K
A
R
A
B
A
Ğ
56
1834 yılında İsviçreli seyyah Dyubua de M onpero, K arabağ'ın
Şuşa şehrini gezmiş, Şahbulak ve Terter bölgesinde bulunan abideler h a k -
kındabilgi vermiştir.
Rusya imperatorluğu, Arkeoloji Komitesinin toplantısında Kafkas
arkeolojisinin gündeme getirilm esinden sonra Azerbaycan'a, özellikle
de, Karabağ'a olan m erak daha da artmıştı. XIX. yüzyılın 80'li yıllannda
Gürcü bilim adamı, H .O .Silosani, Berde Höyüklerini eserinde
kaydetmiştir. Rusya Coğrafya Birliği'nin tavsiyesi üzerine C. Veysengof,
Mil-Karabağ ovası ve Karabağ'ın dağlık bölgelerindeki Üçtepe, Boyat,
Efetli, Berde, Sultanbud ve Hocalı höyükleri hakkında bilgi toplamıştır.
Şuşa Edadiyye okulunda çalışan Alman araştırmacı Emil Resler
1891, 1893, 1895, 1897 yıllannda Şuşa kend ve Şuşa şehri çevresinde,
aynı zamanda Daşaltı, Çanahçı, M ehdikent etrafında araştırmalar
yapmıştı. E.Resler, Ağdam ilçesinin Gubadlı köyü yakınlannda —
Nebitepe, Kerpiçtepe höyüklerinde ve mezarlıklarda kazılar yapmıştı.
E.Resler, Haçın nehrinin havzasm ın merkezlerinde 1893, 1894
yıllarında Tavşanlı, 1 8 9 6 ,1897yıllarm da Ballıkaya, Sırhavend, 1894 yı-
lında Demkolu, 1897 yılında Ahm akı'da tunç çağma ait abidelerde
kazılar yapmış ve nadide eserler ortaya çıkarmıştı. Daha sonralar, 1894-
1895, 1897 yıllarında Gargarçay - Hocalıçay, İlisuçay'ın kavşağında
bulunan 20'den çok höyük ve lahit açmıştır. 1895 yılında, Fuzuli
ilçesinde yer alan Karaköpektepe, 1897 yılında Ağcabedi ilçesinde
Kalatepe abidelerinde araştırm alar yapmıştır.
Şuşa
K
A
R
A
B
A
Ğ
57
Karabağ'ın dağlık kesimlerinde yer alan Zerti, Senger, Kettitepe
höyüklerinden (1898 yılında) zengin kültürel numuneler toplamış ve
Rusya İmperator Arkeoloji Komitesi'nin yıllık hesabat mecmuasında ve
Alman Arkeoloji, Etnoğrafiya ve Antropoloji m ecm uasındabu konudaki
bilgilerini yayınlamıştı.
1896 yılında M oskova Arkeoloji Cemiyeti vasıtasıyla Güney
Kafkas'la görevlendirilen A. A.İvanovski, Karabağ'ın Haçmçayı, Gülya-
tak, Veng, Hocalı, Karabulak abidelerinde kazılar yapmış ve elde edilen
eserlerin hangi dönem e ait olduklannı belirlemiştir.
Azerbaycan'da Sovyet hakimiyeti kurulduktan sonra, Azerbaycan
Arkeoloji Kom itesinin izni ile M.Sisoyev ve G.Sadiki, Şuşa ve Laçın
bölgelerinde arkeolojik araştırmalar yapmıştır.
1926 yılında Karabağ'da - Hocalı abidelerinde, İ.İ.Meşşaninov'un
başkanlığında, C.A.Nasifi, İ.Azizbeyov, A.Elekberov, İ.Ceferzade,
T.Passek, B.Latın'ın katılımıyla, Gargarçay ve Hocalıçay havzasında bu-
lunan tarihi abidelerin yerleşim planı çıkarılmıştır. Hocalı kültür abidele-
rinin yayılm a grafiği belirlenerek “Baş Höyük çölü”nde ve Gargarçay'ın
sol kıyısındaki “Taşlı G öP’de tunç devrine ait kabir taşlarm üzerinde
(höyük ve lahitler) arkeoloj ik incelemeler yapılmıştır.
İ.İ.M eşşaninovun başkanlığındaki uzmanlar Mil - Karabağ
ovasında ve Dağlık Karabağ'da yeni abideler tespit etmiş (1927, 1929,
1933 yıllannda) Arasinin arkeolojik haritası çıkanlmıştır.
Doğabilimci Y.İ.Hümmel, 1938 - 1939 yıllarmda Kerkicahan,
Hankendi, Hocalı bölgesinde kazılar gerçekleştirmiş, burada bulunan
abidelerin hangi döneme ait olduğunu belirlemeye çalışmışlar. Karabağ-
lıların, uğraşılan, üretim alanları ve kültürü hakkında yeni belgele ula-
şıp, bunlan yayınlamıştır. XX. asrın 50'li yıllarmda SSRİ EA Arkeoloji
Fakultesi ve Azerbaycan SSR EA Tarih Fakultesinin ortak arkeolojik
uzmanları A.A.İyesse'nin başkanlığında Mil - Karabağ arasında
Nergiztepe, Üçtepe, Hocalı'da orta tunç devrine ait Üzerliktepe yerleşim
merkezinde arkeoloj ik araştırmalar yapmıştır.
Akademisyen B.B.Piotrovski “Zakafkasya Arkeolojisi” (1949)
adlı eserinde Gargarçay ve Terterçay havuzlannın arkeolojik abideleri,
K.X.Kuşnaryova ve T.H.Çubunuşvili, Karabağın tunç devri kültürü
hakkında, ilmi görüşlerini beyan etmişlerdir.
XX. asnn 50'li yıllarmın sonlarında Kafkas bilimci, arkeolog
K
A
R
A
B
A
Ğ
58
'İ
Karabağ. Hankendi
A.A.İyessen, Köndelençayın aşağı kısım larında eneolit ve tunç devirle-
rine ait birkaç yerleşim alam belirlemiş, kabirlere kazılar yapmıştır.
M.M.Hüseynov 1960 yılında Kuruçay’ın sol kıyılarında, Azık ma-
ğarası taş devrine ait 10 kültürel merhale tespit edilmiştir.
Azık ve Tağlar mağaralarmda araştırm a çalışm aları, 1963 yılında
hız kazanmıştı. M.Hüseynov, D.Hacıyev, E.M em m edov, N.Ş.Şirinov,
V.Veliçko, E.Caferov, V.Hacıyev, S.Eliyev, M .Süleym anov’un işbirliği
ile gerçekleştirilen çalışmalar, Karabağ'ın G üney K afkas'taki en eski
yerleşim birimi olduğunu ispat etmiştir.
Q.S.İsmayılov, 1964 yılmda, K uruçay ve K öndelençay vadilerin-
K
A
R
A
B
A
Ğ
59
de, eneolit ve tunç devrine ait yerleşim yerlerinde (Güneştepe, Hantepe,
Karaköpektepe, Kültepe, Şomulutepe, Uzuntepe, Meynetepe, Zerger-
tepe v.s.) araştırm alar yapmışlar. Karaköpektepe'de tunç, ilk demir, antik
ve orta çağlara ait hayat tarzlarm dan izler olduğunu ortaya çıkarmıştır.
Kuruçay ve Köndelençay
Karabağ'ın ilk tunç devri höyüklerinin kronoloji ve etnik özellik-
leri hakkında R.M .M unçayev'in (Kafkaz na zare bronzovogo veka -
1975) adlı eserinde detaylı bilgi vermiştir.
Q.S.İsmayılov, Terterçaym yukarı kısımları boyunca, Kelbecer il-
çesinin dağ meraları bölgesinde yerleşen, hayvancılıkla geçinen insan
topluluklarına ait ilk tunç devri, mevsimlik yerleşim birimlerini ve kaya-
lara resmedilmiş eserleri incelemiştir.
Karabağ topraklarına H.F.Caferov 1980-1988 yılları arasında kap-
samlı arkeolojik çalışm alar yapmıştır. Bu vesileye Terter ilçesinin Buruc
Dostları ilə paylaş: |