£ , /'w vəli Əliyev

K 
A 
R 
A 
B 
A 
Ğ
72
ğine sadık kalınarak daire şeklinde veya dikdörtgen planlar uygulanmış, 
temellerde çay taşlarından, duvarlarda çiğ kerpiçten yararlanmıştır. Bazı 
evlerin etrafı (Karaköpektepe'de) koruma duvarları ile çevrilmiştir.
Evlerin ısıtılması için, ortada ve köşelerde, özel kilden hazırlanmış 
nal şeklinde ve öküz başı fıgürlü ocaklar kurulmuştur.
İlk tunç devrinde, Karabağdaki topluluklann ekincilik ve hayvan- 
cılıkta sistemlerinde, çok önemli değişikler yapılmıştır.  Ekincilik kültü- 
ründe yeni teknikler kullanılmış, çapalama üsulu ekimin yerini  sabanla 
ekin almıştır. Bunun sonucu olarak daha geniş alanlarda üretim yapmış, 
üretimin  bu  sahasında  verim  artmış,  insanların  refah  seviyesi  yüksel- 
miştir. Tahılın biçilmesi, tunç oraklardan; başağından ayrılması, için taş 
ve  tahta vellerden,  uzun,  oval,  kayık  şeklindeki  dibek  taşlarmdan,  he- 
vengdestelerden yararlanmıştı. Fazla tahıllar, kuyu ve iri hacimli küpler- 
de saklanmıştır.
erken tunç devri toprak kaplan
K 
A 
R 
A 
B 
A 
Ğ
73
Paleolit Devri iş hayatı
K ü r -  Aras halklarm m  ekonomisinde çiftçiliğle yanaşı hayvancılık 
da geniş yer tutmuştur.  Düzlük ve dağ eteyi arazilerde yerleşen bu taife- 
ler, Karabağın dağlık arazilerinde (Laçın, Kelbecer) dağ m eralannda gö- 
çebe olarak yayla hayvancılığı ile meşkul olmuşlardır.  Hayvancılık ala- 
nında büyükbaş hayvanlar (öküz-inek) ve küçük baş hayvanlar (koyun- 
keçi) beslemekteydi. Atçılığın yaygınlaşması,  hayvancılığın gelişimine 
müspet tesir göstermiştir. Karaköpektepe yerleşim birimlerinden (Fuzuli 
ilçesi) çok sayıda hayvan,  davar ve at kemikleri bulunması  bu tezi  ispat 
eder.
Hayvancılıkla geçinenler, çiftçilere nisbeten daha çabuk zenginleş- 
mişler ve Küçük Kafkaz'a komşu bölgelerdeki  meraları benimsemişler- 
dir. Zengin m andıra sahiplarine ait kabirlerin üzerinde inşa edilen muhte- 
şem  höyükler ve  elde  edilen  zengin  kültür ömekleri,  bu  devirde  ortaya 
çıkan  sosyal  eşitsizliğin,  toplum  içindeki  sm ıf farklılığım  göstermek- 
tedir.  Karabağın,  toplum  idarecilerinin  zengin  görkemli  kabirleri,  (Mil 
ovası Üçtepe höyükleri) onların ihtişam ladefnedildiklerini hissettirir.
İlk  tunç  devrinde  Karabağ  taifelerinin  üretim  hayatında,  sanatın 
çeşitli  türeleri  (çömlekçilik,  metalişleme,  dokumacılık,  kösele  ve  deri 
imalı, taş ve kem ik işleme) önemli rol oynamıştır.
Çömlek üretiminde çark kullamlmaya başlayınca, seramik üretimi 
hızla gelişti.  Kür-Aras  medeniyeti  devrinde  imal  edilen  çeşitli  kil  kap- 
ların kalitesi artmış, sanatsal görünümüne özen gösterilmiştir. Siyah, gri, 
kırmızı  cilalı  seramik  türleri  ilginç  (çizme,  konnelyurlama,  basm a  ve 
yapıştırma usulleriyle) sembolik m analar içeren piktografık süslemelerle

---

K 
A 
R 
A 
B 
A 
Ğ
74
Erken tunç devri metal sanatları
bezenmiştir. Yarım daire şekilli kulplar ve çeşitli görünümlerde geomet- 
rik süslemeler bu devre ait çömlek kültüründe karakteristik özellik taşır.
Karabağın  ilk  tunç  devri  insanları,  en  büyük  başarılarım  metal 
işleme  alanında  göstermişler.  Karaköpektepe  tunç  devri  yerleşim  biri- 
minden, metal işleme tekniklerinin hemen her aşamasmı yansıtan zengin 
arkeolojik p arçalar-  bakır eriten kazanlar, bakraçlar, kalıplar ve kadeh- 
ler elde edilmiştir.
Hankendi ve Haçınçay höyüklerinden çıkarılan altın süs eşyaları, 
ilk tunç devrinde çeşitli metaller kullanılarak sanat seviyesinin ne denli 
yükseldiğini gösterir.
Karabağ'da ilk tunç devrinde bazı yerleşim birimleri zanaatkarhk 
merkezi olarak gelişmiş ve sanat, önemli bir üretim alam olarak şekillen- 
meye başlamıştı.
Erken tunç devrine ait çömlekler
K 
A 
R 
A 
B 
A 
Ğ
75
Metal  ürünlerle  birlikte  ayrı  ayrı  üretim  alanlarında  taş  ve 
kemikten yapılma aletlerden yararlanmıştır. Bu da taş işleme ve kemik iş- 
lemenin de bir sanat çeşidi olarak geliştiğini gösterir.
Zanaatkarlığın  önemli  alanlarından  biri  de  dokumacılık  olmuştu. 
Yerleşim birimlerinden elde edilen yün eğirme aletleri, çıkrığın iğ başları 
(özellikle  de  kemikten)  bunu  ispat  etmektedir.  Dokumacılık  için  esas 
ham m adde kaynağı, küçükbaş hayvanlardan elde edilen yündü.
Yine hayvancılık sayesinde, kösele ve deri işleme zanaatı da yay- 
gınlaşmıştır. İlk tunç devrinde Karabağ taifelerinin ekonomik ve kültürel 
ilişkileri oldukça gelişmişti.
Karabağın  eski  sakinlerinin  somuk  kültürüne  karakteristik  bir 
öm ek olan kıymetli kaynaklardan biri, Kelbecer ilçesi sımrlarında, Ter- 
ter çayının yukarı kesimlerinde yer alan Azyurdu, Tahta,  Zalha,  Gelin- 
kaya,  Çakmakkaya. Ayi  Çıngılı  adlarıyla bilinen dağlık alanlarda bulu- 
nan, ilk tunç devrine ait kaya resimleri ve piktokrafık işaretlerden oluşan 
tarihi eserlerdir.
Karabağ'ın  ilk  tunç  devri  insanlarının  hayat  tarzınm  öğrenilme- 
sinde kabir abidelerinin önemli bir rölü olmuştur. Dağlık ve yamaç alan- 
larm da  çok  sayıda  höyükler  vardır.  Eski  Karabağ  sakinleri,  ölülerini 
toprağa veya  özel  hazırlanmış  lahitlere  defnettikten  sonra onların  üze- 
rinde  çeşitli  höyük  abideler  inşa  etmişlerdir.  Yerleştiği  bölgeye  uygun 
olarak,  ilk tunç  devrine  ait Hankendi  höyüğü,  kum,  çakıl  ve  taşlardan, 
üçtepe höyüğü taş ve topraktan inşa edilmiştir.  Hankendi,  Haçınçay ( ‘4 
ve  JV°5)  Borsunlu  (JV°  12)  höyüklerinde  kremasi  (ölü  yakma)  adetine 
rastlamlmıştır. Höyüklerdekırmızı okra bulunmuştur.
Bu  höyüklerde  (Hankendi  No  103,  119,  Haçınçay  No:  1,  3; 
Borsunlu No 7,12) toplu mezarlara rastlanmıştır.
Karabağın ihtişamlı höyüklerinin karakteristik özelliği kabre giriş 
yolunun olmasıdır.  Bu kabirlerde, defnetme merasimlerinin aynı  karak- 
ter  taşıması,  Karabağın  eski  sakinlerinin  coğrafı  bütünlükte,  aynı 
ekonom ik ve kültürel hayat tarzımn yaygın olduğunu gösterir.
Teçhizat bakımmdan zengin olan höyükler,  idarecilere, komutan- 
lara, kahinlere ve toplumun zengin tabakasına aittir.
İlk  tunç  devrinde,  eski  insanların  dünya  görüşü  ve  edebi  tefek- 
kürün gelişiminde yenilikler başlamıştı. Bu: ahiret inancına bağlı olarak 
kabir abidelerinin hazırlanmasında (höyükler) defnetme merasimlerinin

---