[]

274 

 

siyası tərkib ində fəaliyyət göstərmiş, 1919 ilin yanvarında Bakıya qayıtmışdır. 

 

Əd.: 

Aзepбaйджанская Демократиская  Pecnублика (1918-1920), Внешняя политика (документы и материалы) , Б., 1998;

 

 

BERKER (N o v r u z o v) Cahangir Hüseyn oğlu (1894, Ba kı - 17.7.1958, Ba rnova) - Türkiyə o rdusunun generalı. 

Azərbaycan  ordusunun  süvari  diviziyasının  ko mandiri  Tey mur  bəy  Novruzovun  nəslindəndir  (ba x  Novruzov  Cahangir 

Hüseyn oğlu). 

BEġĠNCĠ HÖKUMƏT KABĠNƏS Ġ, A z ə r b a y c a n  X a l q  C ü m h u r i y y ə t i n  i n  b e ş in c i  h ö k u m ə 

t k a  b i n ə s i  - A zərbaycan Xa lq  Cü mhuriyyətinin  5-c i  Höku mət  kab inəsinin tərkibi.  1919  il dekabrın  22-də A zərbaycan 

Parla mentinin  108-c i  ic lasında  Nəsib  bəy  Yusifbəyli  ö zünün  2-ci,  Cü mhuriyyətin  isə  sayca  5-ci  hökumət inin  tərkibin i 

mü zakirəyə  təqdim  etdi.  5-ci  höku mət  kab inəsinin  ü zvləri  Parlamentə  sədrlik  edən  Həsən  bəy  Ağayev  tərəfindən  elan  

olundu: Nəsib bəy Yusi fbəyli - Na zirlər Şurasının  sədri, Sə məd bəy Meh mandarov - hərbi nazir, Fətəli xan Xoysk i — xa ric i 

işlər naziri, Məmməd  Həsən Hacınski - daxili işlər naziri,  Xəlil bəy Xasməmmədov  - əd liyyə naziri,  Xudadat bəy Məlik-

Aslanov - yollar na ziri, eyni  za manda  müvəqqəti olaraq tica rət və sənaye naziri, Heybətqulu bəy Mahmudbəyov — dövlət 

nəzarəti na ziri, Musa bəy Rəfiyev - səhiyyə və himayədarlıq naziri, Hə mid bəy Şahtaxtinsk i - maarif və dini et iqad naziri, 

Rəşid  xan  Qaplanov  -  maliyyə  naziri,  Əh məd  bəy  Pepinov  —  əkinçilik  və  ə mək  naziri,  Ca mo   bəy  Hacınsk i  -  poçt  və 

teleqraf naziri. Göstərilən şə xslərin na mizəd liyi və Höku mətin gələcə k fəaliyyətinə aid məsələlər Pa rla ment in ayrı-ayrı frak-

siyaların ın  nü mayəndələri tərəfindən geniş müzakirə ed ilərək bəyənildi. 

1920  ilin  fevral-mart  ayla rında  Nəsib  bəy  Yusifbəylinin  Höku mət ində  bəzi  dəyişikliklə r  olundu;  fevralın  18-də  

Məmməd  Həsən Hac ınski tica rət, sənaye və ərzaq naziri, onun  müavini Mustafa bəy  Və kilov  isə da xili işlər na ziri təyin  

edildi. Martın 3-də maarif və din i etiqad naziri Həmid bəy Şahtaxtinskin i onun müavini Nu rməmməd  bəy Şahsuvarov əvəz 

etdi. 

1920  il  martın  30-da  Höku mət  böhranı  nəticəsində  Nəsib  bəy  Yusifbəylinin  5-ci  Hö ku mət  kabinəsi  istefa  verdi. 

Yeni  Hö ku mətin  təşkili  Məmməd  Həsən  Hacınskiyə  tapşırıldı.  Bu  işdə  yolverilməz  lənglik  nü mayiş  etdirən  Məmməd  

Həsən Hacınskin in yeni Hö ku məti formalaşdırmaq məqsədilə  atdığı gecikmiş addımlar hakimiyyət böhranını dərinləşdird i. 

Yaran mış  daxili  mü rəkkəb  vəziyyətdə  xarici  qüvvələr  də  fəallaşdı,  11  -ci  Qırmızı  ordunun  müdaxiləsi  nəticəsində 

Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti süqut etdi (ba x Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hök uməti məqaləsinə). 

BEġĠNCĠ  QAFQAZ  FĠRQƏS Ġ  (diviziyası)  -  Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  ilə  Os manlı  imperiyası  arasında 

Batu m  müqaviləsinə  (1918  il,  4  iyun)  əsasən  hərbi  yardım  üçün  Azərbaycana  göndərilmiş  türk  hərbi  birləşməsi.  1918  il 

may ın  25-də  Gəncəyə  gələn  Nuru  paşa  dərhal  hiss  etdi  ki,  azərbaycanlılardan  və  türk  qoşunlarından  ibarət  olması 

planlaşdırılmış  Qafqaz  İslam  Ordusunun təşkili  çətin  olacaq  və  ço x  vaxt  aparacaqdır.  Lakin  Azərbaycanın  düşdüyü  ağır 

vəziyyət xilaskarlıq ə mə liyyatlarının tezliklə  başlanmasını tə ləb edird i. Buna görə də Nuru paşa 3-cü ordunun koman- 

 

 

 

 

 

---

275 

 

danı  Mehmet  Vehib  paşadan  təcili  olaraq  yüksək  döyüş  hazırlığına  malik  bir 

qoşun birləşməsinin göndərilməsini istədi. Vehib paşa da, öz növbəsində, hərbi 

nazir  Ənvər  paşaya  2  iyun  1918  il  tarixli  teleqramında bildirdi  ki,  Azərbaycan 

Hökuməti  ondan  bolşevik  təcavüzünə  qarşı  mübarizə  üçün  yardım  istəyir. 

Beləliklə, bu vaxtadək şanlı döyüş yolu keçmiş, böyük döyüş təcrübəsinə malik 

5-c i  Qafqa z  firqəsinin   albay  Mürs əl  bəyin  ko mandası  alt ında  təcili  olaraq 

Azərbaycana  göndərilməsi  qərara  alındı.  Qərargah  rəisi  minbaşı  (mayor) 

Rüşdü bəy idi. 

Azərbaycana  gəlmək  üçün  daha  münasib  olan  Gürcüstan  ərazisi 

almanların  nəzarəti  altında  olduğundan  diviziya  Batum-Artvin-Ərdəhan-

Qarakilsə-Dilican  yolu  ilə  Qazaxa  doğru hərəkət etdi.  Azərbaycan sərhədlərini 

birinci minbaşı Zehni bəyin komandir olduğu 2-ci süvari alayı və minbaşı Cəmil 

Cahid  bəyin  komandir  olduğu  9-cu  Qafqaz  piyada  alayı  keçdi.  2-ci  süvari 

alayının  1918  il  iyunun  6-da,  9-cu  piyada  alayının  isə  iyunun  7-də  Qazaxda 

qarşılanma  mərasimi  oldu.  5-ci  Qafqaz  diviziyasının  tərkibinə,  əlavə  olaraq, 

qaimməqam (podpolkovnik) Osman bəyin komandir olduğu 10-cu Qafqaz piyada 

alayı, qaimməqam Əhməd Rza bəyin komandir olduğu 13-cü Qafqaz piyada alayı, 

minbaşı  Abdulla  bəyin  komandir  olduğu  5-ci  Qafqaz  topçu  alayı,  istehkam 

bölüyü,  teleqraf  taqımı,  səhiyyə  bölüyü  və  digər  yardımçı  bölmələr  daxil  idi. 

Diviziyada  330  zabit  və  7403  əsgər,  həmçinin  1939  baş  heyvan  var  idi. 

Əsgərlərdən 5277-si döyüş hissələrində, 2126-sı isə qeyri-döyüş hissə və bölmələrində xid mət edirdilər. 5-ci firqənin sıralarının 

daha da  möhkəmləndirilməsi  və  onun  alaylarının  tərkibinə  verilmişdi.  Div iziyanın  hissələri  Gəncədən  başlayaraq,  Ba kıya  

qədər davam edən döyüşlərdə iştira k et mişdilər. 

1918 ü iyunun 18-də div iziyanın  10-cu p iyada alay ı erməni-daşnak qüvvələrinə qarşı döyüşlərdə ilk itkilərə məru z 

qalsa  da,  qüvvələri  səfərbər  et mə klə,  q ısa  müddətdə  Bakıya  qədər  uğurlu  döyüşlər  apardı.  Qara mə ryə mdən  başlayaraq, 

Bakıya qədər A zərbaycan torpaqlarının bo lşevik və daşnak qüvvələrindən təmizlən məsin in, Nuru paşanın döyüş planlarının  

reallaşdırılmasın ın əsas ağırlığı bu div iziyanın  üstünə düşmüşdü. Qafqaz İslam Ordusu ko mandanı Nu ru paşa bir neçə dəfə 

bu  diviziyanın  döyüş  mövqelərində  olmuş,  onun  əsgər  və  zabitlərin i  qələbəyə  ruhlandırmaqla  bərabər,  bu  div iziyanın  

Bakıya doğru uğurlu  yürüşünün Həbib bəy Səlimovun başçılığı  ilə  Gəncə-Bakı dəmir yolu boyunca hərəkət edən  Cənub 

qrupunun fəaliyyəti ilə  uzlaşdırılması üçün zə ruri addımla r at mışdı. 1918 il sentyabrın 14-də Bakı uğrunda döyüşdə də 5-c i 

Qafqa z div iziyası əsas zərbə qüvvəsi id i. Diviziyanın ə mə liyyat tabeliyinə verilmiş h issələr şəhərə birinci da xil o lmuşdular. 

Bakı azad edildikdən sonra Azərbaycan ordusunun formalaşdırılmasın ı sürətləndirmək üçün diviziyanın  9-cu p iyada alayı 

1-c i, 10-cu piyada a layı is ə 2-ci A zərbaycan piyada diviziyasının tərkibinə da xil ed ild i. 

Mudros  barışığının  (1918)  şərtlərinə  əsasən,  diviziya  1918  il  noyabrın  ortalarından  etibarən  Azərbaycanı  tərk      

etməyə başladı.  20 əsrin 30-cu  illə rində Türkiyədə soyadlarının tətbiqi  ilə bağlı o laraq div iziyanın  ko mandiri Mürs əl paşa 

Bakı soyadını qəbul etmişdi (bax Bakı Mürsəl paşa). 

 

 Əd

.:    Süleymanov  M .,  Nuru  paşa,  B.,  2000;  Böyük  harpte  Baku  yollarında  5.  Kafkaz  Piyade  firkası.  93  saylı  Askeri 

Mecmuanın tarih kısmı, İstanbul, 1936; Birinci dünya harbinde türk harbi Kafkaz cephesi 3-cü ordu harekatı, c.2, Ankara, 1993; Yüceer 

Nasir, Birinci dünya savaşında Osmanlı ordusunun Azerbaycan ve Dağıstan harekatı, Ankara, 1996

. 

 

"BEġLƏR DĠKTATURASI" - bax Muğan Müvəqqəti hərbi diktaturası. 

 

BƏDRĠ  S EYĠDZADƏ,   B ə d r ə d  d i n   K ə r b ə l a y  ı  M i r c a v  a d   o ğ  l u  S   e y id za d ə  (1882,Bakının  

Keşlək  k.-    11.1945)  -  A zərbaycan  şairi.  İlk  təhsilin i  kənd  məktəbində,  sonra  mədrəsədə  almışdır.  "Seyid"  təxəllüsü  ilə 

şeirlər yazan dayısı onu da yazmağa həvəsləndirmiş,  klassik poeziya

 

ilə tanış et mişdir.  Bədri Sey idzadə  1909  ildə "Nəşri-

maa rif‖in  darülmüəllimində  təhsilini  davam  etdirmişdir.  1910-cu  illə rdən  başlayaraq,  "Tuti",  "Övraq i-nəfisə",  "Məzəli", 

"Babayi-Əmir"  məc muə lərində "Bərqi-əyyar", "İgnə", "Sancaq", "Bayquş" imzaları ilə şeirlə r çap etdirmişdir.  Şeirlərində 

("Bizə  nə!..", "Şükür,  xudaya" və s.) Sabir satirala rın ın  ideya və bədii  xüsusiyyətlərindən bacarıqla bəhrə lən mişdir.  Bədri 

Seyidzadə  əru zun  mü xtə lif bəhrlərində qə zəl,  mü xə mməs, tərkibbənd və s. ya zmış,  Niza mi,  Sədi və  Füzu lidən tə xmislə r 

etmişdir. 

1918  ildə  Azərbaycanda  milli  istiqlal  hərə katının  qələbəsindən  sonra  Bədri  Sey idzadənin  yaradıc ılığ ında  sosial-

demokratiya  idealların ı  tərənnü m  edən  poetik  nü munələrə  rast  gəlinir.  Dövrün  poeziyasında  olduğu  kimi,  şairin  

yaradıcılığ ında da a zad  Vətən,  müstəqillik  rə mzi o lan üçrəngli  milli bayrağın tərənnü mü  mühü m yer tutur. Şa ir " Vətən" 

("Azərbaycan" qəzeti, 1919,  7 avqust) şerində də vətəni yüksəkdə duran və əbədiyyətədək en məyəcək bayraqlı bir d iyar 

kimi vəsf etmişdir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

---