8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

fəaliyyət  nəticəsı  kimi  ınformasiyaya  xas  olan,  lakm  fıziki  rc- 
surslara xas  olmayan  xüsusı  əlamətlər kompleksı  kimi  müoyyən- 
ləşdrilmişdi.
Post  sənaye  cəmiyyətinın  ınkişafı  üçün  əhəmiyyət  kəsb  edən 
mühüm  informasıya xüsusıyyətlərinə  mütəxəssislər  aşağıdakıları 
aid edirlər:
1)  ınformasıya  istehlak  prosesində  itmır  və  nəticə  ctibarı  ilo 
dəfələrlə  istifadə edilə  bilər;
2)  ınformasiya  nisbəton  tez  köhnəlir,  yəni  mənəvi  köhnəlmə- 
yə  məruz qalır;
3)  informasiyanın  dəyəri  ən  yüksək  dərəcəde  subyektivdir, 
buna görə də onun satılma qabiliyyəti  həddən artıq məhduddur;
4)  istifadə  prosesində  informasiya  bölünməzdir  -  onun  əvvəl- 
cədən  istifadə  etmək,  ölçüsündən  artıq  istehlak  etmək olmaz,  qə- 
rarlar qəbul  etmək üçün onun müəyyən  həcmi  lazımdır;
5)  informasiya  həmişə  mücərroddir  -  onunla  mübadile  etmək 
üçün  həmişə  onun  kodlaşdırılması  və  dekodlaşdırılması,  yəni ob- 
razlardan müəyyən koda və əksinə etmək  lazımdır;
6)  infonnasiya  istehlakı müəyyən bacarıqlar və  vərdişlər təiəb 
edir,  informasiya  nə  qədər  mürəkkəbdırsə,  onun  istehlakçısı  da 
bir o qədər yüksək intellektə malik olmalıdır;  bir çox  informasiya 
növlorinin mənimsənilməsi xüsusi biliklər tələb  edir, ona göre  de 
onu mənimsəmək çətindir;
7) informasiya istehsalı  həmişə  ünvanlı  olmalıdır, əks təqdirdo 
o, kar bir insana səsli  göndəriş kimi  mənasızdır;
8)  istehsal  edilən  infomaasiyanm  deyərı  onun  istifadə  miqyas- 
larından asılı  deyil;
9)  informasiya məhsulunun tərkibi, lıər zaman onun  maddi  da- 
şıyıvcısma nisbətən vacibdir.
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  istənilən  informasiya  cyni  zamanda 
bu və ya digər dərəcədə yuxarıda göstərilən xüsusiyyotlərə  malik 
olduğu  halda,  maddi  istehsal  məhsulları  yalnız  onlardan  bəzileri- 
nə,  Özü  də  epizodik  olaraq  malikdir.  İnformasiya  bazar  münasi- 
bətlərinin  obyektinə  çevrildikdə,  onun  qiyməti  heç  də  məcburi 
şəkildə onun bütün xüsusiyyətlərindən birbaşa  asılı  deyil  - onlar-

---

dan bəziləri onu təşkil  etmok deyil,  hətta satıcını  məsrəflərdən  az 
qiymət  müəyyənləşdirməyə  məcbur  edə  bilər.  Bu  şərait  əksər 
hallarda onunla  izah  edilir ki,  informasiyanın mənimsonilməsi  in- 
sandan əlavə zehni  səylər tələb edır, eləcə də xüsusi biliklərın əl- 
də  edilməsini  tələb  edir.  Nəticə  etibarı  ilə  informasiya  istehsalı 
və  istehlakı  yaxşı  əsaslandınlmalıdır.  Hal-hazırda  demək  olar  ki, 
informasiya  dünyada  mütləq  yenidən  istehsalla  xarakterizə  olu- 
nan  yeganə  iqtısadi  nemətdir  və  bu  da  həm  infonnasiyanın  özü- 
nün  spesifık  xüsusiyyətləri  ilə,  həm  də  insanın  yenıni  məhdud 
mənimsəmə qabüiyyəti  ilə şərtləşir.
BütÖvlükdə  isə  informasiyanı  alan  üçün  informasiyanın  prak- 
tik  əhəmiyyəti  ondan  ibarətdir ki,  o,  qoyulan  məqsədlərə  çatmaq 
üçün  ona daha optimal  strategiyam  nəzərdə  tutmağa  imkan  verir. 
Cəmiyyətin  istehsal  qüvvələrinin  elementi  kimı  inforaıasıyamn 
dəyəri  məhz bu halda ümumıləşir.
4.3.  İnformasiya bir predmet, vasitə və 
əməyin  nəticəsi kimi
Hər  bir  istehsal  müəyyən  maddi  ehtiyatlar  tələb  edir.  Eyni  za- 
manda,  bu  ehtiyatlan  necə  birləşdirməyi  insanın  bildiyi  təxmin 
edilir,  əks  təqdirdə  o,  arzu  edilən  neməti  əldə  etmək  üçün  neco 
və  nə  qədər  etməyi  bilir.  Torpaq,  əmək  və  kapitalla  yarıaşı  bılik, 
informasiya  istehsal  gücü,  ehtiyat kimi  çıxış  edirlər  və onlann  ol- 
maması  bu konkret  istehsah  istənilən  cəmiyyətdə  -  aqrar,  sənaye, 
yaxud  informasiya  cəmiyyətində  qeyri-mümkün  edir.  Lakin  in- 
fonnasiyanın istehsal  ehtiyatı  ilə vəzifəsi  maddi  istclısalın  ınsamn 
yaradıcılıq  fəaliyyətindən  açıq şəkildə  aynlmasından  sonra-  mü- 
əyyən zanıan kəsiyində,  yənı 30-40  il ə w ə l  (fıziki  ehtiyatlann is- 
tehlak məhsullarına  dəyişməsi  prosesi  kimi)  baş  verdi.  Bu  rnəqa- 
mın üzərində  qısa şəkildə dayanaq.
Aqrar cəmiyyəti şəraitındə  istehsal  əsasən insanın  flziki  səylər 
sayəsində  həyata  keçrrilırdi.  Əlbəttə  kr,  prinsipcə  torpaq  kimi  is- 
tehsal  resursu olan  müəyyən biliklər,  vərdişlər,  infonnasiya  tələb 
olunurdu.  Lakin  iqtisadi  bir  ehtiyat  kimi  ınformasiya  digərindəıı,

---

aqrar  cəmiyyət üçün  daha  vacib olandan,  ehtiyatdan  -  ışçı  qüvvo- 
sindən,  fəhlədən  ayrılmaz  idi.  Fiziki  baxımdan  sağlam  bir  insan- 
da  müəyyən  biliklərin  olmaması  muzdla  işə  götürülən  zamaıı, 
maneə  deyildi.  Bu  fəaliyyət  üçün  lazmı  olan infonnasiya birbaşa 
iş  prosesində  əldə  edilirdi,  biliklər  nəsildən-nəsilə  ötürülür  və 
şübhəsiz  ki,  sağlam  insanın  atributu  kimi  çıxış  edırdilər  (adətən, 
heç  də  əsas  olmamaqla).  Təbiət  qüvvələrindən  asılılığın  həddən 
artıq yüksək olduğu təqdirdə,  fərdi bilik faktiki olaraq cəmiyyətın 
rifahmı  təyin  etmirdi.  Bu  şərait  aqrar  cəmiyyəti  şəraitində  infor- 
masiyaya  müstəqil,  əhəmiyyətli  iqtisadi  ehtiyat  kimi  baxmağa 
imkan vermir.
Sənaye  cəmiyyətinin  inkişafı  -  təlabatm  durmadan  ixtisaslı, 
yənı  bu və  ya digər bıliklərə  malik olan  işçi  qüvvəsine  bölnümə- 
siilə müşaiyət edilirdi.  Nemətlərin istehsal prosesinin hazırlanma- 
sında  və  həyata  keçirilməsində  informasiyanın  əlıəmiyyəti  kəs- 
kin  şəkildə  artdı  lakın XX əsrin ortasına qədər  o,  fıziki  chtiyatla- 
rın -  birinci növbədə təbii və insan ehtiyatların əhəmiyyətdən  ge- 
ri  qalırdı.  Maddi  ehtiyatların  qeyri-maddi  ehtiyatlar  üzərindo  bu 
üstünlüyü  kifayət  qədər  adi  izah  edilir:  bütöv  XIX  və  XX  əsrin 
böyük  hissəsində  bəşəriyyət  maksimal  mümkün  iqtisadi  inkişafa 
nail  olurdu.  Ümumi  Daxili  Məhsul  (ÜDM)  həcminin  artması  sə- 
naye  cəmiyyətinə  daxil  olan  bütün  ölkələrin  əsas  makroiqtisadi 
məqsədinə  çevrildi.  ÜDM  -  ixıkişafı  fiziki  ehtiyatların  istehakınm 
genişlənməsini  bildirirdi,  informasiyamn  yardımçı,  tabeli  rolu  da 
buradan  irəli gəlir.  Lakin maddi  ehtiyatdan yalnız bir dəfə  isifadə 
etmək  olar  və  sənave  iqtisadiyyatı  onların  tükənmə  problemi  ilə 
və  müvafıq  olaraq,  yaşayış  nıühitinin  vəziyyətinin  pisləşməsi  ilə 
və  nəticə  etibarı  ilə  bu  istiqamətdə  kəskin  inkişaf həddi  ilə  kifa- 
yət  qədər  tez  rastlaşdı.  Sənaye  istehsah  bütün  cəmiyyət  iizvləri- 
nin  baza  təlabatlarınm  təmın  edilməsini  mümkün  etdi,  lakin  bu- 
nula da  gələcək  sosial-iqtisadi  inkişafın həddini  təbii  və  digər  fı- 
ziki  ehtıyatlar  hesabına  aşkar  etdi.  Burada  infonnasıyanın  relyef 
baxımmdan ictimai  istchsalda rolu nisbətən yumşaldığı  rükənməz 
bir  amil  kimi,  bir  sıra  hallarda  isə  maddi  ehtiyatlann  məhdudluq 
problemini aradan qaidıran bır amil kimi  aşkar olundu.  Biliyin, in-

---