8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)
Yüklə 154,31 Kb. Pdf görüntüsü
|
formasiyamn sosial mkişafm müstəqil, güclü amil olması faktınm dərk cdilməsi insan təkamülünü sənaye və post sənaye əsrlərinə bölən şərti xüsusiyyət oldu. İnformasiya cəmiyyətində biliklərin olmaması, yaxud az həc~ mi işə qəbul olmaq üçün əsas amildir və müvafiq olaraq bu isteh- sal növünü qeyri-mümkün edir. Bununla belə, söhbət elementar savaddan deyil, keyfıyyətli pe- şə təhsilindən, həm bilavasitə həmin fəaliyyət sahəsində, həm də onunla sıx əlaqələr sahələrdə insanın biliklərindən gedir. Müasir istehsalda informasiya konkret hansı rolu oynayır? Mə- lumdur ki, hər bir fıziki amil konkret olaraq hər bir konkret isteh- sal şəkilində ciddi şəkildə müəyyən rolu, yaxud predmcti, ya da əm ək vasitələrini yerinə yetirir. Eyni zamanda əmək predmeti və vasitəsi ola bilən kənd təsərrüfatındakı torpaq və yanacaq-ener- getika kompleksindəki elektrik enerjisi istisna təşkil edir. Müəy- yən fıziki ehtiyatlarm qarşılıqh təsir nəticəsı kifayət qədər miiəy- yən və gözlənilən məlısul olur;taxıl-kənd təsərrüfatmda, dəz- gah-maşınqayırmada, makaron-qida sənayesində. Tosərrüfatın müxtəlıf sahələrində eyni bir məhsul m üxtəlif rollarda - ya pred- met, ya vasitələr, ya da əməyin nəticəsi rolunda çıxış edə bilən Lakin hər bir konkret istehsal növü üçün əsas olan ehtiyatın rol funksıyası kifayət qədər ciddi şəkildə təsbit edilmişdir, Belə ki, çıxırma sənayesi üçün dəmir fılizi istehsalın nəticəsi, metallurgi- ya üçün isə əmək predmetidir. Adətən dəmirdən olan məmulatlar əm ək vasitəsi rolunu yerinə yetirirlər. İnformasiya isə başqa məsələdəir. O, infonnasiya iqtısadiyya- tının ikinci və üçüncü sektorlarına daxil olan bir çox müasir isteh- sal sahələrində eyni zamanda hər üç rolda çıxış edə bilər: pred- met, vasitə və əməyin nəticələri. İİ-i birinci və ikinci scktorları- mn istehsalı üçün infonnasiya adətən əmək vasitəsi kimi çıxış edir. Qeyd etmək lazımdır ki, İİ-na uyğun olaraq istehsal prosesindo ayrıca vasitələrin, ayrıca əmək predmetlərinin dəqiq şəkildə ay- rılması kifayət qədər problematik və yüksək dərəcədə şərtidir, xüsusən də üçüncü və dordüncü sektorlara daxil olan fəaliyyət baxımmdan. Bu cür məhdudlaşdırma informasıya iqtisadiyyatı tə- rəfmdən diktə edılən onun Öyrənilməsi və təsvıri üçün Jazımi ya- naşmadan çox, informasiyaya qədər əsrdə qəbul edilmiş dərrakə aparatına olan töhvədır. İİ-ı kimi formaya nail olma dərəcəsindən asılı olaraq elmdə nisbətən dəqiq, o cüınlədən onun istehsal güc- lərini xarakterizə edən kateqoriyalar yaranacaq. Lakin hazırda ye- ni tip iqtisadıyyatm təşəkkül dövrü - mdustrial əsr kateqoriyala- rmdan istifadə etmə tamamilə yol veriləndir və hətta industrial və informasiya iqtisadiyyatı arasında keyfıyyət fərqlərinin aydınlaş- dınlması üçün lazımdır. İnformasiya əm ək predmeti kimi ilkin əsas emaledilmomiş məlumatlar, konkret fəaliyyət sahəsində və onunla yanaşı sahə- lərdə olan əsaslardır. M əsələn tibdə müəyyən yerdo (təsərrüfat sahələri, əhalinin ayrı-ayn kateqoriyaları və s.) nısbətən yüksok ölüm haqqmda informasiya emala, sistemləşdirməyo, təhlilə mo- ruz qalmalı olan əm ək predmetidir. İnformasiya əmək aləti kimi - biliklərin, melumatların və üsulların cəmidir və onlarm köməyi ilə əsas informasiya (əmək predmeti) planlaşdırılmış nəticəni almaq üçün ən effektiv şəkildə emal olunmalıdır. Belə ki, elektrokadioqamanın açılması üsulu elm, həkim terapevt üçün - əmək vasitəsi kimi olan informasiya- dır, yəni Özünəməxsus əm ək alətidir. Kompüterlər sahasində olan mütəxəssis üçün əmək vasitəsi elektron şəbokələri konıpo- nentlərinin iş qabiliyyətinin diaqnostıka üsulları haqqında infor- masiya çıxış edə bilər. İnformasıya bir əmək vasitəsi kimi homin fəaliyyət sahosindo mütəxəssisə rahat və anlaşıqlı formaya malık olınalıdır (geoloq üçün xəritə kimi, pilot üçün sükan çarxı kimi). Yerin sadəcə ola- raq söz vasitəsi ilə təsviri deyil, onun xəritəsinə malik olmaqla şturman hərəkot marşrutlarından ən yaxşısım təyin edəcək. İnformasiya bir əmək nəticəsi kimi istehlakı xüsusiyyətlərinə malik olmalıdır, daha dəqiq desək, o, subyektin düşdüyü, yaxud düşə biləcəyi vəziyyətin qeyri-müəyyənliyi aşağı salmalıdır. Əmək nəticəsi kimi informasiya həmişə kodlaşdırılmış müəyyən şəkildə, yəni məhz həmin informasiyaya marağı olan insanın isti- fadəsı üçün yararlı şəkıldə çıxış cdir. Misal üçün musiqiçi üçün bu konkursda çıxış edəcəyı yeııi əsərin not yazısıdır, memar üçiin - ycni binanm dəqiq cızgisıdir, krcdit təşkilatı iiçün əməyin nəti- cəsi potensial müştərinin ödəniş qabiliyyətliliyi lıaqqmda dəqıq ınformasiya olabilər. İnformasiyanın əmək predmetine və vasitə- sinə bölünməsi hər zaman mümkün deyil, çox vaxt o, həm bır, həm də digəri, həm də nəticəsıdir. Səciyyəvi nümunə * elmdir, lakin başqa fəaliyyət sahələrində də məhz informasiya həm pred- met, həm vasitə, həm də əməyin nəticəsi kimi çıxış edir. Kodlaşdırılmış informasiya hər zaman intellektual istehsal predmetidir, ona zaman və insanın zehni qabiliyyəti sərf edilmiş- dir, onun bir hissəsi alqı-satqı obyektinə çevrilir, yəni bazar mü- nasibətləri vasitəsi ilə yayıhr. O cümlədən son illərdə informasi- ya ilə bağlanan sazişlərin həcmi dünya bazarında maddi dəyərlər- lə bağlanan sazişlərin həcminin keçdi. İnformasiya bazarı İİ-nin əsas komponentlərdən biri oldu. Aşağıdakı fəsil onun analizinə həsr edilmişdir. Yüklə 154,31 Kb. Dostları ilə paylaş:
|