8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

arasında  birbaşa  asıhlıq  mövcuddur.  İnformasiyamn  təklif həcmı 
kifayət  qədər  nisbi  anlayışdır,  o  nə  çox,  nə  də  az  ola  bilməz,  o 
dolğun olmalıdır,  əks təqdirdə  onu almazlar.
Qrafık  baxımmdan  adi  koordinatlarda  informasiyamn  təklifı 
koordinatlarm oxuna paralel xəttdır,  burada Q - istehlakçıya  lazım 
olan,  dolğun və  etibarh  mformasiyadır,  P  ısə  -  minimal  mürnkün, 
xərclərə,  onun  əldə  edilməsinə,  yaxud  yaradılmasma  bərabər 
qıymətdir.  Qrafıkin sağa meyl  etməsi  mümkün deyil,  çünki  infor- 
masiya dolğundur,  sola və aşağı  - bir qədər mümkündür,  bu  isteh- 
lakçı üçün informasiyanm  yanmçıqhğmı  bildirir və  bu  onun  üçün 
həll  edilməsi  üçün  informasiya  alıcısı  qısmində  çıxış  etdiyi  prob- 
lemi  aradan  qaldmr.  İstehsalçı  üçün  informasiyamn  yanmçıq  is- 
tehsal  edilməsi  qiyməti  lazımi,  xərcləri  ödəmək  üçün  kifayət 
edən səviyyədə  müəyyənləşdırmək üçün imkan vermir.
Xarakterindən asılı olaraq bütün informasiya  istehsalçılarım  üç 
qrupa bölmək olar:
1) xüsusiləşdirilnıiş  institutlar;
2)  sahə  müəssisələri,  fırmaları,  təşkilatları;
3) müstəqil  fıziki  şəxslər.
Müvafıq  olaraq  informasiya  istehsah  üçün  xərcləri  az,  ya  çox 
dərəcədə üç  qrupa bölmək olar:
İ-  informasiyam  əldə  etmək  və  yaratmaq  üçün  xərclərin  özü 
(təmiz şəkildə).
2  -  mformasiyaya  görə  “yanaşı  xərclər”-  hər  hansı  digər məh- 
sul və xidmətlərin yaradıldığı  zaman xərclərdən  törəyən;
3  -  qeyri-aşkar xərclər  -  bir qayda olaraq  fıziki  şəxslər tərəfın- 
dən  və  epizodik  fırmalar  tərəfındən  özləri  üçün  ikınci  dərəcəli 
olan hər-hansı bir problemlərin həlli üçün həyata keçirilən.
Başqa  məhsulların  istehsahndan  fərqli  olaraq  informasiya  is- 
tehsaİı  və  təklifı  xüsusiyyətləri  onun xərclər  strukturunda  heyva- 
ni  əməyin  payınm  əhəmiyyətli  dərəcədə  üstünlük  təşkil  etməsi- 
dir.  Əksər  hallarda  informasiya  insanın  intellektual,  emosional, 
mənəvi  fəaliyyəti  prosesində  yaradılır,  maddi  və  energetik  re- 
surslar  isə  yardımçı,  tabeli  rol  oynayırlar.  Buna görə  də  informa- 
siya istehsalının əksər dairələrində  və  sahəiərində  adətən  ali  təh-

---

silli  yiiksək ixtisaslı  işci qüvvəsı tətbıq edilir.  Əyanı  mısal  - kütlə- 
vi  informasıya  vasitələri  -  faktiki  olaraq  bütün jurnalistlər  univer- 
sitet  diplomuna  malikdirlər.  Yalnız  surətlərın,  yaxud  tirajlaşdırıl- 
mış  informasiyanın  yaradıldığı  zaman  maddi  xərclorin xalis  çəkı- 
si  üstünlük təşkil  edə bilər,  lakin bu artıq  başqa prosesdir və bura- 
da əmək  xərclərinin  səviyyəsi  müqaisə  olunmaz  dorəcədə  aşağı- 
dır,  istehsalın  qiyməti  isə  neçə  surətin  yaradılmasmdan  asılı  ola- 
caq.  Surətlərin  təklifı  isə  müvafıq  olaraq  artıq  ilkin  informasiya 
bazarında  deyik  müəyyən əm təə bazannda baş  venr.  Bu xüsusiy- 
yətin  xaricı  təzahürü  əsas  xərclərin  məhsulun birinci  niisxəsində 
təmərküzləşmişdir,(konsentrasıyasıdır)  belə  ki,  bütün  ölkələrdə 
ən  yüksək  qiymətləndirilən  -  informasiyanm yaradılmasma  intel- 
lektual  yaradıcı  əməyin  sərf edilməsidir.
Əksər  mallann  bazar  təklifım  təyin  edən  əsas  amil  istifadə 
edilən  ehtiyatların  məhsuldarlığıdır,  yəni  nə  qədər məhsuldar  re- 
surslardan  istifadə  edilirsə,  istehsalçı  dıgər  bərabər  şəraitdə  bir  o 
qədər  çox  məhsul  yaradır.  İnformasiya  təklifı  bu  amildən  çox  da 
asılı  deyil,  baxmayaraq  ki, bazar subyektləri  onlara laqeydlik gös- 
tənnir.  İstehsal  prosesinə  qədər  informasiyanm  bir  məhsııl  kimi 
(əgər Tnformasiya nadir deyılsə  -  o,  artıq  informasıya  deyil,  sadə- 
cə  olaraq  ümumi  məlumatdır)  nadirliyi  sayəsində  tətbiq edilməsi 
ehtimal  olunan  ehtiyatlann  məhsuldarlığını  (bu  isə  həmişə  insan 
və bir qrup insandır) müqayisə etmək problemlidir.  Bundan başqa 
zaman  amili  uzun  müddət  altemativ  ehtiyatlar  axtannağa  imkan 
vermir;  bir  çox  informasiya  növləri  çox  vaxt  təxirə  sahnmadan 
tələb  olunur.
Həm  infomıasiya  təklifınin,  həm  də  tələbatınm,  yaxud  bütöv- 
lükdə  informasiya bazarımn  səciyyəvi  xüsusiyyətlərindən  biri  də 
qiymət  ümidi  və  vergi  siyasəti  kimi  amillər  satıcıların,  xüsusi  ilə 
də  informasiya  ahcılarımn  davranışına  praktiki  heç  bir təsir  gös- 
tənnəm əsidir.  Sonuncunu  son  dərəcə  nadir  hallarda  m ənfəət 
üçün  tədarük  görmək  olar  və  yenə  də  nadir  haüarda  -  onun  əldə 
edilməsini  ən  yaxşı  zamanlar üçün saxlamaq olar.
İnformasiya tələbatmdan  fərqli  olaraq  informasiya  təklifı  qiy- 
mətə qarşı  həssasdır,  lakin maddi əmtəə bazarına nisbətən reaksi-

---

ya  başqa  cürdür.  Əgər  mebelə  olan  qiymət  artırsa,  hər  bir  isteh- 
salçı mədaxıli artırmaq üçün onu  daha çox  ıstehsal  etməyə  çahşır, 
eyni zamanda yeni  ıstehsalçılar meydana gəlır,  mebelin bazar tək- 
lifı  müvafıq  olaraq  artlr.  Qrafıki  olaraq  mebelin  təklif xətti  sağa 
dorğu  tərpənir.  Əgər  informasiyaya  yüksək  qiymətlər  müəyyən- 
iəşdirilirsə,  yalnız  onu  istehsal  etmək  və  satmaq  iiçün  istəyənlə- 
rin sayı  artır,  hər bır fərdi  satıcının  istehsal  həcmi  dəyişə  bilməz, 
çünki,  birincısı,  istənilən  informasiyanı  yalnız  bir  dəfə  yaratmaq 
oiar,  ikincisi  isə  informasiyaya  oian  tələbat  kütləvi  deyil.  fnfor- 
masiya  satıcılan  arasında  rəqabət  sürət,  etibarhlıq,  doiğuniuq, 
məxfıiik,  ötürüimə  forması  kimi  göstəricilər  üzrə  gedir.  Nəticədə 
informasiya  satıcılarımn  xidmətlərinə  oian  qiymətlər  təkiif edi- 
lən  məhsulun  nadirliyi  və  az  ömüriüyü  sayəsində  istehsaiçıiann 
sayının  məhdudluğuna  dair  və  onların  kifayət qədor  nadirliyinə 
dair əhəmiyyətsiz şəkiidə azala biiər. Çeşidin genişiənnıəsi hesa- 
bına  informasiya  istehsaiının  həcminin  artma  imkam  maddi  ne- 
mətiərin istehsalı  ilə  müqayisədə  əhəmiyyətsizdir.  Beiə nəticəyə 
gəimək  olar  ki,  informasiya  təkiifı  heç  oimasa onu  qiymət  amlii 
ilə  təhlii  etsək  digər  əksər  mallann  təklifı  iiə  mıqayisədə  daha 
“konservativ”,  mühafızəkar,  statistikadır.
Təcrübədə  müəyyəniəşdirildiyi  kimi  informasiyanuı  təklif 
qiyməti çox vaxt istehlakçı tərəfındən yeni  informasiyanı  monim- 
səmək  arzusunun  olmaması  kimi  subyektiv  məqamla  saxlamlır. 
İnformasiya  məhsulunu  xidmətlər  sahəsinə  aid  edirlər.  İstənilən 
servis  insanm  həyatım  yüngülləşdirmək  və  bəzəmak  üçün  möv- 
cud  idi.  İnformasiya  məhsulu  çox  vaxt  həyatı  miirəkkəbiəşdirir: 
fıkirləşmək,  təhlil  etmək,  seçməyə  nıəcbur  edir.  Buna  gorə  də 
çox  vaxt  insanlar  müxtəiif  bəhanələrlə  informasiyam  qəbul  et- 
məkdən  imtina edirlər,  özü  də  ki,  pulsuz  və  açıq-aşkar  onlara  la- 
zım olan informasiyam.
Qiyməti  saxlayan  amil  kimi  nəzərdən  keçirilə  biləcək  infor- 
masiyanm  tələb  olunmaması  yalnız  Azərbaycan  üçün  xas  deyil. 
Bu  hadisəyə  başqa  ölkələrdə  də  təsadüf etmək  olar,  hətta  eiə  bır 
ölkəiərdə  ki,  informasiya  iqtisadiyyatı  daha  dərin  və  şaxəli  kök- 
lərə  maiikdır,  misal  üçün Yaponiyada.  Sonuncuda informasiya is-

---