5941 Sayılı Çek Kanununa Göre Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu-
Meryem GÜNAY- Mehmet GÜNAY
Türkiye Adalet Akademisi Dergisi (TAAD), Temmuz 2010, Yıl:1, Sayı:2
335
olduğunun tespiti ile birlikte oluşan objektif sorumluluk esasına dayalı bir
suç olduğu görüşünü benimsemiş idi
26
.
5941 sayılı Kanuna göre, suçun oluşabilmesi için, çekin karşılığının, dik-
kat ve özen yükümlülüğüne aykırı olarak, yani en azından taksirle, ilgili
çek hesabında bulundurulmaması gerekir. Anayasanın 38/7 maddesinde
yer alan ceza sorumluluğunun şahsiliği ilkesi bağlamında güvence altına
aldığı kusursuz ceza olmaz kuralının gereği olarak, söz konusu suç, ob-
jektif (kusursuz) sorumluluğu gerektiren bir suç olarak değil, en azından
taksire dayalı kusurluluğu gerektiren bir suç olarak tanımlanmıştır. Bu
itibarla, kişinin, elinde olmayan sebeplerle ortaya çıkan zorunluluk hâli
dolayısıyla, örneğin doğal afet, savaş, kaza geçirmesi gibi bir sebeple,
çekin karşılığını ilgili hesapta zamanında bulunduramamış olması hâlin-
de, manevi unsurun oluşmaması nedeniyle cezai sorumluluğu olmayacak-
tır
27
.
“Karşılıksızdır” işlemine tabi tutulan ileri tarihli çeklere özgü olarak,
tüzel kişinin yetkilisi sıfatıyla çeki düzenleyen veya kanunî ibraz süresi
içinde ibrazında çekin karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla
yükümlü olmasına rağmen doğal afet veya trafik kazası gibi bir sebeple
bulunduramayan gerçek kişi hakkında TCK’nın 24/2. maddesindeki zo-
runluluk haline ilişkin hükmü çerçevesinde karşılıksız çek düzenleme
eylemine kusurun bulunmaması nedeniyle cezaya hükmedilmeyebilir. Bu
durumda, çek hesabı sahibi tüzel kişi hakkında da güvenlik tedbiri olarak
çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına hükmedilmemesi gerekir.
26
“….. Bu durumda yasa çek yönünden objektif sorumluluk esasını benimsemiş soyut
karşılıksız çek keşidesi, bu eylemin iradi olması koşulu ile suç teşkil edeceği öngö-
rülmüştür. Karşılıksız çek keşidesi iradi bir harekete dayanmıyorsa, örneğin; çalınma,
kaybolma, sahibinin elinden hile ile alınma gibi hallerde keşidecinin cezalandırılması
söz konusu olmayacaktır. Yasa, objektif sorumluluk esasını getirirken kovuşturma
yapılmasının, hamilin şikâyetine bağlı olması, keşidecinin düzeltme hakkını kullan-
ması, bu hakkı kalmasa bile yasada öngörülen süre içerisinde hamilin zararlarının
karşılanması hallerinde, keşideci hakkında kovuşturma yapılamayacağı ve cezalandı-
rılamayacağı hükmünü koymak suretiyle objektif sorumluluğu hafifletici ve iyi niyet-
li keşideciyi koruyan prensipleri de getirmiştir. Bunun dışında keşidecinin çekte yazı-
lı miktarda borcu olmadığına veya çekin teminat çeki olduğuna dair iddialarının bu
yolda açılan hukuk davalarının suçun oluşmasına engel teşkil etmeyeceği sonucuna
varılmıştır….” Yargıtay CGK., 09.10.1989, 1989/7-213E. 1989/280K. (Kazancı Hu-
kuk Otomasyonu)
27
TBMM, Dönem: 23, Yasama Yılı: 4, Sıra Sayısı: 445, sh. 11.
5941 Sayılı Çek Kanununa Göre Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu-
Meryem GÜNAY- Mehmet GÜNAY
Türkiye Adalet Akademisi Dergisi (TAAD), Temmuz 2010, Yıl:1, Sayı:2
336
Gerekçe metnine göre, suç, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı olarak
yani en azından taksirle işlenebilir. Oysa ceza hukukunda suçlar kural
olarak ancak kasten işlenebilirler. TCK’nın 22/1. maddesi uyarınca, tak-
sirle işlenen fiiller, ancak kanunun açıkça belirttiği hallerde cezalandırılır.
Dolayısıyla TCK’nın 21 ve 22. madde hükümleri de göz önünde bulun-
durularak 5941 sayılı Çek Kanununun 5/1. maddesinde tanımlanan suçun
kasten işlenebilen bir suç olduğunun kabul edilmesi gerekir
28
.
VII. SUÇUN YAPTIRIMI
3167 sayılı Kanunun 16/1. maddesinde karşılıksız çek keşide eylemi için
para cezası ve hürriyeti bağlayıcı ceza olmak üzere iki farklı cezaî yaptı-
rım düzenlenmişti. Bu maddeye göre, karşılıksız çıkan çeki keşide eden
hesap sahipleri veya yetkili temsilcileri, çek bedeli tutarı kadar adlî para
cezası ve güvenlik tedbiri olarak çek hesabı açma yasağıyla cezalandırı-
lacağı öngörülmüştü. Ayrıca, bu suçu işleyen mükerrirler için hürriyeti
bağlayıcı ceza verileceği belirtilmişti.
5941 sayılı Kanunda ise, karşılıksız çek düzenleme suçu için sadece adlî
para cezası ile güvenlik ya da koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve
çek hesabı açma yasağı yaptırımı öngörülmüştür. Şimdi yeni Çek Kanu-
nunda karşılıksız çek düzenleme suçu için öngörülen adlî para cezası ile
çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı başlıkları altında inceleyece-
ğiz.
A) Adlî Para Cezası
5941 sayılı Kanunda, karşılıksız çek düzenleme suçunun karşılığı olarak
her bir çek için bin beş yüz güne kadar adlî para cezası öngörülmüştür
(ÇK, m.5/1). Madde metninde adlî para cezasının sadece gün birimi ba-
kımından üst sınırı 1500 gün olarak belirlendiğinden, TCK’nın 52/1.
maddesi gereği alt sınır 5 gün olarak belirlenecektir. TCK’nın 52. madde-
si uyarınca, gün karşılığı adlî para cezasının miktarı kişinin ekonomik ve
diğer şahsi halleri göz önünde tutularak en az 20-TL en fazla 100-TL
olarak takdir edilir. Bu durumda sanık hakkında günlüğü 20-TL’den adlî
para cezaya çevirme işlemi uygulanacak ise en az 100-TL, en fazla
30.000-TL adlî para cezası verilebilecek, günlüğü 100-TL’den adlî para-
ya çevirme işlemi uygulanacak ise en az 500-TL en fazla 150.000-TL
adlî para cezası verilebilecektir. Ancak neticede verilecek ceza çek bede-
28
ÖZGENÇ, s.72-74.