8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

informasiya ehtiyatlarını  formalaşdırır və  səlahiyyətlən daxilindo 
onlardan  istifadəni  təmin  edırİər.
Dövİət  hakimiyyət orqanları  və  təşkiiatiarının  dövİət  informa- 
sıya ehtiyatiannın  formaiaşdırıİması  sahəsindəki  fəaliyyəti döviət 
büdcəsindən,  xüsusi  vəsaitlərdən  və  digər  fondiardan  maliyyə- 
ləşdirilir.
Döviət  hakimiyyət ehtiyatiarının  formaiaşdıniması  və xidmət- 
İərin  göstəriiməsi  sahəsində  ixtisasiaşan  təşkiiatiarın  fəaiiyyəti 
xüsusi  razıiıq əsasmda həyata keçirilir.
4.  Dövlət  informasiya ehtiyatiarımn formalaşdırılması 
üçün  sənədləşdirilmiş  informasiyanuı  təqdim  olıınması
İnformasiya  ehtiyatiarmın  formalaşdırılması  və  işİənməsinə ca- 
vabdeh  oİan  orqan  və  təşkilatİann  siyahısı,  eləcə  də  dövlot  haki- 
miyyəti  və  yerli  özünüidarə  orqanları,  təşkiiati-hüquqi  və  mülkiy- 
yət  formasından  asıiı  olmayaraq  bütün müəssisə,  idaro  və  təşkilat- 
lar,  vətəndaşiar  tərəfındən  sənədləşdiriimiş  infomasiyanın  təqdim 
olunma qaydasmm müvafıq icra hakimiyyəti orqanı  müəyyən edir.
DÖvlət  sirri  təşkil  edən  Konfıdensial  informasiyanın  formalaş- 
dınlma və  işiənmə  qaydaları  Azərbaycan  Respubİikasmın  qanıın- 
vericiiiyi  ilə  müəyyən edilır.
5.  Miili informasiya  ehtiyatları.
DÖviət  hakimiyyəti  və  yerii  özünüidarə  orqanları,  təşkilat-hü- 
quqi  və  mülkiyyət  formasından  asıiı  olmayaraq  bütün  miiəssisə, 
idarə  və  təşkilatiar  vətəndaşların  informasiya  ehtiyatları  və  ya 
onların  müəyyən hissəiəri  Azərbaycan Respublikasımn qanunve- 
riciliyinə  əsasən  milü  infonnasiya  ehtiyatiarı  elan  ediiə  bilər  və 
milli  sərvət kimi mühafızə edilməiidir.
6.  Daxilolma  növünə  görə  iııformasiya  ehtiyatları
Daxilolma  növünə  görə  informasiya  ehtiyatlan  açıq  və  məh- 
dudiaşdmimış  ola  bilər.  Azərbaycan  Respublikasının  qanunven- 
ciliyi  və  müvafıq icra hakimiyyəti  orqanlannın qərarları  ilo  daxi-

---

lolma növünə  görə məhdudlaşdırılmış,  sənədləşdirilmiş  informa- 
sıya  istisna  olmaqla  dövlət  informasiya  ehtiyatları  istifado  üçiin 
açıqdır.  Məhdudlaşdırılmış  daxilolma  növlü  informasiya  ehtiyat- 
ları hüquqi rejıminə  görə  dövlət sirli və konfıdensıal ola bilər.
Məlumatların  dövlət  sim nə  aid  edilməsı,  istifadəsi  qaydaları 
və  mühafızəsi  “DÖvlət  sirri  haqqında”  Azərbaycan  Respublikası- 
nın qanunu ilə müəyyən edilir.
Dövlət sirrinə aid edilməyən,  lakin vətəndaşlarm, idara, müəs- 
sisə  və  təşkilatlann  qanuni  marağının  qorunması  məqsədİ  ilə 
məxfıliyi  təmin  edilməsi  olan  informasiya  konfıdensial  xarakter 
daşıyır.  Konfıdensial  informasiyanın  toplanmasına,  işlənmosinə, 
istifadəsinə  və  yayılmasma  yainız  Azərbaycan  Respublikasının 
qanunvericiliyində müəyyən edilmiş hallarda yol  verilə  bilər.

---

III  FƏSİL.  İNFORMASİYA İQTİSADİYYATININ 
STRUKTURU
3.1.  Cəmiyyətin  informasiya  ehtiyatları  və  onların  təs- 
nifatı.
3.2.  İnformasiya  texnologiyaları  və  onların  iqtisadiy- 
yatda rolu.
3.3.  R. Nollan mərhələlərinin  nəzəriyyəsi
3.4.  Informasiya iqtisadiyyatının modeli
3.5.  Informasiya Iqtisadiyyatının  mühüm  tərkib hissələri
3.6.  İntellektual istehsai
N əyinsə  (hadisənin,  prosesin,  obyektin)  strukturu  dedikdə, 
onun  bütün  tərkib  elementinin  raüəyyən  nisbəti  başa  düşülür. 
Milli  iqtisadiyyat 
mürəkkəb,  hərtərəfli  hadisədir  və  onun 
strkturunu  çox  vaxt  sahə  kəsiyindən,  yaxud  mülkiyyət  forması 
mövqeyindən  nəzərdən  keçirmək  lazımdır.  Başqa  ölkənin  mü- 
əyyən  zaraan  kəsiyindəki  iqtisadiyyatı,  yaxud  əvvəlki  dövrdə 
hərain  ölkənin  vəziyyəti  ilə  müqayisə  aparmaq  lazım  olduqda, 
bu  səm ərəli  yanaşmadır.  Başqa sözlə  desək,  sahə strukturlarınm 
müqayisəsi,  bir  tarixi  tip  ya  aqrar,  ya  sənaye  tipi  çorəivəsində 
milli  təsərrüfatları  nəzərdən  keçirən  zaman  tamamilə  kifayət 
edir.  İqtisadiyyatın  keyfıyyət  baxımından  yeni  tipinin,  informa- 
siya tipinin təhlili  zamam  nəzərdən keçirilən  hadisənin  raəzmu- 
nunu  başa  düşmək  üçün  yalnız  bir  sahə  strukturu  kifayət  etmir, 
təsərrüfatın  bütün  sahələrinin  əsasında  duran  və  onlar  arasında 
qarşılıqlı  fəaliyyəti  təmin  edən  tərkib  hissələri  aydınlaşdırmaq 
lazımdır.  İİ-nin  bu  cür  mühüm  ilkin  tərkib  hissələri  kimi  infor- 
masiya ehtiyatları  və  informasiya texnologiyalan  çıxış  edirlər.

---

3 .1 . Cəmiyyətin  informasiya ehtiyatları və 
onların təsnifatı
İnformasiya  ehtiyatları  (İE)  -  İnformasiya İqtisadiyyatı  (İİ)  nə- 
zəriyyəsində  əsas  kateqoriyalardan  biridir.  Bununla belə,  onu  bi- 
lık,  informasiya,  məlumatlar  kimi  ilkin  anlayışların  şərhındə  nıü- 
rəkkəblik  və  bir  mənalığa  görə  dəqiq  müoyyənləşdirmək  çətin- 
dir.  Ən  ümumi  şəkildə  informasiya  ehtiyatları  dedikdə,  məqsəd- 
yönlü  şəkildə  istifadə  etmək üçün  cəmiyyətdə  toplanmış  və  təbii 
biliklər  hesab  olunur.  İİ-ı,  İE-i  sahəsində  ilk rus  tədqiqatçılann- 
dan  biri  Q.Qromovun verdıyi  tərifə  görə  əmək qabilıyyətli  əhali- 
nin  ən  ixtisaslı  və  yaradıcıdıq  baxımından  fəal  hissəsinin  biiava- 
sitə  intellektual  fəaliyyət məhsulu mövcuddur.
İE*ı  aktiv və  passivə  bölünür.  İE-nin  aktivlərino  avtomatlaş- 
dırılmış  axtarış,  saxlama və  emal edilməsi mümkün olan, yəni xü- 
susi  maddi  daşıyıcılarda yerləşdirilmiş  intelektual  foaliyyət məh- 
sullan  aiddir.  Onlardan  istənilən  anda  istənilən  subyckt  istifadə 
edə  bilər.  Passiv  İİ-i  müvafıq  daşıyıcıya  malik  olmayan  və  buna 
görə  də  kifayət qədər məhdud  tətbiq  sahəsi  ilə  məhdudlaşdınlan 
intellektual  fəaliyyət  məhsullandır.  Adətən,  bütün  aktiv  İE-lər 
sonuncuları  hər hansı bir  şəkildə  kodlaşdırmaq,  qəbul  cdilə  bilən 
daşıyıcılarda  yerləşdirmək  və  beləliklə  də  avtomatlaşdırılmış 
saxlanma  mülkiyyətinə  nail  olduqdan  sonra passivlərdən  meyda- 
na gəlir. Nadir istisna ilə proses bir istiqamətüdır,  yənı  İP-niıı ək- 
sinə  deyil passiv fonnadan  aktiv formaya keçməsidir.
İP-dən bütün  fəaliyyət  formalannda  istifadə  edilir və  müvafıq 
olaraq  elmi-texniki  informasiya  (bütün  milli  və  dünya  İE-nin  bö- 
yük payı),  kommersiya,  işgüzar,  hüquqi  və  digər növlərə bölünür. 
İE-dən  istifadə  edilməsinin  praktiki  payı  ən  çox  sənaye  istehsa- 
lında nəzərə çarpır.
Sənaye  ıstismarı  baxımından  mütəxəssıslər  bütün  İE-ni  üç 
əsas növə bölürlər:
- elm tutumlu sənaye məmulatlannda əşyalaşdırıltnış elmi-təd- 
qiqat və  elmi-konstruktor işlərinin nəticələri;
-  patent  və  lisenziyalar;  istehsalın  təşkili  və  idarəedilməsi  sa-

---