£ , /'w vəli Əliyev
Yüklə 7,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
Q A R A B A Ğ 44 Son tunc-ilk dəm ir dövründə Qarabağda maldarlıq çox mühüm v ə aparıcı təsərrüfat sahəsinə çevrilmişdir. A bidələrdən əldə o lu n m u ş osteoloji qalıqlar - iri və xırdabuynuzlu heyvan, at və dəvə süm ükləri maldarlığın əhalinin başlıca m əşğuliyyətindən biri olduğunu sö y lə m ə - yə imkan verir. Xocalı, Dovşanlı, Borsunlu, Bəyimsarov, Sarıçoban kurqanların- dan, Ü çtəpə, Q aratəpə yaşayış yerlərindən iri buynuzlu mal-qara, d av ar, at sümükləri, Qarabulaq kurqanmdan isə dəvə skeleti tapılmışdır. A t süm ükləri və skeleti Dovşanlı, Borsunlu (8 baş), Bəyim sarov ( 6 baş), Sarıçoban (16 baş) kurqanlarından çox sayda əldə olunmuşdu. Q ə - dim Qarabağda qoşqu və minik vasitəsi olan xüsusi cins atlar yetişdiril- mişdi. Varlı adam lara aid kurqanlarda dəfn m ərasim lərində axirət dü n - yaya inamla və qurban kimi qəbirlərə qoyulmuş at skeletləri və onlara məxsus zəngin avadanlıqlar-əsləhələr (gəm, qantarğa və s.) bunu sübut edir. Təsərrüfatda, m əişətdə, hərb işində çox mühüm m inik vasitəsi, qoşqu q ü w ə s i kimi istifadə olunan ata totem kimi sitayiş də edilmişdir. Yaylaq maldarlığı zamanı atdan həm minik, həm də köç vaxtı yük- daşımaq üçün istifadə etmişlər. Qarabağ Cənubi Qafqazda atçılığın ilkin və əsas vətənlərindən Qarabağ. Borsurılu kurqanı. Q A R A B A Ğ 45 biri olmuşdur. Qarabağ atları qonşu regionlarda da yayılmışdır. Qarabağda dəvəçiliyin meydana gəlm əsi və inkişafı bu qədim mə- dəniyyət ocağınm daha uzaq ölkələrlə ticarət əlaqələrinin yaranmasına və genişlənm əsinə imkan vermişdir. Qarabulaq nekropolundan (5N»-li kurqan) əldə olunmuş iki dəvə skeleti son tunc dövründə Qarabağda dəvəçiliyin inkişafı və Mərkəzi Asiya ölkələri ilə iqtisadi-mədəni əlaqələrindən xəbər verir. Bağçılıq, üzümçülük son tunc və ilk dəm ir dövründə yeni təsər- rüfat sahəsi kimi inkişaf etmişdi. Bəyimsarov kurqanından badam çəyir- dəkləri, Borsunlu kurqanından üzüm, şərab qalıqları aşkar olunması bunu sübut edir. Qarabağın son tunc dövrü sənətkarlıq m əmulatları bu diyarda sə- nətin çoxsahəli olduğunu və yüksək səviyyədə inkişaf etdiyini göstərir. M etalişləmə, dulusçuluq, toxuculuq, daş və süm ükişləm ə sahəsində qazanılan uğurlar çoxçeşidli və yüksək keyfıyyəti sənətkarlıq məmulat- larının istehsal edilm əsindən xəbər verir. M etalişləm ə sənətkarlığı sahəsindəki yüksək inkişaf Mehman- dağ polimetal yataqları, Laçın (Dəvə boynu) faydalı qazıntı yataqlarının olm asıiləbağlıdır. Son tunc-ilk dəm ir dövründə Qarabağ abidələrindən əldə olun- muş silahlar(təbərzinbaltalar,yabalar, qılınc, xəncər, nizə, ox ucları və s.), döyüş ləvazimatı (m üxtəlif formalı zireh geyim lər - lövhələr), at əs- Qarabağ. Tunc dövriinün bəzəkləri. ləhələri (gəm, qantarğa və s.), bəzək əşyaları (qolbaq, boyunbağı, sırğa, üzük, muncuqlar və s.), əm ok alətləri (yastı baltalar, bıçaqlar, iskənələr, biz və iynələr) bu regionda m etalişləm ənin hərtərəfli inkişafmı göstərir. Xocalı m ədəniyyətinə aid metal m əm ulatları özünün yüksək bədii tərtibatı ilə də qədim dünya metallurgiya, m etalişləm ə sənəti sahəsində özünə m əxsus yer tutur. Q A R A B A Ğ 46 Dəmirin kəşfı ondan hazırlanan keyfıyyətli əm ək alətləri və s ila h - lar iqtisadiyyatın və m ədəniyyətin inkişafına böyük təkan verm işdir. Son tunc və ilk dəm ir dövrünün dulusçuluq məmulatı çoxçeşidli o lm a sı ilə diqqəti cəlb edir. Bu dövr keramikası əsasən dulus çarxında h a z ır- lanaraq formasınm simmetrikliyi, naxışlanmasının bədii tərtib atın ın zənginliyi, gilinin tərkibi ilə seçilir. Gil qablar küp, küpə, bərni, bardaq, çölmək, dolça, pars, x e y rə , nimçə, manqal və s. formalarda hazırlanmış, üzərləri cızma, basma, ş ü y - rələm ə üsulu ilə torşəkilli, yolkavari, dalğalı, şaquli və üfüqi, nöqtəli x ə t- lərlə naxışlanmışdır. Xocalı dulusçuluğu üçün göbələkvari yapma b ə - zəkli gil qablar səciyyəvidir. Son tunc, ilk dəm ir dövrürüdə daşişləm ə sahəsində yonma, p a r- daxlama, cilalama, oyma, deşm ə, zərbetm ə kimi texniki üsullar təkm il- ləşmişdir. İncə zövqlü hazırlanmış daş cam, badə Xocalıdan əldə ed il- mişdir. Xocalı, Borsunlu, Bəyimsarov, Sarıçoban kurqanlarmdan ə ld ə olunmuş sümük əşyalar daha çoxluq təşkil edir. Borsunlu, Bəyim sarov, Sarıçoban kurqanlarından əldə olunmuş səthi insan təsvirli at qantarğaları, üzəri mişarlama üsulu ilə üçyarpaqlı Q A R A B A Ğ 47 naxışla (lotos) bəzədilm iş pilək çənbərlər, səthi cızma-oyma naxışlı slindrik əşyalar qədim Qarabağ sənətkarlarının yaratdıqları dekorativ tətbiqi incəsənətin gözəl və nadir nüm unələridir. Son tunc və ilk dəm ir dövründə Qarabağda toxuculuq sənəti də inkişaf etmişdir. Bunun üçün xammal m ənbəyi xırdabuynuzlu heyvan- lardan əldə edilən yun və gəzil olmuşdur. Borsunlu və Sarıçoban kurqanlarından əldə olunmuş bir çox tunc əşyalar üzərində parça izləri, yun parça qalığı, həsir parçalar o dövr toxuculuq sənəti haqqında aydın təsəvvüryaradır. Tunc və ilk dəm ir dövründə Qarabağ tayfaları ilə qonşu tayfalar və Ön Asiya m ərkəzləri arasında m übadilə xeyli genişlənmişdir. Qarabağa mübadilə yolu ilə Ön Asiyadan qalay, Ön Asiya tipli xəncərlər, üzəri relyefli heyvan fıqurları ilə bəzədilm iş qızıl möhür və s. gətirilmişdir. Qarabağ (Dovşanlı) möhürləri də Təpəsialk (İran) möhürləri ilə eyniy yət təşkiledir. Qarabağ tayfalarmın Babilistan, Assuriya ilə də əlaqələri olmuş- du. Xocalıdan üzərində mixi yazı ilə Assur hökmdarı Adadnirarinin adı həkk olunmuş muncuq tapdmışdır. Xocalı kurqanlarında (1, 11, 14, 18, 20,120 N»-li kurqanlar) muncuqlar, lövhələr, pələng başı təsvir olunmuş əşyaların, Dovşanlıda silindrik möhür, muncuqların, Borsunluda (Bö- yük kurqandan) qızıl toqqa başlığı, fıl sümüyündən olan əşyalarda inkrustasiya kimi istifadə olunmuş lövhələr, tunc düymələr, mıx və sancaqların, səthi nazik qızıl təbəqə ilə örtülmüş əşyaların, eləcə də Assuriyadan gətirilmiş şırli gil qab və üzərində mixi yazılar olan muncuq. - H - Yüklə 7,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|