G abduraxmanova

km
uzoqlikda bo'ladi; bir tur 
hayvonlardan tuzilgan ferm alar esa 250-500 
m
bo‘lishi kerak.
109

---

Ixtisoslashgan chorvachilik komplekslari fastsiolyoz, paramfisto- 
m atidoz, makrakantorinxoz, moniezioz kabi biogelmintozlardan xoli 
qilinmoqda.
M ax su s p ro fila k tik a va davolash ta d b irla ri. Asosan maxsus 
profilaktik tadbirlar ko‘p qoMlaniladi va xo‘jalik k a katta iqtisodiy zarar 
keltirayotgan gelm intozlarga qarshi oMkaziladi. Bunday tadbirlarga suv 
havzalari ham da yaylovlarning veterinariya-sanitariya holatini aniqlash, 
yaylovni alm ashtirish ham da hayvonlam i gelmintsizlantirish kiradi.
Y assi ch u v a lc h an g la r (P lathelm inthes) tip in in g u m um iy tavsifi 
v a sistem atikasi. Yassi chuvalchanglar dengiz va okeanlarning suv 
ostida hayot kechirishga o‘tgan kovakichlilardan kelib chiqqan.
Yassi chuvalchanglar tipi uchun quyidagi belgilar eng xarakter- 
lidir: 1) em brional taraqqiyotida ekto-, endo- va m ezoderma qavatlar- 
ning rivojlanishi va shu tufayli tananing uch qavatga ega boMishi,
2) muskul, nerv, ayirish, jinsiy sistemalar, ko‘pchiligida hazm organlari- 
ning rivojlanishi va murakkablashishi, 3) teri-muskul xaltaning paydo 
boMishi, 4) tan a shaklining ikki tomonlama sim m etriyaga o‘tishi, 5) tana 
bo‘shligMning boMmasligi.
Yassi chuvalchanglam ing dastlabki vakillarini asosan erkin, 
yirtqich holda yashovchi kiprikli chuvalchanglar yoki turbellyariyalar 
tashkil qiladi.
Yassi chuvalchanglar tipi vakillari gavdasining uzunligi 0,3 mm 
dan 15-20 m etrgacha va hatto ayrim ulkan turlari 30 metrgacha 
(kashalotlam ing ichagida parazitlik qiladigan tasmasimon chuvalchang- 
la r d a n P o ly g o n o p o r u s giganticus) boradi. Bu tipga 15 mingga yaqin 
tur kiradi.
Umuman, yassi chuvalchanglar tipiga kiruvchi hayvonlar o‘rtasida 
dengiz va chuchuk suv havzalarida erkin hayot kechiruvchi kiprikli 
chuvalchanglar yoki turbellariyalar bilan bir qatorda turli hayvonlar va 
odamlarning har xil organlarida parazitlik qiluvchi ju d a ko‘plab turlari 
mavjud.
Parazitlik bilan hayot kechiradigan yassi chuvalchanglar tuzilishi 
va biologiyasida yashash sharoiti ta ’sirida vujudga kelgan ju d a ko‘p 
o‘ziga xos xususiyatlari bor. U lam ing ayrim larining rivojlanish sikli 
ancha murakkab kechadi.
Yassi chuvalchanglar tipi o ‘z navbatida 9 ta sinfga boMinadi, 
asosiylari quyidagilar: 1. Kiprikli chuvalchanglar yoki turbellariyalar 
(Turbellaria) sinfi. 2. So‘rgMchlilar yoki trem atodalar (Trematoda) sinfi.
no

---

3. M onogeniyalar (M onogenea) sinfi. 4. Tasmasimon chuvalchanglar 
yoki sestodalar (Cestoda) sinfi. 5. Sestodasimonlar (Cestodaria) sinfi.
Yassi chuvalchanglar tipidan faqat kiprikli chuvalchanglar sinfi 
vakillari erkin holda dengizlarda, chuchuk suvlarda va tuproqda 
yashaydi. Ularning barchasi yirtqichlar boMib, bir hujayrali hayvonlar, 
chuvalchanglar, mayda qisqichbaqasimonlar va hasharotlar bilan oziq­
lanadi. Qolgan sinflarining vakillari esa parazitlar hisoblanadi.
So'rgM cU U ar (T rem ato d a) sinfi. Trematodalar sinfi vakillari ham 
monogeneyalar singari kiprikli chuvalchanglardan kelib chiqqan. Ammo 
ular barcha umurtqalilar - baliqlar, amfibiyalar, reptiliyalar, qushlar va 
sutemizuvchilar, shu jum ladan, odamlarning hamda umurtqasizlaming 
ichki parazitlari hisoblanadi. Bu sin f haqidagi dastlabki ma’lumotlar 
XVII asrning o ‘rtalarida paydo boMgan. Taniqli italiyalik olim Redi 
birinchi marta qoramollar jigarida jig ar qurtini topib, uning tuzilishini 
o ‘rganadi. Shved olimi K. Linney trematodalaming 40 dan ortiq turini 
o ‘rganib, birinchi marta trematodalar sinfiga asos solgan. 1819-yili 
m ashhur gelmintolog olim K.A. Rudolfi 220 dan ortiq trematodalar 
turini o‘rganadi. Trematodalarni har tomonlama o ‘rganishda rus olimlari 
yetakchi rol o 4ynaydi. Akadem ik K.I. Skryabin o‘z shogirdlari bilan 
trem atodalar bo‘yicha 26 tom lik kapital asarlar yozgan. Hozirgi vaqtda 
trematodalar, ya’ni so‘rgMchlilar sinfiga 5000 dan ortiq tur kiradi, 
shulardan qariyib 50 
%
baliqlarda qolganlari esa boshqa umurtqalilarda 
parazitlik qiladi. Odamlarda ularning 30 ga yaqin turi uchraydi. Tre­
matodalar o ‘z xo‘jayinlarining hazm organlarida, jig ar va jig ar o ‘t yoM­
larida, qon tomirlarida va boshqa ichki organlarda parazit holda yashay­
di. Bu sinfga kiruvchilaming hammasi endoparazitlar hisoblanadi.
Trem atodalam ing ko‘pchiligi bargsimon shaklga ega. Ammo ular 
orasida noksimon, ipsimon shaklga ega boMganlari ham uchraydi. 
Trem atodalam ing tana uzunligi 0,1 mm dan 10-15 sm gacha yetadi. 
Akulalam ing ogMz bo‘shligMda parazitlik qiladigan ayrim so‘rgMch- 
lilam ing uzunligi 1,5 m ga