Ehtimollikning ta’riflari

Ehtimollikning ta’riflari

Hodisaning ehtimolligi bu hodisaning ro’y berishi imkonining miqdoriy ko’rsatgichidir.

Agar - n ta o’zaro teng kuchli, ya’ni ro’y berish yoki bermasligining ehtimolligi bir xil bo’lgan hodisalardan tashkil topgan bo’lsa, u holda hodisaning ehtimolligi hodisa ro’y berishiga qulaylik tug’diradigan elementar hodisalar soni ning barcha elementar hodisalar soni ga nisbatiga teng:
.
Barcha elementar hodisalar teng imkoniyatli bo’lgan hol “klassik” hol deb ataladi. Shuning uchun ehtimollik ko’pincha “klassik” ehtimollik deb ataladi.
Ushbu nisbat hodisaning nisbiy chastotasi ham deb ataladi. Nisbiy chastota tajribalardan so’ng hisoblanadi. - hodisa ro’y bergan tajribalar soni; - tajribalarning umumiy soni. Statistik ta’rifda hodisaning ehtimolligi sifatida uning nisbiy chastotasi olinadi.Shuning uchun klassik ta’rif statistic ta’rif deb ataladi.
Geometrik ehtimollik tajriba uchun elementar hodisalar soni cheksiz ko’p bo’lgan hollarda ishlatiladi. Geometrik ehtimollikning ma’nosini quyidagicha: Ixtiyoriy olingan nuqta sohaga tushish ehtimoli

songa teng.


Namunaviy masalalar yechish


Masala: Shoshqol toshi bir marta tashlangan bo’lsa, juft ochko tushish ehtimolini toping.
Yechish: .
Masala: Tashish vaqtida 20 000 ta tarvuzdan 52 tasi yorilgan. Yorilgan tarvuzning nisbiy chastotasini toping.
Yechish: .


Mustahkamlash uchun masalalar
1. Qutida 10 ta: 7 ta qora va 3 ta oq shar bor. Qutidan tasodifiy ravishda bir shar olindi. Bu shar: a) oq; b) qora bo’lishining ehtimolini toping.
2. “Daftar” so’zidan tasodifiy ravishda bir harf tanlandi. Bu harf “D” yoki unli harf bo’lish ehtimoli nimaga teng?
3. 3 ta tanga tashlandi. 2 ta tanga “gerb” tomoni bilan tushish ehtimoli nimaga teng?
4. Shoshqol toshi bir marta tashlanganda, 4 raqami yoki 4 dan katta raqam tushish ehtimoli nimaga teng?
5. Nishonga otishda tekkizishlar nisbiy chastotasi 0,6 bo’lgan. Agar mergan 12 marta nishonga tekkiza olmagan bo’lsa, jami bo’lib necha marta o’q otilgan?
6. 64 ta katakdan iborat shaxmat taxtasiga 2 ta shaxmat donasi – oq va qora ranqli fil qo’yildi. Ularning bir-birini “urish” ehtimoli nimaga teng?
7. Kitob javonining bir bo’limida 10 ta kitob tasodifiy ravishda taxlandi. 3 ta ma’lum bir kitoblar yonma-yon qo’yilishi ehtimolini toping.
8. Bo’rondan so’ng 40- va 70- kilometrlar orasida telefon simi uzildi. Uzilish 50- va 55- kilometrlar orasida sodir bo’lganligining ehtimolini toping.
9. Uzunligi 1 ga teng bolgan kesma tasodifiy ravishda 3 bo’lakka bo’lindi. Hosil bo’lgan bo’laklardan uchburchak yasash mumkinligining ehtimolini toping.
10.Seyfda 6 ta obligatsiya bo’lib, ular turlicha nomerlangan. Barcha obligatsiyalar seyfdan tasodifiy ravishda bittadan olinadi. Ketma-ket olingan obligatsiyalar nomerlari o’sib borish tartibida bo’lishi ehtimolini toping.
11. Sug’urta kompaniyasining 12 ta mijozidan kelib tushgan da’volar: a) yilning turli oylariga to’g’ri kelishi; b) hammasi bir oyga to’g’ri kelishi; v) sentyabr va oktyabr oylariga to’g’ri kelishi ehtimolini toping.
12. Kompaniya portfelida 10 ta bir guruhga tegishli va 20 ta ikkinchi guruhga tegishli shartnomalar bor. Tasodifiy ravishda kelib tushgan 7 ta da’vodan: a) 5 tasi birinchi guruh shartnomalaridan va 2 tasi ikkinchi guruh shartnomalaridan bo’lishi; b) kamida 5 tasi birinchi guruh shartnomalaridan bo’lishi; v) yarmidan ko’pi ikkinchi guruh shartnomalaridan bo’lishi; g) barchasi ikkinchi guruh shartnomalaridan bo’lishi ehtimolini toping.
13. 8 ta bir xil kartochkaga mos ravishda 2, 4, 6, 7, 8, 9, 12, 13 sonlari yozilgan. Tavakkaliga olingan 2 ta kartochkadan oddiy kasr tuziladi. Tuziladigan kasrning
a) qisqaradigan;
b) to’g’ri;
v) to’g’ri va qisqaradigan kasr bo’lishi ehtimolini toping.
14. Talaba ta imtihon savollaridan tasiga javob bera oladi. Talaba imtihonni topshira olishi uchun imtihon oluvchi tomonidan berilgan ta savoldan kamida tasiga javob bera olishi kerak. Talabaning imtihonni topshira olish ehtimoli qanday?
15. Sug’urta kompaniyasining 360 ta mijozining familiyalariga e’tibor berilganda ularning 7 tasi A bilan, 5 tasi E bilan, 8 tasi I bilan, 9 tasi O bilan, 4 tasi U bilan, 2 tasi Yu bilan, 1 tasi Ya bilan, qolganlari esa undosh harflar bilan boshlanishi aniqlandi. Tasodifiy tanlangan mijozning familiyasi
a) A harfi bilan;
b) undosh harf bilan;
v) unli harf bilan boshlanish ehtimolini toping.
16.To’qqiz qavatli binoning birinchi qavatida liftga 3 kishi kirdi. Ularning har biri ikkinchidan to’qqizinchigacha bo’lgan qavatlarning ixtiyoriy birida bir xil ehtimol bilan tushib qolishi mumkin.
a) barcha yo’lovchilarning oltinchi qavatda;
b) barcha yo’lovchilarning bitta qavatda;
v) yo’lovchilarning turli qavatlarda tushib qolish ehtimolini toping.
17. Doiraviy stol atrofida tasodifiy ravishda kishi o’tiradi. Tayin 2 kishining yonma-yon o’tirib qolish ehtimolini toping.
18.Hamma yog’i bo’yalgan kub 1000 ta bir xil o’lchamli kubchalarga bo’lingan va yaxshilab aralashtirilgan. Tavakkaliga olingan kubchaning
a) bitta yog’i;
b) ikkita yog’i;
v) uchta yog’i bo’yalgan bo’lishi ehtimolini toping.
19. Yaxshilab aralashtirilgan 28 ta domino toshlaridan tavakkaliga bittasi tanlandi. Ikkinchi marta tavakkaliga tanlangan toshning birinchi tosh yoniga o’yin qoidasi bo’yicha qo’yish mumkinligi ehtimolini birinchi tosh
a) dubl bo’lganda;
b) dubl bo’lmaganda toping.
20. 8 ta turli kitob bitta tokchaga tavakkaliga terib qo’yiladi. Tayin 2 ta kitobning yonma-yon bo’lib qolishi ehtimolini toping.
21. Qulfning umumiy o’qida 5 ta disk bor. Ularning har biri turli raqamlar yozilgan 6 ta sektorga bo’lingan. Har bir disk qulfning korpusiga nisbatan tayin bir vaziyatda bo’lgandagina qulf ochiladi. Disklarni tasodifiy ravishda o’rnatilganda qulfni ochish mumkin bo’lishi ehtimolini toping.
22.Kutubxonada 10 ta turli kitob bor, bunda 5 ta kitobning har biri 4000 so’mdan, 3 ta kitob 1000 so’mdan va 2 ta kitob 3000 so’mdan turadi. Tavakkaliga olingan 2 ta kitobning bahosi 5000 so’m bo’lish ehtimolini toping.
23.Sug’urta kompaniyasining ta shartnomalari tasodifiy ravishda 2 ta teng qismga bo’lindi. Bunda eng katta sof mukofotli 4 ta shartnomaning
a) bitta qismda;
b) har bir qismda ikkitadan joylashgan bo’lishi ehtimolini toping.
24.Agar qabul qilish shartlariga ko’ra 50 ta buyumdan ko’pi bilan 1 ta buyum yaroqsiz bo’lganda qabul qilish mumkin bo’lsa, ichida 5 ta yaroqsizi bo’lgan 100 ta buyumdan tavakkaliga yarmi olib tekshirlganda bu partiyaning hammasi qabul qilinish ehtimolini toping.
25. Ikkita idishning har birida oq va qora sharlar bo’lib, har ikkala idishdagi sharlarning umumiy miqdori 25 ta. Har bir idishdan tavakkaliga 1 tadan shar olinadi. Agar idishlardan olingan ikkala sharning oq bo’lish ehtimoli 0,54 ga teng bo’lsa, olingan ikkala sharning qora bo’lish ehtimolini toping.
26. Sug’urta kompaniyasi avtomobil zavodi jamoasi bilan ishlab chiqarish shikastlanishdan sug’urtalash bo’yicha shartnoma tuzdi. Statistik ma’lumotlarga ko’ra yig’uv tsexi ishchisining yil davomida shikastlanish ehtimoli 0,15 ga teng. Tsexdagi 10 ta ishchidan yil davomida
a) 3 ta ishchi shikastlanishi;
b) yarmidan ko’p ishchi shikastlanishi;
v) hech bo’lmaganda bitta ishchi shikastlanishi;
g) birorta ham ishchi shikastlanmasligi ehtimolini toping.
27. Xaridor 2 ta va kompaniyalarning aktsiyalarini sotib olishi mumkin. Birinchisini ishonchliligini ekspertlar tomonidan 90% darajasida, ikkinchisinikini esa 80% darajada deb baholandi. Quyidagi hollarning ehtimoli qanday bo’ladi:
a) yil davomida ikkala kompaniya inqirozga uchramaydi;
b) hech bo’lmaganda bittasida inqiroz boshlanadi?
28. Avtopoygada 3 ta avtomobil ishtirok etadi. 1-avtomobilning marshrutdan chiqib ketish ehtimoli 0,15 ga, 2-avtomobil uchun bu ehtimol 0,05 ga, 3-avtomobil uchun 0,1 ga teng. Marraga
a) faqat 1 ta avtomobilning;
b) faqat 2 ta avtomobilning;
v) kamida 2 ta avtomobilning etib kelish ehtimolini aniqlang.
29.Tikuvchi – modeler bahor mavsumi uchun yashil, qora va qizil rangli matolardan yangi kiyimlar to’plamini tayyorlayapti. Bahorda yashil rang rasm bo’lish ehtimolini modeler - tikuvchi 0,3 deb baholayapti, qora rangni esa 0,2, qizil rangni rasm bo’lish ehtimolini esa 0,15 deb belgiladi. Ranglar bir-biridan bog’liq bo’lmagan holda tanlanishini faraz qilgan holda hech bo’lmaganda bitta rang bo’yicha to’plam ranglari muvaffaqiyat bilan tanlanganligi ehtimolini baholang.
30. Ma’lum bir oziq-ovqat turi bo’yicha firmaning marketing bo’limi iste’molchilarning fikrini bilish uchun so’rov o’tkazdi. Tekshirish o’tkazilayotgan hudud aholisining 10% i qiziqayotgan firmaning iste’molchilaridir va ular firmaga to’liq baho berishlari mumkin. Kompaniya butun aholidan 10 kishini tasodifiy ravishda tanlab oldi. Tanlanganlardan hech bo’lmaganda bittasi oziq-ovqat to’g’risida to’liq baho berishi ehtimolini toping.
31.Savdo vakili kitobning namunasini mijozlarga taklif etadi. Avvalgi tajribalardan ma’lumki, u kitobni taklif qilgan har 65 mijozdan o’rtacha bittasi uni sotib oladi. Hozircha u yangi kitob namunasini 20 ta mijozga ko’rsatdi. Uning hech bo’lmaganda bitta kitobni sotish ehtimolini toping.
32.Fakultetdagi talabalarning o’rtacha 10% i statistika fanidan bo’ladigan imtihondan qoniqarsiz baho oladilar. Deylik, guruhda 20 talaba o’qiydi.
a) 2 talabaning imtihonni topshira olmasligi;
b) 4 talabaning imtihonni topshira olmasligi;
v) 3 yoki undan ko’p talabaning imtihonni topshira olmasligi ehtimoli nimaga teng?
33. Savdo vakili kuniga o’rtacha 8 ta xaridor bilan muomala qiladi. Uning tajribasidan ma’lumki, xaridorning xarid qilish ehtimoli 0,1 ga teng.
a) savdo vakili uchun bir kun davomida 2 ta sotuvni amalga oshirish ehtimoli nimaga teng?;
b) kun davomida savdo vakilining hech bo’lmaganda 2 ta sotuvni amalga oshirish ehtimoli nimaga teng?;
v) kun davomida sotuv bo’lmasligi ehtimoli nimaga teng?;
34. Qurilish kompaniyasida auditorlik tekshiruvlari jarayonida auditor tasodifiy ravishda 5 ta hisobotni tanlaydi. Agar hisobotlarning 3% ida xatolikka yo’l qo’yilgan bo’lsa, u holda auditorning
a) bitta hisobotni xato deb topishi;
b) kamida 1 ta hisobotni xato deb topishi ehtimolini toping.
35.Firmada 500 xodim ishlaydi. 1 yanvarda firmaning birdaniga ta xodimi uchun tug’ilgan kun bo’lishi ehtimoli qanday? Ehtimolni qiymatlar uchun hisoblang.
36.30 minut davomida bankka keluvchilarning o’rtacha soni 5 ga teng. 30 minut davomida bankka keluvchilar soni 4 ta bo’lishi ehtimoli nimaga teng?
37. Supermarketda chekni urish nazorati yo’lga qo’yilgan. Kassaga boruvchi xaridorlar soni Puasson taqsimotiga bo’ysinib, soatiga o’rtacha 7 tani tashkil etadi. 1 soat davomida kassaga
a) ko’pi bilan 3 xaridorning;
b) hech bo’lmaganda 2 xaridorning;
v) 5 xaridorning borish ehtimolini toping.
38.Soliq boshqarmasiga firmada ishlaydigan xodimlar ro’yxatining 20% i aslida firmada ishlamaydigan odamlardan tuzilganligi haqida ma’lumot kelib tushdi. Tekshiruvchi nazoratchi topshirilgan ish vazifasini bajarayotgan xodimlardan tasodifiy ravishda 4 tasini tanlab o’rganadi. Tasodifiy ravishda tanlangan 4 ta xodim ichida firmada ishlamaydigan odam bo’lmasligi ehtimolini toping.
39.Sug’urta kompaniyasi hisobiga ko’ra, 50 yoshdan yuqori bo’lgan sug’urta polisi egalarining 30% olgan sug’urta to’lovlari miqdoriga e’tiroz bildiradilar. Tekshirish uchun polisi bo’lgan 15 kishi tavakkaliga tanlandi. Kamida 10 kishining keyingi yil davomida e’tiroz bildirishi ehtimoli nimaga teng?
40.Do’konga 30 ta muzlatkich keltirilib, ularning 5 tasi sifatsizligi aniqlandi. Tasodifiy ravishda bitta muzlatkich tanlandi. Uning sifatli bo’lishi ehtimolini toping.
41.Stantsiyaga turli mahsulotlar ortilgan 10 ta vagon keltirildi. Vagonlar 1 dan 10 gacha nomerlab qo’yildi. Nazorat tekshiruvi uchun tasodifiy tanlangan 5 ta vagonlar ichida 2 va 5 nomerli vagonlar bo’lishi ehtimolini toping.
42. Kitob javonida tasodifiy tartibda terilgan 10 ta kitob bor. Ularning 3 tasi ehtimollar nazariyasiga, 3 tasi matematik analizga va 4 tasi chiziqli algebraga oid. Talaba tasodifiy ravishda 1 ta kitob oladi. Uning olgan kitobi ehtimollar nazariyasi yoki chiziqli algebraga oid bo’lishi ehtimolini toping.
43. Korxonaning 3 ta bog’liqmas ishlaydigan ishchilarining vazifani o’z vaqtida bajarishlari ehtimoli mos ravishda 0,5; 0,6 va 0,7 ga teng. Korxonaning hech bo’lmaganda bitta ishchisining vazifani o’z vaqtida bajarish ehtimolini toping.
44. Avtobaza normal ishlashi uchun yo’lda kamida 8 ta avtomashina yurishi kerak. Bazada 10 ta mashina bor. Har bir avtomashinaning yo’lga chiqmaslik ehtimoli 0,1 ga teng. Avtobazaning ertaga normal ishlash ehtimolini toping.
45. 30 talabadan 10 tasi sport razryadiga ega. Tanlangan 3 ta talabaning barchasi razryadga ega bo’lish ehtimolini toping.
46. “Maxfiy” qulfning umumiy o’qida 4 ta disk bo’lib, ularning har biri 5 ta sektorga bo’lingan va sektorlarga turli raqamlar yozilgan. Disklarni ulardagi raqamlar tayin to’rt xonali son tashkil qiladigan qilib o’rnatilgan holdagina qulf ochiladi. Disklarni ixtiyoriy o’rnatishda qulfning ochilish ehtimolini toping.
47.Maymunga yozuv mashinkasi tugmalarini 7 bor bosish imkoniyatini berishdi. (Qulaylik uchun yozuv mashinkasida 33 harf va 10 ta raqam bor deb hisoblaymiz). Maymunning yozuv mashinkasida
a) gorilla;
b) odamzod so’zlarini bosish ehtimolini toping.
48. «Sportloto 36 dan 6» lotereyasi shartiga ko’ra, 1 dan 36 gacha bo’lgan sonlardan tasodifiy ravishda 6 ta ajratilganlar ichida ixtiyoriy 3 tasini, 4 tasini, 5 tasini yoki 6 tasini topgan ishtirokchi pullik yutuq oladi.
a) 6 ta son;
b) 4 ta son topilganligi ehtimolini toping.
49. Partiyadagi 100 ta mahsulotdan 4 tasi sifatsiz. Partiya tasodifiy ravishda 2 ta teng qismga ajratilib, 2 ta iste’molchiga jo’natildi. Sifatsiz mahsulotlarning
a) bitta iste’molchi hissasiga to’g’ri kelishi;
b) har bir iste’molchi hissasiga teng kelishi ehtimolini toping.
50. Elektron qurilmaning ishi 5 ta blokdan ixtiyoriy biri ishdan chiqqanda to’xtaydi. Qurilma ishlab ketgunga qadar bloklarning har biri yangi blok bilan ketma-ket almashtirib boriladi. Qurilmaning ishlab ketishi uchun
a) 2 ta blokni;
b) 4 ta blokni almashtirishga to’g’ri kelishi ehtimolini toping.
51.Bankka kelgan har beshinchi mijoz bankdan o’z omonat foizini oladi. Hozir bankda 6 kishi o’ziga xizmat ko’rsatilishi navbatini kutmoqda. Navbatda turganlarning
a) 2 tasi;
b) hech bo’lmaganda bittasi o’z omonat foizini olishi ehtimolini toping.