Fərhad məMMƏdov tahiRƏ allahyarova
Yüklə 3,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 21 sonra siyasi liderlər, dövlət bu prosesdə fəal iştirak etmiş vədəstəyini vermişdir. İlk baxışda qeyd edilməyən bir amil də mövcuddur. Belə ki, BM-lərinyaranması və çiçəklənməsi həm də dövlətlərin öz tarixində həlledici, dönüş mərhələlərini ya- şadıqları, nəhəng miqyaslı vəzifələri irəli sürdükləri zamanlara təsadüf edir. Bu proseslər həm də başqa sözlə deyilsə, dövlətin dəyişən dünyada geosiyasi marş- rutlarının yeniləşməsi kursu ilə üst-üstə düşmüşdür. Təsadüfi deyil ki, ilk “beyin mərkəzləri”in yaranması Amerika dövlətinin böhran yaşadığı bir zamanda baş vermişdir. Qərb məkanında bir elm və bilik, “intellekt kultu”nun formalaşmasında BM- lərin rolu az olmamışdır. Bu isə bu real hakimiyyətin alim, mühəndis, ekspert, ana- litik və digər peşəkarların əlində olmasına dəlalət edən bir məqamdır. Bütövlükdə dövlətin idarə olunmasının mürəkkəbliyi bunu zəruri edir. Belə ki, dövlət idarə etmək istədiyi cəmiyyəti öyrənmək istəyir. Cəmiyyətin qərar qəbuletmə sisteminin aşağı səviyyələrindən ən yuxarı iyerarxiyasınadək olduqca nəhəng həcmdə informa- siya, ideya, layihə və təşəbbüslərmövcuddur. Bir tərəfdə ölkə əhalisinin sayı qədər insan, digər tərəfdə isə dövlət başçısı durur. Ölkə haqqında adekvat təsəvvürə ma- lik olmaq üçün mötəbər, düzgün və peşəkar formada hazırlanmış informasiyaya və onun əsasında optimal idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsinə ciddi ehtiyac yaranır. Bu ehtiyac informasiyanın düzgün olmaması, daha betəri, təhrif edilməsi ehtimalı olduğuna görə çağırış kimi mövcud olur. Əgər “informasiya lifti” adlanan sistem mükəmməl təşkil edilməzsə, qəbul edilən qərarlara mənfi təsir edə bilər. Tədqiqatçılar mürəkkəbliyi baxımından siyasi qərarların qəbul edilməsinin heç bir başqa elm sahəsi ilə müqayisə olunmadığını vurğulayırlar. Buna misal kimi qeyd edilir ki, astronomiyada bir-birini qarşılıqlı cəzb edən üç cisim məsələsi, yaxud peşəkar şahmatçının taxtadakı 64 dama üzərində 16 fiqurla gediş etməsi mürəkkəb məsələ hesab edilirsə, cəmiyyətdə vəziyyət daha mürəkkəbdir. Belə ki, siyasi lider milyonlarla insan birliklərinin reallığında, üstəlik də oyun qaydalarına riayət etməyən onlarla başqa aktorun da qarşı durduğu vəziyyətdə qərar qəbul edir. Dövlət idarəçiliyi və bürokratik aparat genişləndikcə bu aktuallıq xüsusilə artmışdır. Siyasi elitanın qarşıya qoyduğu yeni miqyaslı, kompleks vəzifələr irəli sürülən siyasi kursun keyfiyyətli və elmi ekspertizasını təqdim edə bilən, yeni ideyalar və problemlərin alternativ, effektli həlli yollarını təklif edən müstəqil analitik insti- tutların olmasını tələb edir. Ekspert və analitiklərin dövlət və ya cəmiyyət, çox- saylı aktorlar arasında münasibətlər üzrə mütəxəssislər kimi formalaşması ənənəsi buradan başlanğıcını götürür. Məhz dövlət idarəçiliyini əlavə olaraq intellektu- al resurslarla təmin etmək axtarışları “beyin mərkəzləri”, “fikir fabrikləri” kimi qurumların, peşəkarlar cəmiyyətinin, ekspert-analitik mərkəzlərinin artmasını şərtləndirmişdir. AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 22 ABM-lər siyasətdə tətbiq etmək üçün obyektiv biliklərin əldə edilməsi, on- ların təhlili və tədqiqi sahəsində fəaliyyət göstərən müstəqil institutlardır. Qərar qəbul edən şəxsləri gündəlik, cari fəaliyyət həddən çox məşğul etdiyi üçün on- ların problemlərə bir qədər kənardan, yaxud daha uzaq perspektivlərdən bax- maq imkanları məhdud olur. ABM-lər akademik institutlar və qərar qəbul edən şəxslər arasındakı boşluğun doldurulmasında mühüm rol oynayırlar. ABM-lər ictimaiyyətlədaha yaxşı qarşılıqlı əlaqə və dialoq qura, peşəkar ekspertləri daha mükəmməl cəmləyə və münaqişə vəziyyətlərində qeyri-rəsmi vasitəçilik edə bilən “ideyalar fabriki”dir. Qeyd edildiyi kimi, Amerikada BM-lər ilk olaraq orta sinif təmsilçiləri -sahibkar- lar tərəfindən təsis edilmişdir. Həm də ədəbiyyatda indiyədək vurğulanmayan məqam ondan ibarətdir ki, ilk olaraq yaradılan beyin mərkəzləri qeyri-dövlət yönlü olmuşdur. Ölkə miqyaslı ilk “beyin mərkəzi”nin sələfi sayılan, 1907-ci ildə yaradılan Ras- sel Seyc Fondu (Russell Sage Foundation) Marqaret Oliviya Seyc tərəfindən mərhum həyat yoldaşının xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə ictimai-siyasi tədqiqatları maliyyələşdirmək üçün təsis edilmişdi. Təsisçinin fikrincə, burada aparılan tədqiqatlar industrial cəmiyyətin vacib problemlərinin həllinə kömək etməlidir. Maraqlıdır ki, ilk mərkəz yoxsulluq və qeyri-bərabərlik kimi problemlərin həlli məqsədilə yaradılmış- dı. Rassel Seyc Fondu “yoxsulların vəziyyətinin yüngülləşdirilməsinə yönəlmiş milli hərəkatın işində mühüm rol oynadı. Əsas vəzifə sosial dəstəyi elmi şəkildə qurmaq- dan, sosial problemləri araşdırmaqdan, bu və ya digər konkret tələbatın təmin edilməsi üçün qanunvericiliyin və özəl təşkilatların yaradılmasından ibarət idi. Bu məqsədlə də 1916-cı ildə Rassel Seyc Fondu kiçik Con Devid Rokfeller və həmin dövrün digər görkəmli sahibkarlarının dəstəyi ilə “Dövlət İdarəçiliyinin Tədqiqi İnstitutu”nu (“Ins- titute for Government Research”, IGR) yaratdı. İlk dövrlərdə IGR federal büdcənin formalaşması prosesini daha səmərəli etmək istiqamətində fəaliyyət göstərirdi. Klassik ABM-lərin ilk nümunəsi olan Brukinqs İnstitutu 1916-cı ildə Sent- Luisdən olan biznesmen və filantrop Robert Brukinqs tərəfindən yuxarıda qeyd edilən Dövlət İdarəçiliyinin Tədqiqi İnstitutunun bazasında yaradılmışdır. Bu mərkəz“Brukinqs İnstitutu” (Brookings Institution) adını 1927-ci ildə almışdır. Belə ki, 1927-ci ildə IGR digər iki fondla -İqtisadiyyat İnstitutu (Institute of Eco- nomics) və Brukinqs Ali İqtisadi və Dövlət İdarəçiliyi Məktəbi (Brookings Gradu- ate School of Economics and Government) ilə birləşdi. 1910-cu ildə yaranan Beynəlxalq Sülh uğrunda Karneqi Fondu siyasi araşdır- ma aparmaq məqsədi ilə yaranan ilk “beyin mərkəzi” olmuşdur. Bu fond Pitsburq şəhərindən olan “polad sənayesi maqnatı”, iri sahibkar Endryu Karneqi tərəfindən təsis edilmişdir. E.Karneqi öz sərvətindən 4,5 milyard dollarlıq məbləği “Karneqi Fondu”nun fəaliyyətinə sərf etmişdir. Tarix göstərdi ki, bu, düzgün seçim olmuş- dur. Bütün dünyada filialları olan Karneqi BM şəbəkəsi Amerikanın güclü olması Yüklə 3,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|