74
mümkün olarsa
belə, sizin istehsal elədiyiniz avtomobillərə kimlərinsə üstünlük
verəcəyinə heç bir inam yoxdur. Və çox güman ki, heç kim tanımadığı firmanın
istehsal etdiyi avtomobili almaq
məqsədilə külli miqdarda vəsait ödəməyəcək.
İkincisi, reklama xeyli pul tələb olunduğu halda və hətta bu istiqamətdə ehtiyaclar
qarşılansa da yenə də yeni avtomobilin uğur qazanmaq prespektivi azdır.
Oliqopoliyada
digər baryer həmin sahəyə girərkən yaranır. Axı, bir çox hallarda
patentlər və kvotalar, xammal üzərində dövlət nəzarəti bu fəaliyyətin
məhdudlaşdırılmasına yönəldilir. Belə olan halda həmin sahəyə girmək xeyli çətin
olur.
Bəs oliqopiya şəraitində firmalar arasında rəqabət hansı şəraitdə baş verir?
Göründüyü kimi, o "qeyri-
qiymət" xarakteri daşıyır. Bu bazarda fəaliyyət göstərən
firmalar
bilirlər ki, öz aralarında “qiymət müharibəsi”nə başlasalar onlardan heç biri
qalib olmayacaq. Tutaq ki,
Azərbaycan bazarında məhsulunu satan şirkətlərdən
"Mersedes"
və "Ford" şirkətləri bir-biri ilə "qiymət müharibəsi”nə başlayır.
"Mersedes"
şirkəti öz maşınlarının qiymətini iki dəfə aşağı salır. Ona cavab olaraq
"Ford" da
qiymətləri 2-3 dəfə ucuzlaşdırır. Buna baxmayaraq,
hər iki şirkət
"
yaşayacaq" və bizim ölkə həmin firmaların çoxsaylı bazarlarından biri kimi
qalacaq. Bütün
bunların nəticəsi olaraq onların maliyyə-satış fəaliyyətlərindən əldə
etdikləri mənfəətin miqdarı azalacaq.
Bunu
başa düşən firmalar oliqopol bazarda fəaliyyət göstərən zaman heç vaxt
"
qiymət" rəqabəti aparmır. Lakin, digər bütün sahələrdə onlar arasında mülayim
rəqabət mübarizəsi gedir. Beləliklə də bəzi avtomobil şirkətləri öz məhsullarını ən
təhlükəsiz məhsul kimi reklam edir, digərləri komfort və ya sürət parametrini önə
çəkir.
Belə bazarların da öz liderləri olur və adətən oliqopoliya zamanı firmalar ya
əvvəlcədən qiymət siyasətini bir-birilə razılaşdırır və ya da lider - firma öz qiymətini
birinci olaraq
müəyyənləşdirir, yerdə qalanlar da öz məhsullarına ona
istiqamətlənmiş qiymət qoyurlar. Və nəhayət,
XALİS İNHİSAR
İnhisar o vaxt mövcud olur ki, yalnız bir firma həmin məhsulun yeganə
isteh
salçısı sayılır və onun bazarda əvəzedicisi yoxdur.
Məhsulun əvəzləyicisinin olmamasından danışarkən, başlıca olaraq, alıcının
seçiminin, alternativinin
məhdudluğu başa düşülür. Malın əvəzləyicisinin olmaması
reklam
baxımından çox sərfəlidir. Belə olan halda inhisarçıya reklama külli
miqdarda
vəsait xərcləməyə ehtiyac qalmır, çünki onsuz da onun bazarda rəqibi
yoxdur. Biz
öyrənmişdik ki, xalis rəqabətdə ayrıca firma bazarın təyin etdiyi
qiymətlə razılaşmağa məcburdur. İnhisarçı isə qiymət üzərində nəzarəti həyata
keçirir,
qiymətləri diktə edir. O, istehsal olunmuş məhsulların miqdarı üzərində
manipulyasiya
etməklə qiymətə təsir göstərir. İnhisarın mövcudluğu praktiki olaraq
iqtisadi, texniki, hüquqi
və s. baryerlərin dəf edilməsi ilə izah olunur. Burada, biz
xüsusilə qeyd etməliyik ki, "təbii inhisarlar"a əsasən ictimai istehlak sferasında,