbaijan; Editor: 
 
Dr.E.Aslanov - Baku, 2013. 348 p. SUMMARY 
267
ƏLAVƏLƏR
ƏLAVƏ 1. Müsahibə anketlərini cavablandırmış bəzi Araşdırma və  Beyin Mərkəzləri 
311
ƏLAVƏ 2. Sorğunun göndərildiyi, cavabların gəlmədiyi mərkəzlər 
312 
ƏLAVƏ 3. Sorğunun göndərildiyi, cavabların verildiyi və verilmədiyi  dövlət 
strukturlarının siyahısı 
313
ƏLAVƏ 4. “Azərbaycanda Araşdırma və Beyin Mərkəzlərinin yaranması, inkişafı 
və perspektivləri” adlı tədqiqat  üçün mərkəzlərə göndərilən müsahibə-anketin  forması   314
ƏLAVƏ  5:  “Beyin mərkəzləri”nin gender mənzərəsi. Dünyada qadınların 
rəhbərlik etdiyi Araşdırma və Beyin Mərkəzləri 
315
İstifad ə edilmiş ədəbiyyat 
338
MÜNDƏRİCAT

---

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
8

---

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
9
ÖN SÖZ
 
Elnur Aslanov,   
siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru
Müstəqil  Azərbaycan  dövlətinin  siyasəti  həmişə  strateji  xarakterli  olmuş-
dur.  Siyasi  rəhbərlik,  dövlət  başçısı  davamlı  olaraq  mütərəqqi  islahatların  həm 
təşəbbüskarı, həm də həyata keçirilməsinin  təminatçısı kimi çıxış edir. 
Hazırda  Azərbaycan  elmə  və  innovasiyalara  əsaslanan  cəmiyyət  quruculu-
ğuna  doğru  gedən  yolun  başlanğıcındadır.  Prezident  İlham  Əliyev Azərbaycan 
dövlətinin başlıca resursunun intellekt, bilik və onlara malik olan insanın oldu-
ğunu, rəqabətədavamlı dövlət olmaq üçün həmin amillərin yalnız  məqsəd deyil, 
həm də zamanın çağırışlarına cavab vermək üçün vasitə olduğunu  bəyan etmişdir. 
Eyni zamanda, yeni yüzillikdə dövlətimizin daha da möhkəmlənməsi üçün qarşıda 
böyük vəzifələr durur. Bu, ərazi bütövlüyünün bərpa olunması, demokratik, hü-
quqi dövlət quruculuğunun təkmilləşməsi, intellektual cəmiyyətin formalaşması, 
bütün sahələrdə modernləşmənin həyata keçirilməsi, mürəkkəb geosiyasi şəraitdə 
rəqabətədavamlı siyasətin həyata keçirilməsi və s.-dir. 
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə 2012-ci 
ildə təsdiq edilmiş “Azərbaycan-2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında 
da  yaxın  gələcəkdə Azərbaycanın  tərəqqisini  təmin  edən  prioritetləri  sırasında 
elmtutumlu sahələrin və qeyri-neft sektorunun, insan kapitalının bütün vasitələrlə 
inkişaf etdirilməsi xüsusilə vurğulanmışdır. 
Qeyd  edilən  məsələlərin  həlli  baxımından  dünya  təcrübəsində  mühüm  rola 
malik olan araşdırma və beyin mərkəzləri institutunun ölkəmizdə inkişafı diqqət 
mərkəzindədir.  Dünya  təcrübəsi  sübut  edir  ki,  dövlətin  bu  institutun  inkişafına 
göstərdiyi həssaslıq, qarşılıqlı olaraq, beyin mərkəzlərinin də ölkənin inkişafına 
öz töhfəsini verməsini şərtləndirir və tələb edir.
2007-ci  ildə  Prezident  İlham  Əliyevin  Fərmanı  ilə  Strateji  Araşdırmalar 
Mərkəzinin (SAM) – ölkədə ilk rəsmi “beyin mərkəzi”nin yaradılması dövlətçiliyin 
inkişafına, Azərbaycanın elmi potensial və nüfuzunun yüksəlməsinə xidmət edən 
yeni ənənənin başlanğıcını qoymuşdur.
  Müasir    dövlət  həm    də  elmi  əsaslarla  idarə  edilən  dövlət  deməkdir.  İnki-
şafla  bağlı  problemlər  ilk  növbədə  mütəxəssis  və  ekspertlərin  cəmləşdiyi  araş-
dırma mərkəzlərinin səyləri ilə daha səmərəli həll edilə bilər. Araşdırma və Be-

---

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
10
yin Mərkəzləri (ABM) hər bir cəmiyyətin mühüm intellektual resursu, inkişafın 
“mühərrikləri”  adlanan  amilidir.  Onlar  novator  ideyalar  və  alternativ  təhlillər, 
təkliflər, yeni layihələr təqdim etmək, taleyüklü məsələlər ətrafında müzakirələr 
təşkil etmək və problemlərin həlli yollarını axtarmaq ənənəsinə malikdirlər. Həmin 
məsələlərin prioritetlər sırası isə ölkədən-ölkəyə müxtəlif olur.
Reallıq və  inkişaf etmiş ölkələrin statistik mənzərəsi də göstərir ki, müasir 
dünyanın intellektual “əyalətinə” çevrilmək istəməyən hər bir dövlət ilk növbədə 
öz  beyin  potensialının  vəziyyəti  və  inkişafı  haqqında  düşünür.  Bu  potensialın 
cəmlənməsi,  rəqabətədavamlı  olmaq  üçün  təşkilatlana  bilməsi  hər  bir  ölkənin 
tarixində uğurların əsas amilidir.
Demokratik və dünyəvi dövlətçilikdə inkişaf proseslərinin keyfiyyətli təhlili 
və  ekspertizası  əsasında  qərar  qəbul  edilməsi  gündəmə  gəlir.  Bu  fəaliyyətin 
yerinə yetirilməsinə, cəmiyyətdə mövcud olan intellektual potensialın “kollektiv 
intellektə” çevrilməsinə və təşkilatlanmasına imkan verən mükəmməl modellərdən 
biri də  ABM-lərdir.
Tədqiqatlara  görə,  dünyada  bütün  alim  və  mühəndislərin  25  faizi  ABŞ-da 
çalışır.  Onların  fəaliyyəti olmadan  cəmiyyətin həyatı  mənasını  itirir.  Dünya  iq-
tisadiyyatında  hazırda  neftin  bir  barreli  100  dollar,  karbohidrogen  resurslarının 
1  kiloqramı  2,5  sent,  eyni  zamanda  ən  müasir  məişət  texnikasının  1  kiloqramı 
istehsalçıya 50 dollar xalis gəlir gətirirsə, 1 kq aviasiya texnikası 800-1000 dol-
lar, insan beyninin məhsulu olan 1 kq elmtutumlu informasiya texnologiyası 5000 
dollar xalis gəlir gətirir. 
Dövlət başçısının qeyd edilən SAM-ın yaradılması ilə bağlı Fərmanında mü-
hüm səbəblər sırasında, ölkədə strateji araşdırma və beyin mərkəzlərinin koordi-
nasiyası, daha da inkişafı naminə əməkdaşlıq mexanizmlərinin formalaşdırılma-
sı yönündə fəaliyyətin həyata keçirilməsi zərurəti də vurğulanmışdır. Bu isə ilk 
növbədə milli məkanda mövcud olan ABM-lərin fəaliyyətinin mövcud reallığına 
bələd olmağı tələb edir.
SAM tərəfindən həyata keçirilən bu tədqiqat işi məhz bu zəruri məsələlərin 
həlli istiqamətində atılan addımlardan sayıla bilər.
Tədqiqatın  xronoloji  hüdudları Azərbaycanda müstəqillik dövründə  ABM-
lərin meydana gəlməsindən başlamış ictimai siyasətin fəal subyektinə çevrilməkdə 
olduğu  hazırkı  dövrə  qədərki  müddəti  əhatə  edir.  Milli  məkanın  müqayisəli 
mənzərəsinin  göz  önündə  canlandırılması  üçün  tədqiqatda  bütövlükdə  dünyada  
ABM-lərin müasir tarixin fenomeni kimi yaranması və hazırkı inkişaf meyillərinə 
də toxunulur.
Əsas  məqsəd  Azərbaycanda  “beyin  mərkəzləri”nin  yaranması  və  inkişa-
fının,  ictimai-siyasi  proseslərdə  rolunun  və  yerinin  müəyyənləşdirilməsi  və 

---