1 Ramiz Dəniz
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ferdinand Van Olmen və Kolumbun transatlantik layihəsi
- “Riyaziyyatçılar Xunta- sı”
- Xristofor Kolumb (1451-1506)
- Portuqal kralı II Juan
- “Yeddi şəhər adası”
- “Hindistan astronomiyası”
80 məlum idi. Bunu araşdırmaq üçün mən, ilk növbədə Kolumbun Lissabonda olan fəaliyyətini önə gətirdim. Hadisələrin gedişatı ondan xəbər verir ki, Kolumb birinci səyahətindən evinə dönəndən sonra portuqalları Braziliya sahillərinə getmək üçün silkələmişdi. Yəni, məhz Kolumbdan sonra kral II Juan məxfi ekspedisiyanın yola düşməsinə qərar verməli olmuşdu. Ferdinand Van Olmen və Kolumbun transatlantik layihəsi Kolumb Portuqaliyada yaşayarkən, 1484-cü ilin əvvəlin- də tərtib etdiyi transatlantik layihəsini kral II Juana təqdim edir. Lakin layihənin verildiyi vaxt Portuqaliyanın monarxı üçün münasib deyildi. Ona görə ki, kral ölkədə maqnatların xəyanətkarlıqla qaldırdıqları qiyamı yatızdırmaqla məşğul idi. Bundan əlavə onu başqa səyahətlərə nisbətən, yalnız Afrikanın qərb sahillərinə nəzərdə tutulan ekspedisiyalar maraqlandırırdı. Məlumdur ki, Kolumb gələcəkdə təşkil olunacaq ekspedisiyanın uğurla nəticələnəcəyi halda və xidmətlərinə görə kraldan həddindən çox imtiyazlar istəmişdi. O qədər 81 imtiyazları hər hansı bir kraldan istəmək, sadəcə olaraq sırtıqlıq sayılırdı. Ona qədər heç kim, hətta vətən qarşısında böyük xidmətləri olan tanınmış zadəganlar kraldan belə bir imtiyazlar istəməmişdilər. Genuyalının tələbləri nədən ibarət idi? O, məlum olan okeanın baş admiralı olmaq, zadəgan rütbəsi, kəşf edəcəyi torpaqların vitse-kralı vəzifəsini, həmin torpaqlardan əldə olunacaq gəlirin onda bir hissəsini, kəşf edəcəyi yeni ölkələrdə təşkil olunacaq ticarətdən gələn verginin səkkiz faizini və qızıl mahmızlar istəmişdi. Krallığının tanınmış zadəganlarını ciddi nəzarət altında saxlayan II Juan, heç vaxt belə bir imtiyazları kiməsə verməzdi. Məni həmin hadisədə bir şey maraqlandırır, II Juan bu qədər ciddi, tələbkar və sərt fikirli monarxdırsa, onda nəyə görə o, birbaşa Kolumba rədd cavabı verməmişdi? Birinci olaraq onun layihəsinə alimlər rəy verməliydilər. Kolum- bun layihəsi, Seutanın arxiyepiskopu Diyeqo Ortis de Villeqasın rəhbərliyi altında, Portuqaliyanın ən istedadlı və bacarıqlı alimlərin, riyaziyyatçıların fəaliyyət göstərdikləri kiçik Lissabon akademiyasına – “Riyaziyyatçılar Xunta- sı”na – verilir. Bu təşkilatın bir neçə üzvü yəhudi alimləri idi; o dövrün astrolyabiyasını və sektantını təkmilləşdirmiş usta Rodriqo və naviqasiya astronomiyasının ustası Xose Vitsinqo. Adı çəkilən adamlar dəqiq bilirdilər ki, layihədə 82 göstərilmiş uzunluq barəsindəki ölçülər və həmin ölçülərə dair verilmiş məsafələr düzgün ola bilməz. İş ondadır ki, onların da Yer kürəsinin uzunluğunun dəqiq ölçüsü yox idi, lakin buna baxmayaraq həmin alimlər əmin idilər ki, elə Kolumbun da ortaya qoyduğu hesablamalar düzgün verilməyibdir. Xristofor Kolumb (1451-1506) 83 Dəqiq bilinmir həmin şura hansı qərar verir, lakin o məlumdur ki, 1485-ci ildə çıxarılan qərar gözlənildiyi kimi Kolumbun xeyrinə olmayıbdır. Elə həmin ildə genuyalının həyat yoldaşı vəfat edir və o, İspaniyaya getməyi qərara alır. Genuyalı dənizçi Lissabonu tərk edən kimi kral II Juan onun dediklərini yoxlamaqdan ötrü, Atlantik okeanının qərb hissəsinə ekspedisiya təşkil etməyi qərara alır. Kral və onun müşavirləri bu məsələdə yekdil fikirə gəlirlər. Portuqal kralı II Juan 84 Həmin dövrdə nəinki Pireney yarımadasında, hətta Avropanın tərkibinə daxil olan bir çox ölkələrdə Atlantik okeanının qərb hissəsində yerləşən “Yeddi şəhər adası”n- dan, Xaldat və Antiliya adalarından çoxlu söz-söhbətlər gəzirdi. Portuqal dəniz səyyahları həmin adaların axtarılıb tapılması üçün bir neçə ekspedisiya təşkil etmişdilər. Xaldat və ya Səadət adalarının harada yerləşməsi qədim və orta əsr alimlərini həddindən artıq çox maraqlandırırdı. Bəzi alimlər, xüsusən də görkəmli Azərbaycan alimi, Marağa rəsədxanasının banisi Mühəmməd Nəsirəddin Tusi (1201-1274) həmin adaların Qrinviç meridianından 35 0 qərb istiqamətində yerləşdiyini bildirirdi. Bu məsələ ilə ciddi maraqlanan ingilis alimi Q. R. Kaye “Hindistan astronomiyası” əsərində göstərir ki, Səadət adaları Qrinviçdən 35 0 qərbdədir. 1 Maraqlıdır, Q. R. Kaye nəyə görə belə fikirdə olmuş- dur? Həm qədim, həm də orta əsr alimlərinin əksəriyyəti üçün Səadət adaları Atlantik okeanının qərb hissəsində təsəvvür edilirdi. Xorezm dövlətində yaradılan Məmun akademiyasının görkəmli alimi Əbu Reyhan Biruni (973-1048) bu haqda yazır: “Bəzi alimlər başlanğıc uzunluğunu Səadət adaların- 1 Г.Р. Каyе «Индийская астрономия» 1924, стр. 52 Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|