8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

qrafıki  bir  qədər  mənfdilik  yarada  bilər,  yəni  qiymətin  azalması 
bəzi  dərəcədə  bazar  tələbatını  o  zaman  stimullaşdıra  biiər  ki} 
əgər  eynı  bir  informasiyanı  bır  neçə  alıcıya  satmaq  mümkün  ol- 
sun.  Lakın müvafıq halda  söhbət bu  infonnasiyanın  sürotlərindən 
gedə bilər,  yənı  ılkin informasiya bazarı  kəmiyyətə mütənasibdir, 
çünki,  bu  artıq  ikınci  tələbatdır  və  o,  tələbat  qanununa  tabedir. 
Bundan  başqa  eyni  bir  informasiyaya  bir  neçə,  yaxud  bir  çox  is- 
tehlakçı  tərəfındən  olan  tələbat  sürətlərin  istehsalını  nəzərdə  tu- 
tur,  nəticə  etibarı  ilə  ilkin  informasiya  bazarına  bunun  çox  aidiy- 
yatı  yoxdur.
İnformasiya  alıcılanna  zövq və  üstünlüklər  amili  praktiki  ola- 
raq  təsir  göstərmir,  yəni  informasiya  keyfıyyətli,  yaxud  keyfıy- 
yətsiz  dəbdə,  yaxud  dəbə  uyğun  olmaya  bilməz,  o,  ya  arzuolu- 
nandır,  yaxud  vacibdir,  buradan  da  tələbat  meydana  golir  -  ya 
elastik,  ya  da  sərt.  Bu  amil  istehlakçı  tərəftndən  İııformasiyanın 
ötürülmə  formasını,  yəni  daşıyıcının  seçildıyi  zaman  özünü  gös- 
tərəcək.
İnformasiyanın qiymətinə birbaşa deyil,  bilavasıtə - tələbat va- 
sitəsi  ilə  təsir  etmək  qabiliyyətinə  qabil  amıllər  onlann yuxanda 
sadalanan ıki qrupudur.  Onların iştirak etmə ölçüsü informasiyaya 
tələbatm eniş (meyl) bucağını təyin edir,  lakin mənfı meylə  malik 
olan istənilən  digər  məhsula tələbat xəttindən  fərqli  olaraq  infor- 
masiyaya  fərdi  tələbat  qrafıki  müsbət  meylə  malikdır,  çünki,  ın> 
fomıasiya nə qədər dolğun,  etibarlı və  məxfıdirsə  -  ahcı  ona bir o 
qədər yüksək qıymət təklif etməyə hazırdır.  Tələbat xəttinin  sın- 
ması  ınformasiyanın  dolğunluğunu  və  bu  vəziyyətdo  onun  bun- 
dan  çox  miqdarda  olmadığını  bildirir,  qiymət  səviyyəsi  iso 
hər-hansı  bir  başqa  amillərin hərəkəti  ilə,  misal  üçün,  risk  dərə- 
cəsi  ılə  şərtləşmişdi:  risk  nə  qədər  yüksəkdirsə,  alıcı  bir o  qədər 
yüksək qiymət təklif etməyə hazırdır.
Müvafıq halda qiymət - təyinedici  deyıl,  asılı  kəmiyyətdir,  ası- 
hlıq  birbaşadır:  İnfonnasiya  nə  qədər  dolğun,  etibarlı  və  təzədir- 
sə,  alıcının gözündə bir o qədər yüksək qiymətə malikdir və əksi- 
nə.

---

Gəlir  -  demək  olar  informasiya  bazartmn  dıgər  məhsul  bazar- 
ları,  xüsasi  iiə  do uzun  müddət  istifadə  edilən,  təmtoraq,  antikva- 
riat  predmetlərinin  bazarı  ilə  oxşar olduğu  yeganə  amildır.  Lakin 
burada da bəzi  fərqlər var:  subyektin  informasiyaya  tələb  duydu- 
ğu  gəlirin  səviyyəsı  adətən  onun  bahalı  maddi  məhsullardan  və 
müəyyən  xidmətlərdən  alıcıya  çevrildiyi  səvıyyədən  aşağıdır  və 
bunu informasiyantn böyük faydası  ilə  izah etmək məntiqidir.  So- 
nuncu çox  zaman  gəlirin  yüksəlməsi  üçün şərtdir,  bundan və  ba- 
halı  mallartn  istehlak həcminin  artması  imkantndan sonra, bütov- 
lükdə  isə  “tələbat-gəlir”  koordinatlarında  informasiyaya  və  uzun 
müddət istifadə  edilən predmetlərə tələbat əyriləri təxminən eyni 
konfıqurasiyaya malikdirlər.
Misal  üçün  müəyyən  informasiyanı  digər  bahalı  maddi  moh- 
sullara  nisbətən  daha  yüksək  gəlir  səviyyəsində  əldə  ctmək 
mümkün  olduqda,  DU  və  D  əyriləri  kəsişə bilərlor.  İnformasiya- 
ya tələbat  əyrisinin  üfqi  hissəsi  onu bildirir ki,  istehlakçımn  kifa- 
yət  qədər  yüksək  gəlir  səviyyəsində  o,  istənilən  informasiyant 
əldə edə bilər.
Du əyrisinin  S  sınma bucağına qədər maillik bucağı  zənnimız- 
cə öz aralarında bağlı olan ikı amillə təym edilir:
1- peşəkar fəaliyyət sahələri  və  şəxsi nıaraq daireləri  iiə;
2 
-istehlakçmın  yaşı  ilə  (əgər  söhbət  fırmadan  gedirsə,  “hə- 
y af’  siklinin mərhəbsi  ilə);
İki  əsas  səbəbə  görə  ikınci  amili  müəyyon  qeyd-şərtlərlə  həl- 
ledici  hesab  etmək  olar:  birincisi,  biliklərə  həvəs  və  yeni  ınfor- 
masiyaya  olan  tələbat  daha  gənc  yaşlarda  hiss  olunur  (fınnanm 
təşəkkülünün  ilkin  mərhələsində)  və  illər  keçdikco  bu  sönür; 
ikincisi,  ayn-ayrt  fəaliyyət  və  peşə  növləri  kifayət  qədər  dəqiq 
yaş  xüsusiyyətlərinə  malikdirlər.  Əlbəttə  bu  tezislərə  zidd  olan 
nümunələr gətirmək olar,  lakin bunlar qaydadan çox istisnadırlar.
İnformasiyaya tələbatın  qeyd edüən  amülərdən  qrafik  asılıhğt 
aşarıdakılarda təzahür edəcək:  ıstehiakçı nə qədər gəncdırsə,  ma- 
ili  o  qədər  əyridir,  yəni  hətta  nisbətən  artan  gəliri  nisbətən  gonc 
istehlakçı  bu  və  ya  digər  informasiyanı  əidə  etmək  üçün  sərf et- 
məyə  hazırdır.  Yaş  ötdükcə  yeni  bilikiərin,  təəssüratların,  bütöv-

---

lükdo  mformasıyanm  son dərəcodə olan  faydası  azalır,  buna  görə 
az  dorəcədə artan gəlir (yaxud  ovvəlki  vəziyyətdo  olan)  subyekti 
yeni  məlumatlar  axtannağa  sövq  etmır  -tələbat  əyrisi  yuxarıya 
doğru  nəzərə  çarpan  dərəcədo  dik  qalxır.  Xatırladaq  ki,  sohbot 
yalnız ödəniş qabiliyyətli  vo yalnız  istənilən gəlirə  deyıl,  elemen- 
tar tələbatı  təmin etməkdən  düşünməməyə  imkan  verən  istehlak- 
çılardan gedir.
İnformasiya tələbatı  elastikdir,  lakin bir  o  qədər  qıymətinə və 
gəlirə  görə  deyil,  nə  qədər  kı,  risk  dərəcəsinə  görə,  misal  üçün 
informasiya  tələbatını  təyin  edən  amillər  qeyri-qtymət  amilləri- 
dir,  onun korrektliyini  və  elastikliyi  asılı  və  törəmə  amiliərlə  de- 
yil  məhz  buna  görə  təyin  ediiir.  Asılılıq  bu  cürdür:  nəyinsə  itki 
riski  nə  qədər  yüksəkdirsə,  informasiyaya  olan  tələbat  bir  o  qə- 
dər  yüksəkdir,  nəticə  etibarı  ilə  tələbatın  elastikliyi  bır  o  qədar 
aşağıdır.  Bunun  ardınca  daha  yüksək  qiymət  müəyyənloşdirilo 
bilər,  çünki, 
informasıyaya  olan  tələbat yüksək  dərəcədə  fər- 
diləşdirilmişdir.  Tələbatın  elastikliyinin  qiymətinə  və  gəlirə 
görə  məlum  düsturlanna analoji risk  dərəcəsinə  görə informasi- 
yaya tələbatın elastiklik fomıulunu yazmaq olar:
Burada E D -  informasiyaya oian tələbatm elastiklik əmsalıdır
Q -  informasiya tələbatmın  faiz dəyişməsidir,
R -  risk dərəcəsinin faiz  dəyişməsidir.
İnformasiyanm təkiif edilməsi
Uər-hansı  bir məhsulun təklifı  ılk növbədə onun bazar qiyməti 
ilə  və  istehsal  xərciəri  ilə  təyin  edilir.  İnformasiya  -  əsasən  nadir 
və  köhnələn  məhsuldur,  onu  nadir  hallarda  fayda  əldə  etmək 
üçün  istehsal  etmək olar.  İnformasiyam  istehsal etmək. yaxud et- 
məmək  haqqında  qərar qiymət  əsasmda  qəbul  edilə  bilməz,  çün- 
kı,  sonuncu  istehsala  qədər  mövcud  ola  biiməz  və  tələbat  aydın- 
iaşana  qədər  istehsal  başlanmır,  belə  çıxır  ki,  tələbatı  təyin  edon 
amıllər,  həm də  informasiya təklıllni  təyin  ediriər.
İnformasiyanı  yalnız  bir  dəfə  yaratmaq  oiar,  onun  yayılması 
isə  tamam  başqa maddi  nemətlərin  istehsal  prosesinə  analoji  oian 
prosesdir və  burada  buraxıhş  həcmi  və  məhsui  vahidinin qiyməti

---