informasiya ehtiyatlarını formalaşdırır və səlahiyyətlən daxilindo
onlardan istifadəni təmin edırİər.
Dövİət hakimiyyət orqanları və təşkiiatiarının dövİət informa-
sıya ehtiyatiannın formaiaşdırıİması sahəsindəki fəaliyyəti döviət
büdcəsindən, xüsusi vəsaitlərdən və digər fondiardan maliyyə-
ləşdirilir.
Döviət hakimiyyət ehtiyatiarının formaiaşdıniması və xidmət-
İərin göstəriiməsi sahəsində ixtisasiaşan təşkiiatiarın fəaiiyyəti
xüsusi razıiıq əsasmda həyata keçirilir.
4. Dövlət informasiya ehtiyatiarımn formalaşdırılması
üçün sənədləşdirilmiş informasiyanuı təqdim olıınması
İnformasiya ehtiyatiarmın formalaşdırılması və işİənməsinə ca-
vabdeh oİan orqan və təşkilatİann siyahısı, eləcə də dövlot haki-
miyyəti və yerli özünüidarə orqanları, təşkiiati-hüquqi və mülkiy-
yət formasından asıiı olmayaraq bütün müəssisə, idaro və təşkilat-
lar, vətəndaşiar tərəfındən sənədləşdiriimiş infomasiyanın təqdim
olunma qaydasmm müvafıq icra hakimiyyəti orqanı müəyyən edir.
DÖvlət sirri təşkil edən Konfıdensial informasiyanın formalaş-
dınlma və işiənmə qaydaları Azərbaycan Respubİikasmın qanıın-
vericiiiyi ilə müəyyən edilır.
5. Miili informasiya ehtiyatları.
DÖviət hakimiyyəti və yerii özünüidarə orqanları, təşkilat-hü-
quqi və mülkiyyət formasından asıiı olmayaraq bütün miiəssisə,
idarə və təşkilatiar vətəndaşların informasiya ehtiyatları və ya
onların müəyyən hissəiəri Azərbaycan Respublikasımn qanunve-
riciliyinə əsasən milü infonnasiya ehtiyatiarı elan ediiə bilər və
milli sərvət kimi mühafızə edilməiidir.
6. Daxilolma növünə görə iııformasiya ehtiyatları
Daxilolma növünə görə informasiya ehtiyatlan açıq və məh-
dudiaşdmimış ola bilər. Azərbaycan Respublikasının qanunven-
ciliyi və müvafıq icra hakimiyyəti orqanlannın qərarları ilo daxi-
lolma növünə görə məhdudlaşdırılmış, sənədləşdirilmiş informa-
sıya istisna olmaqla dövlət informasiya ehtiyatları istifado üçiin
açıqdır. Məhdudlaşdırılmış daxilolma növlü informasiya ehtiyat-
ları hüquqi rejıminə görə dövlət sirli və konfıdensıal ola bilər.
Məlumatların dövlət sim nə aid edilməsı, istifadəsi qaydaları
və mühafızəsi “DÖvlət sirri haqqında” Azərbaycan Respublikası-
nın qanunu ilə müəyyən edilir.
Dövlət sirrinə aid edilməyən, lakin vətəndaşlarm, idara, müəs-
sisə və təşkilatlann qanuni marağının qorunması məqsədİ ilə
məxfıliyi təmin edilməsi olan informasiya konfıdensial xarakter
daşıyır. Konfıdensial informasiyanın toplanmasına, işlənmosinə,
istifadəsinə və yayılmasma yainız Azərbaycan Respublikasının
qanunvericiliyində müəyyən edilmiş hallarda yol verilə bilər.
III FƏSİL. İNFORMASİYA İQTİSADİYYATININ
STRUKTURU
3.1. Cəmiyyətin informasiya ehtiyatları və onların təs-
nifatı.
3.2. İnformasiya texnologiyaları və onların iqtisadiy-
yatda rolu.
3.3. R. Nollan mərhələlərinin nəzəriyyəsi
3.4. Informasiya iqtisadiyyatının modeli
3.5. Informasiya Iqtisadiyyatının mühüm tərkib hissələri
3.6. İntellektual istehsai
N əyinsə (hadisənin, prosesin, obyektin) strukturu dedikdə,
onun bütün tərkib elementinin raüəyyən nisbəti başa düşülür.
Milli iqtisadiyyat
mürəkkəb, hərtərəfli hadisədir və onun
strkturunu çox vaxt sahə kəsiyindən, yaxud mülkiyyət forması
mövqeyindən nəzərdən keçirmək lazımdır. Başqa ölkənin mü-
əyyən zaraan kəsiyindəki iqtisadiyyatı, yaxud əvvəlki dövrdə
hərain ölkənin vəziyyəti ilə müqayisə aparmaq lazım olduqda,
bu səm ərəli yanaşmadır. Başqa sözlə desək, sahə strukturlarınm
müqayisəsi, bir tarixi tip ya aqrar, ya sənaye tipi çorəivəsində
milli təsərrüfatları nəzərdən keçirən zaman tamamilə kifayət
edir. İqtisadiyyatın keyfıyyət baxımından yeni tipinin, informa-
siya tipinin təhlili zamam nəzərdən keçirilən hadisənin raəzmu-
nunu başa düşmək üçün yalnız bir sahə strukturu kifayət etmir,
təsərrüfatın bütün sahələrinin əsasında duran və onlar arasında
qarşılıqlı fəaliyyəti təmin edən tərkib hissələri aydınlaşdırmaq
lazımdır. İİ-nin bu cür mühüm ilkin tərkib hissələri kimi infor-
masiya ehtiyatları və informasiya texnologiyalan çıxış edirlər.
3 .1 . Cəmiyyətin informasiya ehtiyatları və
onların təsnifatı
İnformasiya ehtiyatları (İE) - İnformasiya İqtisadiyyatı (İİ) nə-
zəriyyəsində əsas kateqoriyalardan biridir. Bununla belə, onu bi-
lık, informasiya, məlumatlar kimi ilkin anlayışların şərhındə nıü-
rəkkəblik və bir mənalığa görə dəqiq müoyyənləşdirmək çətin-
dir. Ən ümumi şəkildə informasiya ehtiyatları dedikdə, məqsəd-
yönlü şəkildə istifadə etmək üçün cəmiyyətdə toplanmış və təbii
biliklər hesab olunur. İİ-ı, İE-i sahəsində ilk rus tədqiqatçılann-
dan biri Q.Qromovun verdıyi tərifə görə əmək qabilıyyətli əhali-
nin ən ixtisaslı və yaradıcıdıq baxımından fəal hissəsinin biiava-
sitə intellektual fəaliyyət məhsulu mövcuddur.
İE*ı aktiv və passivə bölünür. İE-nin aktivlərino avtomatlaş-
dırılmış axtarış, saxlama və emal edilməsi mümkün olan, yəni xü-
susi maddi daşıyıcılarda yerləşdirilmiş intelektual foaliyyət məh-
sullan aiddir. Onlardan istənilən anda istənilən subyckt istifadə
edə bilər. Passiv İİ-i müvafıq daşıyıcıya malik olmayan və buna
görə də kifayət qədər məhdud tətbiq sahəsi ilə məhdudlaşdınlan
intellektual fəaliyyət məhsullandır. Adətən, bütün aktiv İE-lər
sonuncuları hər hansı bir şəkildə kodlaşdırmaq, qəbul cdilə bilən
daşıyıcılarda yerləşdirmək və beləliklə də avtomatlaşdırılmış
saxlanma mülkiyyətinə nail olduqdan sonra passivlərdən meyda-
na gəlir. Nadir istisna ilə proses bir istiqamətüdır, yənı İP-niıı ək-
sinə deyil passiv fonnadan aktiv formaya keçməsidir.
İP-dən bütün fəaliyyət formalannda istifadə edilir və müvafıq
olaraq elmi-texniki informasiya (bütün milli və dünya İE-nin bö-
yük payı), kommersiya, işgüzar, hüquqi və digər növlərə bölünür.
İE-dən istifadə edilməsinin praktiki payı ən çox sənaye istehsa-
lında nəzərə çarpır.
Sənaye ıstismarı baxımından mütəxəssıslər bütün İE-ni üç
əsas növə bölürlər:
- elm tutumlu sənaye məmulatlannda əşyalaşdırıltnış elmi-təd-
qiqat və elmi-konstruktor işlərinin nəticələri;
- patent və lisenziyalar; istehsalın təşkili və idarəedilməsi sa-
Dostları ilə paylaş: |