[]

313 

 

Şimali  Qafqaz  Dağlı  Xalqları  İttifaqı  Mərkəzi  Ko mitəsi  istiqlaliyyətini  elan  etdikdən  sonra  Çermoyev  yeni  dağlı 

hökumətin in tanın ması üçün xarici ö lkələrə  mü raciət etmişdi.  1918 ilin  martında Tiflisdə Zaqafqaziya seyminin Müsəlman 

fraksiyası  ilə  Şimali  Qafqaz dağlıların ın nü mayəndə heyəti birgə  iclas keçirmişdi. Əldə o lunmuş razılığa əsasən, ikitərəfli 

münasibətlərin  tənzimlən məsi  üçün  Azərbaycan  və  Şimali  Qafqaz  nümayəndələrinin  xüsusi  ko missiyası  yaradılmışdı. 

Ko missiyaya  Azərbaycan  tərəfindən  Fətəli  xan  Xoysk i,  Nəsib  bəy  Yusifbəyli,  Aslan  bəy  Səfik ürdski,  dağlılar  tərə findən 

Heydər  Bammat,  Çermoyev  və  M.-Q.Dibirov  da xil  o lmuşdular.  1918  il  mayın  11-də  Qafqa z  dağlı  xalq larının  İstiqlal 

bəyannaməsini Çe rmoyev və H.Ba mmat  imzala mış, Şimali Qafqaz Dağlı Xalqları İttifaqı Respublikasının yarandığını bəyan 

etmişdilər. Mayın  24-də  Gəncədə Çermoyevin sədrliy i  ilə Şimali Qafqaz  Respublikasın ın yeni höku məti təşkil olun muşdu. 

Höku mətin  sədri Çermoyev Şimali Qafqazın bolşeviklərdən azad  edilməsi üçün birgə hərbi tədbirlərə hazırlaş mağa başladı. 

Çermoyevin  təkidli  xah işlərindən  sonra  Osmanlı  hərb i  dəstəsi  Dağıstana  göndərildi.  Oktyabrın  9-da  Dərbənd  azad  edildi. 

Oktyabrın  13-də  Dərbənddə  Çermoyev  tərəfindən  hökumətin  vətəndə  fəaliyyətə  başlaması  haqqında  rəsmi  mə lu mat  e lan 

olundu.  1918  il  oktyabrın  17-də  Çe rmoyev  Biçera xova  u ltimatum  göndərib,  oktyabrın   20-də k  bütün  Dağıstan  ərazilə rini 

boşaltmağı tələb etdi. Rədd cavabı aldıqdan sonra osmanlı və dağıstanlılardan ibarət  milli d iviziyalar  Petrovsk-Port uğrunda 

döyüşə  başladılar.  Oktyabrın   23-də  Temirxan-Şura,  noyabrın  7-də  isə  Petrovsk-Port  azad  edildi.  Şimali  Qafqaz  Dağ lı 

Xalq ları  İttifaqı  Respublikasının  11  may  tarixli  istiqlalı  bir  daha  təsdiq  olundu  (bax  Qa fqaz  İslam  Ordusunun  Dağıstan 

hərəkatı). 

Osmanlı  ordusu  tərəfindən  Dağıstanın  biçeraxovçulardan  və  bolşeviklərdən  təmizlən məsindən  sonra  Çermoyev 

rəhbərlik etdiyi höku mətlə  birgə Te mirxan -Şuraya gə lmiş və dövlət quruculuğu işlərinə başlamışdı.Çermoyev və Yusif İzzət 

paşanın  ingilis  nü mayəndələri  ilə  görüşündə  Dağlılar  höku məti  hərb i  əməliyyatları  dayandırmağa  razılıq  vermişdi. 

Çermoyev  Azərbaycan  Cü mhuriyyəti  Parlamentinin  açılışında  iştirak  etmişdir.  Onun  yardım  üçün  dəfələrlə  Azərbaycana 

müraciətləri təmin ed ilmişdir. 

1918 il dekabrın 10-da Bakıda Şimali Qafqaz höku məti ilə kazaklar və rusdilli əhalin in mü xtəlif qrupların ın təmsil-

çiləri  arasında  müqavilə  imzalandı.  Razılaşmaya  əsasən  yeni  koalisiya  hökumətin in  təşkili  nəzərdə  tutulduğundan  1918  il 

dekabrın  15-də  Çermoyevin  nazirlər  kabinəsi  istefa  verdi.  Çermoyev  Avropa  ölkələri  ilə  danışıqlara  göndərilən  yeni 

nümayəndə heyətinin sədri təyin olundu. 

Azərbaycan, Estoniya,  Gürcüstan, Latviya,  Şima li Qa fqaz,  Be lorusiya və Ukrayna nümayəndələrinin Antanta döv-

lətlərinin   A.Kolçak  höku mət ini  tanımasına  et ira z  bəyannaməsini  Şima li  Qafqa z  nümayəndələri  adından  Çermoyev 

imzalamışdı. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1919  ilin   mayında  Dağıstanın  denikinçilər  tərəfindən  işğalından  sonra  yaranmış  vəziyyətlə  əlaqədar  Versalda 

Azərbaycan,  Gürcüstan  və  Dağlılar  Respublikasın ın  nümayəndələri  a rasında  siyasi  və  iqtisadi  ittifaq  bağla maq  haqqında 

danışıqlar başlandı. Mayın 30-da  Versalda  Çermoyevin  mən zilində Azərbaycan və Dağlılar  Respublikası nümayəndələrin in 

birgə  ic lası  keçirilmiş,  Qafqaz  Konfederasiyası  yaratmaq  məsələsi  mü za kirə   olun muşdur.  Qa fqazda  Sovet  hakimiyyəti 

qurulduqdan sonra Türkiyəyə mühacirət etmişdir. 

 

Əd

:.  Göyüşov  A.,  1917-1920-ci  illərdə  Şimali  Qafqaz  dağlılarının  azadlıq  uğrunda  mübarizəsi,  B.,  2000;  Həsənov  C, 

Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920-ci illər), B., 1993. 

 

ÇƏMƏNZƏMĠNLĠ  Yusif  Vəzir,  Vəzirov      Yusif  Mirbaba  oğlu  (12.9.1887,  Şuşa  -  3.1.1943,  Rusiya,  Qo rki 

vilayəti,  Su xobezvodnoye  k.)  -  ya zıç ı,  ədəbiyyatşünas,  tarixç ı-etnoqraf,  ict ima i-siyasi  xadim,  Azə rbaycan  Xa lq 

Cü mhuriyyətinin    Türkiyədə səfiri. İbtidai təhsilin i Şuşada, orta təhsilini isə Şuşa və Bakı realnı  (edadiyyə)   məktəblərində 

(1897-1909)  a lmışdır.  Kiyev  Un iversitetinin  hüquq  fakü ltəsini    b itirmiş  (1915),  Sa ratov,  Rovno,  Buqaç  şəhərlərin in 

məh kə mə orqanla rında çalış mışdır.  

 

 

 

 

 

 

 

Hələ      məktəb      illərindən    dövri  mətbuatda  publisistik  yazılar,  he kayə  və 

felyetonlar  dərc   etdirən   Yusif  Və zir  tə ləbəlik  dövründə  coşğun  ədəbi  yaradıc ılıqla   və  ictimai 

fəaliyyətlə  məşğul  o lmuş,  b ir-b irinin   ard ınca  "İki  hekayə"  (1911),  "Məlik  Mə mməd" 

(1911)" Yeddi  he kayə"  (1912),  "Üç   hekayə"  (1912),  " Qanlı  gö zyaşları"  (1913),  "Həyat 

səhifələri"  (1913),  "Cənnətin  qəbzi"(1913)  hekayə  kitablarını  çap  etdirmişdir.  Kiyevdə  türk 

tələbələrinin hə myerlilər cə miyyətinin ən fəal üzv lərindən olan  Yusif  Və zir tələbə lər qarşısında 

mü xtəlif  möv zularda  məru zələrlə  çıxış  edir,  ana  dilin i  bilməyən  türk  tələbələri  üçün  kurslar 

təşkil  edirdi.  "Açıq  söz"  qəzetində  "Bizim  studentlər",  "Bizə  cidd i  mətbuat  çoxdan  lazım  idi", 

"Hürriyyət", "İki aləm", "Zəruri  məsələlər" kimi aktual  mövzulu  məqalələr dərc etdirird i (1916-

17).  Kiyevdə "Müsavat partiyasının şöbəsini yaradan və ona sədrlik edən Çə mən zə minli burada 

yaşayan  azərbaycanlıların  siyasi  təşkilatlan ma  işini  canlandırır,  bu  münasibətlə  çağırılmış  iclaslar  ana  dilində  keçirilir, 

sənədlər  də  milli  d ildə  tərtib  olunurdu.  Ana  dilinin  öyrənilməsi,  iclaslarda  doğma  dildə  danışılması,milli  məsələlə rə  və 

federasiya  fikrinə  da ir  əsərlərin  toplan ması,  Azə rbaycan  türklərin in  sayının,  məskunlaşdıqları  yerlərdə  qeyri  millətlərə  

nisbətdə  müəyyənləşdirilməsi  qərara  a lın mışdı.  Çə mən zə minlin in  Kiyevdə  yazıb  ta ma mladığı  "Azə rbaycan  mu xtariyyəti" 

kitabı  Ba kıda  çapdan  çıxanda  (1917)  Azə rbaycanda  Xalq  Cü mhuriyyəti  hələ  yaradılma mışdı.  Belə liklə,  müstəqil,  mu xtar 

Azərbaycan ideyasını ilk irə li 

---