0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Asosiy moliva riskiarni tizimi3
Moliyaviy riskiarni yana quyidacha tasniflash mumkin: kredit risklari. valyuta 
risklari, foiz risklari. investitsion risklarlari. to'lov imkonivatini yoqotilish risklari va 
lizing risklari.
Moliya riskiarni tizimi 1.1-rasmda keltirilgan.
Kredit risklari — bu kreditni o 'z vaqtida asosiy summasi, o'm atilgan foizi 
qisman yoki to'liq qaytmasligi xavf xatari. Bunga tashqi omillami ta’siri ham bo'lishi 
mumkin. Hech bo'lmaganda kreditor ulaming ta’sirini kamaytirish yoki oldini olish 
choralarini ko'rishi lozim. Yirik kreditlami moliyalashtirilayotganda monitoring 
o'tkazishni yaxshi yo'lga qo'yishi lozim. Kredit riskni kamaytirishga quyidagi 
xarakatlar kiradi: kredit riskini boshqarish, kredit portfelini diversifikatsiya qilish; 
kredit riskini qoplash uchun rezerv’ yaratish; monitoring o'tkazib turish.
Valyuta risklari - valyuta qiymatini vo'qolish xavf xatari. Valyuta kurslarining 
barqaror bo'lishi xalqaro aloqalar uchun o 'ta muhim hisoblanadi. Agar milliy valyuta
3 Mualliflar jamoasi tomonidan tayyorlangan.
7

---

boshqa valyutalarga almashtirilmasa, xalqaro hisob kitob ishlari amalga oshmaydi. Bu 
mamlakatning iqtisodiyotiga juda keskin ta'sir kiladi.
Foiz riski - bozorda foiz stavkasi darajasining o'zgarishi natijasida zarar 
ko‘rish ehtimolligi, shunday ekan. marjaning ancha pasayib kctishi, nol yoki salbiy 
ko'rsatkichlarga ega bo'lishi. Foiz riski foiz stavkasining tuzilishiga bog'liq bulishi 
mumkin. Bu asosan alohida foiz stavkasini xarakati natijasida paydo bo'ladi.
Foiz rislarini boshqarishdan maqsad - investitsiya foydaliiigini oshirish va 
qo‘llab quwatlash. foiz marjasini boshqarish. Foiz marjasiga ta'sir qilish faktorlar 
quyidacha:
> 
aktivlar tuzilishining o'zgarishi:
> 
javobgarlik tuzilishini o'zgariishi;
>
foiz stavkasi harakati tendensiyasini o'zgarishi;
> 
aktivlami bahosi o'zgarishi.
Tadbirkorlik faoliyati uchun albatta investitsiya talab qilinadi. Investitsiya ikki 
turga bo'linadi.
Birinchisi — mablag'ni to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalash, ya'ni uni korxona 
ishiga kapital sifatida qo'yish.
Ikkinchisi — mablag'ni korxonalar aksiyalarini sotib olishga sarflash bo'lib, 
portfel investitsiyalar deb yuritiladi.
Investor - bu qimmatli qog'ozlami o 'z nomidan hamda o 'z hisobidan sotib 
oluvchi korxona, tashkilot, bank va boshqa moliya majmuasi. yoki alohida fuqarodir.
Investorlar o 'z sarmoyasini kiritishda asosan quyidalarga e’tibomi qaratadi:
• siyosiy va demografik vaziyatiga;
• fond biijalaridagi sharoitiga;
• sarmoyalami sug'urta qilish holatiga;
• davlat kafolatiga;
• iqtisodiy rivojlanish va faollik holatiga.
Bu yerda quyidagi xavf xatar toifasi mavjud:
• foiz to'lovlari miqdorining o'zgarishi;
• umumbozor narxlaring beqarorligi:
• inflyasiya darajasi;
Inflyasiya xavf xatari pulning xarid qobiliyatiga bog'liq bo'lib, investitsiyalami 
qadrsizlantiradi. Moliyaviy xavf-xatar bu qimmatli qog'ozlar emitentining bankrotligi 
yoki norentabelligi munosabati bilan yuzaga keladigan xatardir.
Investitsiya riski — investitsiya riskining tuzilishi bozor riskini joyiga bog'liq. 
bu davlatning umumiy iqtisodiy imkonivatiga bog'liq bo'ladi. Investitsiya riskining 
qiskacha ma'nosi bu bozor riski sababli yuzaga kelishi mumkin bo'lgan qarz 
oluvchilar foizi normasining o'zgarib turishi, pulning inflyasiyaga uchrashdi. 
Inflyasiyaning o'sishi qimmatli qog'ozlardan real daromadni pasayishiga chaqiradi, 
taklif qilish o'sadi, shunday ekan ulaming baxosi pasayadi. Inflyasiya aksiya 
kiymatini o'sishini ta’minlash mumkin. Modomiki odatda dividend xajmining o'sishi 
ham parallel boradi va aksiyaga ehtiyoj o'sadi.
8

---