G. A. Dushanova, N. A. Yunusova, S. A. Xalilova genetikadan masalalar yechish usullari

IB	Ib	iB
ib
IB	IIBB kulrang	IIBb kulrang	IiBB kulrang	IiBb kulrang
Ib	IIBb kulrang	IIbb kulrang	IiBb kulrang	Iibb kulrang
iB	IiBB kulrang	IiBb kulrang	iiBB qora	iiBb qora
ib	IiBb kulrang	Iibb kulrang	iiBb qora	Iibb malla

2-MASALA. G’o’zaning malla va yashil tolali liniyalari chatishtirilgan. F₁ da malla tolali duragaylar yetishdi. F₁ duragay o’z-o’zidan changlanganda F₂ da asosan malla, qisman yashil va juda oz miqdorda oq tolali o’simliklar hosil bo’lgan. Bu hodisani qanday tushuntirish mumkin.

Ishlash usuli
R Fenotip	malla				yashil
genotip	AAbb			x	aaBB
gameta	Ab				aB
F1 Fenotip			malla
genotip			AaBb

F₂ fenotip

genotip

♂ ♀	AB	Ab	aB	ab
AB	AABB malla	AABb malla	AaBB malla	AaBb malla
Ab	AABb malla	AAbb malla	AaBb malla	Aabb malla
aB	AaBB malla	AaBb malla	aaBB yashil	aaBb yashil
ab	AaBb malla	Aabb malla	aaBb yashil	Aabb oq

3-MASALA. Genlarning epistaz ta’sirini patlari oq rangdagi ikkita tovuq zotlarining fenotipi bir xil bo’lsa ham ularning belgi bo’yicha genotiplari xar xilligi aniqlandi.
Masalan. CCII x ccii oq rangli.

Ishlash usuli:

R Fenotip

Oq

Oq

Genotip

CCII

x

ccii

gameta

F1 Fenotip

Oq

Genotip

CcIi

F2 Fenotip

Oq

Oq

Genotip

CcIi

x

CcIi

Gameta

CI

Ci

cI

ci

CI

Ci

cI

ci

Demak, F₂ dagi gametalarni pennet katagiga solamiz.

♂ ♀	CI	Ci	cI	ci
CI	CCII Oq patli	CCIi Oq patli	CcII Oq patli	CcIi Oq patli
Ci	CCIi Oq patli	CCii Qora patli	CcIi Oq patli	Ccii Qora patli
cI	CcII Oq patli	CcIi Oq patli	ccII Oq patli	ccIi Oq patli
ci	CcIi Oq patli	Ccii Qora patli	ccIi Oq patli	ccii Oq patli

Fenotip - 16 : 3 ya’ni 13/16 oq patli, 3/16 qora patli tovuq-xo’roz olindi.

Genotip – 1 : 2 : 2 : 4 : 1 : 2 : 1 : 2 : 1

Genotipik guruhlar				Fenotipik guruhlar
№	Genotip	Takrorlanish				Fenotip
1	CCII	1	9		Oq patli tovuq va xo’rozlar
2	CCIi	2
3	CcII	2
4	CcIi	4
5	Ccii	1	3		Qora patli tovuq va xo’rozlar
6	Ccii	2
7	ccII	1	4		Oq patli tovuq va xo’rozlar
8	ccIi	2
9	ccii	1

4-MASALA. Qovoq mevasining oq rangi - W, sariq rangi- Y, yashil ranggi – y bilan ifodalanadi. W – gen INGIBITOR vazifasini bajaradi. Quyidagi genotipga ega qovoqlar chatishtirilsa, ularning fenotipi qanday bo`ladi?
1) Dastlab chatishtirilayotgan ota-ona formalar yoziladi:


BERILGAN:
Sariq rangli sariq rangli


P ♀wwYy x ♂wwYy
2) Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.

YECHISH:

wwYy

w


Y y
♀wwYy x ♂wwYy


wY wy wY wy
F₁ wY wy

wY wy	wwYY	wwYy
	wwYy	wwyy

JAVOB: olingan avlodning 3:1 nisbatta. Ya`ni 3ta sariq 1ta yashil qovoq olindi.
2) WwYy x Wwyy o`zaro chatishtirilsa, qanday natija kutishimiz mumkin?


BERILGAN:
oq rangli oq rangli


P ♀WwYy x ♂Wwyy
Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.


YECHISH:

WwYy Wwyy

W w


Y y Y y Wy wy
F₁

x	WY	Wy	wY	wy
Wy	WWYy	WWyy	WwYy	Wwyy
wy	WwYy	Wwyy	wwYy	wwyy

JAVOB: Olingan avlodning fenotipi: 6 ta oq, 1 ta sariq, 1 ta yashil bo`ladi.
Izoh: Ingebitor gen oq rangni begilaydi. Maskur gen sariq va yashil ranglarni yuzaga kelishiga to`sqinlik qiladi.
3) Dastlab chatishtirilayotgan ota-ona formalar yoziladi:

BERILGAN:
oq rangli oq rangli


P ♀WwYY x ♂Wwyy
2) Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.


YECHISH:
♀WwYY x ♂Wwyy


Gametalar; WY wY Wy wy
F₁ Wy wy

WY wY	WWYy	WwYy
	WwYy	wwYy

JAVOB: olingan avlodning 3:1 nisbatta. Ya`ni 3ta oq 1ta sariq qovoq olinadi.

3.GENLARNING POLIMER TA’SIRI.
Polimer genlarning o’zaro ta’siri bo’lib, bunda allel bo’lmagan bir xildagi bir nechta gen bitta belgining rivojlanishiga o’xshash ta’sir ko’rsatadi. Bunday genlarning yig’indisi ko’p bo’lsa, organizmning belgisi kuchli rivojlanadi, agar kam bo’lsa, shu belgi kuchsizroq rivojlanadi.
Polimeriya xodisasini shved genetigi va seleksioneri Nil’son-Ele tomonidan birinchi marta puxta o’rganildi. U 1908 yilda qizil va oq donli bug’doyni chatishtirganda, birinchi bug’inda monogibrid chatishtirishga xos bo’lgan 3:1 nisbatdagi ajralishni ko’rdi.


Mavzuga doir masalalar.

1-MASALA. Bug’doyda A₁A₂ genlik bahorlik xususiyatini, a₁a₂ genli kuzgilik xussiyatini namoyon qiladi. A₁A₁A₂A₂ genotipga ega formalarda bahorlik xususiyati, a₁a₁a₂a₂ genotipli formalardan kuzgilik belgi kuchli ifodalangan bo’ladi. Quyidagicha chatishtirishdan olingan formalarda genotip va fenotipni aniqlang:
A) A₁ A₁ A₂ A₂ x a₁ a₁ a₂ a₂
B) A₁ A₁ a₂ a₂ x a₁ a₁ a₂ a₂
V) A₁ a₁ a₂ a₂ x a₁ a₁ A₂ a₂


A)

A) A1 A1 A2 A2 x a1 a1 a2 a2 Ishlash usuli
Fenotip	bahorgi				kuzgi
Genotip	A1 A1 A2 A2			x	a1a1 a2 a2
gameta	A1 A2				a1 a2