1-Amaliy mashgʻulot: Biznesda axborot tizimlari asoslari. Axborot tizimlari komponentalari. Reja: 1

Elektron tijorat va elektron to’lov tizimi 
Elektron savdo- sotiqning yaratilishiga 1970 yilda AQSH da ma’lumotlarni kompyuter 
tarmoqlarida elektron ko’rinishda - EDI(Electronic Data Exchange) va banklar orasida 
pullarni elektron almashishning paydo bo’lishi asos bo’ldi. 
Internetni rivojlanishi xamma savdo- sotiq bilan shug’ullanadigan firmalarning hamda 
mijozlarning bu texnologiyaga bulgan qiziqishi tezda ortdi. Internet sub’ekt darajasida 
elektron savdo-sotiqni rivojlanishiga olib keldi. Kichik korxonalar va shaxslar, o’zlarining 
tijorat kelishuvlari va boshqa turdagi operatsiyalarini elektron rejimda, yaьni aniq vaqt (on-
line) rejimida – pul almashtirish bankomatining ishlash rejimida olib borishadi. Bankomat 
bilan prossing markaz o’rtasida bo’ladigan hamma operatsiyalar va xisob raqamlar 
bo’yicha tranzaktsiyalar real vaqt birligida amalga oshiriladi. 
Elektron savdo- sotiq asosida yangi savdo- sotiq korxonalarini –elektron dukonlarni 
yaratmoqda, rakobatning kattaligi sababli ularda yangi turdagi xizmatlar va tovarlar paydo 
bo’lmoqda. 
Elektron savdo- sotiq asosiy momenti bo’lib tovarlarni Internetda aylanishi 
xisoblanadi. 
Tovarning aylanishi , uni sotishga muljallangan tuliq kompleks tadbirlar asosida 
amalga oshirilishi lozim. Ular axborotni ishlab chiqish va ishlatish, reklama tadbirlari va 
shunga o’xshash tadbirlardir. 
Tovarning Internetda aylanishining quyidagi usullari bor 

Bannerlar orqali reklama 

Offlayn reklama 

Qidiruv tizimlariga va kataloglarga ro’yxatga o’tish orqali reklama Bannerlar 
orqali reklama. Banner (inglizcha banner – katta xarflar bilan yozilgan sarlavxa) reklama 
beruvchining WEB-saxifasi bilan giperssilka orqali bog’langan aniq ko’rinishga ega
rasmdir. Bannerlarning qo’yidagi o’lchovlari keng tarqalgan: 468x60, 400x50, 88x31. 
Offlayn reklama. 
Offlayn reklama bu Internet- kompaniyalarning tovarlarini radio 
orqali reklama qilishdir. Boshqacha qilib aytganda, Internet- kompaniyalar o’zining ishlash 
jarayonida o’z eьtiborlarini asosan radio, televizion, bosma reklamaga qaratishadi. YAngi 

---

elektron markani yaratish va firma imidjini orttirish uchun radioreklama juda xam mos 
xisoblanadi. Sababi radioreklama auditoriyasida 35-55 yoshgacha bo’lgan insonlar sanaladi.