£ , /'w vəli Əliyev

K 
A 
R 
A 
B 
A 
Ğ
90
Karabağ'a  takos  yolu  ile  getrilen  Hind-Çin,  M alezya,  İngiltere- 
İspanya kökenli kalay, metal işleme sanatmda yeni başarılar kazamlma- 
sına  sebep  olmuştur.  Kültürel  ve  iktisadi  alakalarm  oluşm ası  ve  geli- 
şiminde binek ve koşum hayvanı olarak önemli bir yeri olan atlar takas 
vasıtası olarak da kullamlmıştır.
Son tunç - ilk  demir devrinde Karabağ'da maddi eşitsizlik daha da 
belirginleşmişti. Toplumun zengin ve fakir sımfları belirlenip kesin ola- 
rak farklılaşmıştı.  Zengin aileler, hal  idarecileri ve savaşçılar öz mülki- 
yetleri  ile  toplumun  normal  arasında  fark  artmış,  asiller  tabakası,  ileri 
gelenler zümresi oluşturuluştur.
Ekonomik  ve  siyasi  bakımdan  fakir  ve  zayıf küçük  topluluklar, 
kuvvetli ve nüfuslu topluluklann etrafında toplanmıştır. Karabağ'da baş- 
layan açık, sosyal — toplumsal sımflaşma ve eşitsizlik Karatepe yerleşim 
biriminde, Hocalı,  Tavşanlı, Ahmanı,  Borsunlu,  Beyim  Sarov,  Sarı Ço- 
ban höyüklerinde ve başka abidelerde de gözlenmiştir.
Zenginlere ait büyük lahitler, defnedilen kişiyle birlikte zengin teç- 
hizat,  kul ve hizmetçilerin,  çok sayıda atların bulunması  sosyal ve top- 
lumsal eşitsizliğini gösterir.
Borsunlu  höyüğünde,  kabir bölmesinde  (25,  6m2;  32x4m )  bir  li- 
derler, tahtadan yapılmış, tunç ve altun lehvalarda süslenmiş, taht şeklin- 
de biryatak üzerinde defnedilmiştir. K abir bölmesinde, iş aletleri, tunç si-
K 
A 
R 
A 
B 
A 
Ğ
91
lahlar, hakimiyet remzi olan m erm er topuz, asa, seramik ömekler, altm, 
fil kemiğinden, sedef ve kıymetli taşlardan hazırlanan zengin süs eşyala- 
rı konmuştur.
Ahmahı  höyüğünde, zengin bir toplulu  lidere,  dolixokefal  (uzun- 
başlı),  onunla  beraber  oturtulmuş  vaziyette  bir hizmetçi  ve  braxikefal 
(yuvarlakbaşlı) tip bir insan defnedilmiştir.
Höyüklerin inşaatında çok sayıda köleden istifade edilmişdir Sul- 
tanbud  höyüğü  (yüksekliği  25m),  Borsunlu  ve  Sarı  Çoban  höyükleri 
(üzerine  200  tahta  kalas  konulmuş)  birçok  işçiden  faydalanarak  inşa 
edilmiştir.
Büyük  topluluklar  arasında  m eydana  gelen  çatışm alar  sırasında 
yerleşim yerlerinde yıkıntılar, yağmacılık, yangmlar (Karatepe yerleşim 
merkezinde) m eydana gelmişti.
Tunç ve dem ir devrin sonunda Karabağ'm bir takım  abidelerinde, 
Hocalı, Beyim Sarov, Ahmahı, Borsunlu, Sarı Çoban höyüklerinde göz- 
lemlen eşitsizlikler; bu dönemde ilkel harp mesleğinin şekillenmesi, sos- 
yal  eşitsizliğin  m eydana gelmesi  ve  daha da derinleşmesi nihayet ilkel 
toplum kum luşunun dağılmasına sebep olmuştu.
Çağımızdan önceki  I. bin yıllığın ortalarında,  ekonomik ve siyasi 
bakımdan  hayli  güçlenm iş  büyük  topluluklar  smırları  belirlenmiş  ara- 
zilere  sahip  olmuşlar,  hususi  kale  şehri  etrafında  toplanarak  Eski  Me- 
zopotom iya'da olduğu gibi ilk devlet kum m larım  teşkil etmişlerdir.
Bu  dönem de  Karabağ'da  ve  ona  kom şu  Kür  -   Aras  ovası  böl- 
gelerinin asıl halkı, Türk soylu gerger (kenger), gargar (Strabon'a göre) 
topluluklan yaşamışlardır. Çağımızdan önceki I. bin yıllıkta Karabağ'da 
bu  topluluklar  birleşerek  ilk  devlet  kurum lannı  teşkil  ettiler.  Güney 
Kafkas'ta ekonomik,  siyasi konumu  hayli  güçlenen Karabağ ve komşu 
bölgelerin Türk halklan birleşerek, İran-Eham eni devletinin ve diğer ya- 
bancılann  aralıksız  baskınlannı  önlemek,  öz  topraklannın  bağım- 
sızlığm ı sağlamak am acıyla birleşerek çağımızdan önceki IV. asırda eski 
A zerbaycan-A rnavut  devletini  kurm uşlardır.  B öylece  K arabağ, 
Azerbaycan'ın eski devletçilik tarihinde önemli rol oynamıştır.

---

K 
A 
R 
A 
B 
A 
Ğ
92
İSTİFADE EDİLMİŞ EDEBİYYAT
1.AzerbaycanSovetEnsiklopedisi,  c.v,Bakü, 1979
2. 
Azerbaycan tarihi, Bakü, 1994
3. CaferovE.Q. Kuruçay deresinde, Bakü, 1990
4. Caferov E.Q. Azerbaycanm Ilk Sakinleri, Bakü, 2004
5. Ceferov H.F. Azerbaycan e.e. IV minilliyin axırı - 1 minilliyin evvellerinde 
(Karabağın Qarqarçay ve Terterçay hövzelerinin materialları esasında),  Bakü, 
2000
6.  Caferov K.F.  Cbh3h A3ep6aÜA>KaHa co  CTpaHaMH  I Iepe;ıneH  A3mh, 
BaKy, 
1984
7. 
C aferov 
K.F. /IpeBHeHiıiHe cbs3h asepöaH^'A'aıickhx ıiJieMCH co cTpaHaMH 
BjiH>KHero BocTOKa, BaKy,  1986
8. Aliyev V.H. Azerbaycanda tunc dovrunun boyalı qablar medeniyyeti, Bakii, 
1977
9.  Hüseynova  M.A.  KepaMHKa  Boctomhoio  3aKaBKa3ba  3noxn  ııojjnıeü 
6poH 3bi 
h paHHero 
>Kejıe3a, BaKy, 1989
10. Hüseynova M.M. /JpeBHHH rra.aeo.riHT A3cp6aH/ı>Kaııa, EaKy,  1985
11. Hüseynova M.M. Uzaq daş dövrü, Bakü, 1973
12. Hüseynova M.M. Azerbaycan arxeologiyası. Daş dövrü, Bakü,  1976
13.  Hüseynova  M.M.,  İsmayılov  Q.S.,  Quliyev  İ.M.  Azerbaycan  arxeoloji 
abideleri, Bakü, 1981
14.  İsmayılov  Q.S.  Quruçay  ve  Köndelençay  vadisinde  qedim  medeniyyet 
izleri, Bakü, 1981
15.  Nerimanov  İ.G.  KynbTypa  ^peBHeHuıero  3eMJieflenbHecKoro- 
CKOTOBOAHecKoro HacejTeıiHH A3ep6ayzı,'/KaHa, EaKy, 1987.
Benn AnneB
Kapa6ax
( ^ p e B H H H   n e p n o A )

---

I,
K 
A 
P 
A 
B 
A 
X
95
üpeaHCJiOBHe
Ə ıy   KHiıry  a  nocB am aıo  HesaÖBeHHOH  naM ara  Hamnx  non- 
TeHHbix  npe^KOB,  noKoamHxca  Ha  KapaöaxcKOH 
3eM Jie, 
/ıpeBHCH 
KOJiBiöejiH A3ep6aH/i)KaHa, naMjrm xo;ı>KajiHHHeB, My>KecTBeHHt>ıx 
cbiHOB Poahhbi, KOTOpwe b 9 0 -e  ro fltı X X -r o  c t o j ic t m  repoHHecKH 
cpa^cajiHCb c  apMJiHCKHMH najıanaMH h, 
6
yzjyHH, 3BepcKH yÖHTtı b 
pe3yjıtTaTe  renoqH ^a,  ocymecTBJieHHoro  apMJiHCKHMH  3axBaiHH- 
KaMH, 
nOflHHJIHCt 
Ha 
IIOHeTHyiO BepiHHHy UieXHflCTBa.
IlycTb  Bce  Hapo,zjbi  MHpa,  npoHHTaB  3Ty  KHHry,  y3HaıoT,  h to  
K apaöax  -   ə t o   ^peBHHH  h  bchhbih  onar  KyjibTypbi  Hapofla 
A3ep6an/],>KaHa  TiopKCKoro  nponcxo^c/ıeHHa.  /JpeBHHe  jkhtcjih 
X o^
5
Kaji
0
B  e m e   b  IY -I  TbicanejıeTHH 
h .ə.  c o
3
fl,ajiH  Ha  IO>khom 
KaBKa3e  BbicoKyıo  KyjibTypy,  aBJiaıoınyıoca  HOCHTejıeM  oöm eHe- 
jıOBenecKHX  HeHHOCTeH  Ha  CTbiKe  EBponbi  h  A 3h h , 
3
aiio>KHJiH 
0
CH
0
By MacTepcTBa MeTajuıyprHH  h   MeTajuıooöpaöoTKH  h  pa3BH- 
jih ^aHHyıo oöııacTb #  o BbicoHaHiuero ypoBHH.
K  öojibinoM y  co^cajıeHHio,  bo  BpeMeHa pacıjBeTa  coBpeMeH- 
HOH 
U,HBHJIH3aiIHH 
B pe3yJIbTaTe KOBapHOrO BOeHHOTO BTOp>KeHHH, 
ro p o #  Xofl^cajıw,  ero ^peBHaa 
MaTepnajibHaa 
KyjibTypa öw jih Bap- 
BapcKH 
p a 3 p y m e H b i, 
co^c^ceHbi  h   yHHHTO>KCHbi, 
a  HacejıeHHe 
n
0
flBep>KeH
0
 Tp arn h e cko My reHoqH/ıy.
B 
4>eBpajıe  1992 ro,a,a, p ob h o b 9 .0 0  nacoB 
Benepa 
KpoBo^Ka^- 
Hbie 
Boopy^ceHHbie  apMJiHCKHe  6aH/i(f)opMHpoBaHH5i  b  cocTaBe  h 
npn  noMomH  «HaeMHoro» pyccK oro  MexaHH3HpoBaHHoro  CTpejı- 
k ob o to  3 3 6 -r o  nojiKa, ^ H cjıoqnpyıom erocfl 6jih3 Xo/ı>KajıoB, BTop- 
rjiHCb 
Ha  TeppHTopHio 
ropo,ıı,a  h  ynHHHjiH  KpoBaBbiH 
reHOU,H^.  B 
3 to h  
6
oHHe 
6
biJio  HCTpeÖJieHO  6 1 3   nejıoBeK,  4 8 7   Ta^cejıo  paHeHO, 
1275 
nejıOBeK 
b 3 » to   b 
njıeH, 
8
 
ceMeiı 
ömjio 
yHHHTo^ceHo  nojı-
HOCTbK). Xo^>KaJIbI 
6
bIJI CO/K}KeH H npeBpamÖH B pyHHbl.

---