8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)
Yüklə 154,31 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.6. İntellektual istehsal
- ABŞ-nm bozi iqtisadi göstəricilərinin dinamikası (%-lə)
IV j 1930-19801 Sürotli avtomobıl yolla- [ Keftin ıstıl'adə edilm ə- n, boru komorlori, hava rabitəsi, aeroport- lar, televiziya əlaqəsi sində ba-zalaşan clektroc-ncrgctika, ycni sm tetik ınatcriallarm, dəzgahların istehsalı, cihazqavırm a V 80-cı illə- rin ortasın- dan Telekom m unikasiya va- sitələri, kom pütcr şəbə- kələri, pcyk rabitəsı M ikroelektronika, ın- formatika, biotexnolo- giya, gen injencriyası, aerokosm ik sonaye Prosesləriıı mütləq sinxronluğunun hətta iqtisadi baxımdan oxşar ölkələrdə qeyri-mümkünlüyü. Beşinci texnoloji quruluş XX əsrin 80-ci illərinin ortasında formalaşmağa başlandı və mikroelektronika, informatika, biotex- nologiyalar, elektron hissələrin yayılnıası sahəsindəki ııailiyyət- lərə və s. əsaslanmışdır. Bu quruluşun strukturu rus alimi Y.Ya- kovski tərəfındən tərtib edilnıiş sxemdə verilmişdir (bax şəkil 3). XX əsrin sonunda inkişaf etmiş ölkələrdə təsdiq edilmiş beşinci texnoloji quruluş (bununla bərabər əlavə edək ki, müasir İT-nin özü də) keçid xarakteri daşıyır, çünki o, bir çox hallarda öz xüsusi əsasmda durmur. O cümlədən, Y.Yakoves də belə hesab edir. Bu təsdiq R.Nollanın mərhələlər nəzəriyyəsi ilə də uzlaşır, hə- min nəzəriyyə müvafıq olaraq keçici xarakter daşıyan texnoloji qu- ruluşun özü deyil, köhnəlmiş və qabaqcıl texnoloji quruluşun eyni zamanda və təxminən “bərabər səviyyədə” mövcud olduğu iqtisa- diyyatın özü daşıyır. İqtisadiyyatda altıncı quruluş yayılaııda, bc- şinci texnoloji quruluş öz xüsusi əsasında qalxa bılər, xronolojı ola- raq bu 2010-2020-ci illər üçün nəzərdə tutulmuşdur. Beşinci quruluşun xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onun çərçi- vəsində əməyin bölüşdürülməsi vahid informasiya məkanında işə uyğundur, yəni iqtisadiyyatın qloballaşması baş verir. İİ-nin əsas fərqli xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bütiin onun əsas yuxarıda nəzərdən keçirilmiş struktur komponentlərində in- tellektual, yaradıcı əm əküstünlük təşkil edir. Bu İİ-nın bütün sek- torlarını birləşdinr və onlardakı zehni fəaliyyətə hər hansı bir va- hid intellektual istehsal kimi baxmağa imkan verir. 3.6. İntellektual istehsal Bütün təsərrüfat sahələrində və dairələrdə zchni fəaliyyətin fiziki işdən üstünlük təşkil etməsi İİ-nin xarkterik xüsusiyyətidir. Hal-hazırda intellektual fəaliyyətin nəticələri sosial-iqtisadi inki- şaf xarkterinə və templərinə maddi istehsal məhsullarma nisbə- tən xeyli boyük təsir göstərirlər. Bu şərait alim-ictimaiyyətçilərin ədəbiyyatda intellektual istehsal adını almış həmin fəaliyyət sa- həsinə yüksək marağını izah edir. İntellektual istehsal - yeni elmm, bu və ya digər formada nə ısə bir şey haqqında informasiyanın daima planh yaradılmasıdır. Bu aynca tədqiqat deyil, sabit hər şeyi əhatə edən prosesdir. Onun nə- ticəsi dəqiq əsaslandınlmış ideya, konsepsiya, metod və sairədir. İntellektual istehsalın fərqləndirici xüsusiyyətlori aşağıdakılar- dan ibarətdir: - o yüksək səviyyədə fərdiləşdirilmişdir; - onum nəticəsi onu yaradanm şəxsiyyətinın əlamətlərini özündə daşıyır (maddi məhsuldan fərqli olaraq); - o, adi reqlamentasiyaya uğramır. İİ-nin modelində intellektual istehsal ən böyük təmorküzləşmə dördüncü və üçüncü sektorlarda naıl olur, lakin birinci ikisində onun pavı yüksəkdir və sənaye iqtisadiyyatı şəraitinə nisbətən xeyli çox əhəmiyyət kəsb edir. İİ-nin mühüm sahəsi olmaqla, intellektual istehsal nisbətən müstəqil üç sahədən ibarətdir. 1) fərdiləşdirilmiş fəaliyyət formasmda yeni informasiyanm - ilk növbədə elmi-texniki informasiyanın yaradılma prosesi; 2) yeni informasiyanm müəyyən vahid mal və xidmətlərdə hə- yata keçirilməsi; 3) yeni infomıasiyanm həyata keçirildiyi başdan nadir mal və xidmətlərin tirajlaşdırma prosesi. Ən yüksək yaradıcılıq azadlığmın mövcud olduğu və vaxtı ilə O.Tofflerin tərifınə görə intellektual elitanın mərkəzləşdiyi birin- ci sahə, ən intellektual sahədir. Lakin yerdə qalan iki sahə də bu cür istehsalın prinsipial yeniliyi, onun riskliyi və nəticələrin mümkün qabaqcadan toyin edilə bilməsi baxımından yiiksək in- tcllektual dolğunluqla xarakterizə edilir. Postsənaye ıqtisadiyyatı probleminə həsr edilmış clmi ədabiy- yatda çox zaman intellcktual deyil, yüksək texnoloji istehsaldan yazılır, Bəzi mənada bunlar oxşar anlayışlardır, lakin cıddi məna- da mtellektual istchsal yüksək texnologiyaya nisbətən daha həcmli anlayışdır. Terminalogiyanm dərinliyinə varmasaq, qeyd etmək lazımdır ki, intellektual istehsal yüksək texnoloji ıstehsah özünə daxil etməklə, 80-ci illərdə SİÖ-in intensiv informasiya əs- rinə və onların sürətli iqtisadi inkişafma keçməsinə şərait yara- dan əsas amil idi, Müasir İT-ı və telekommunıkasiya vasitələri, bütövlükdə yiık- sək tcxnoloji istehsal, ölkələrin sürətlə iqtisadi inkişafma şərait yaradırlar: Cədvəl 4 ABŞ-nm bozi iqtisadi göstəricilərinin dinamikası (%-lə) | Bütövlükdo iqtisadivvat Hiqh-tech sahə'orı 1989 if 1996 il 1989 il 1996 il 3,6 1,8 6,5 ___ 15,0__ j 2,2 0,8 0,3 0,5 3 , 0 _ 2,4 -1,2 -5,5 I Belə ki, praktiki olaraq bütün 90-cı iltərdə Amcrika iqtisadiy- yatı Hiqh-tech sahələri sayəsində uğurlu olmuşdur; tək 1994-1997-ci illərdə bu sektor ÜMM-nin inkişafma 27% daxil et- mişdir, 1996-cı ildə isə ÜMM-nin inkişafmın 33% İT-ı ilə bağlı sahələr təmin etmişdir və onların inkişaf sürətinə Internet və peyk rabitəsi şərait yaratmışdır. Amerika iqtisadiyyalıııda yüksək texnoloji sektorun üstün inkişafı haqqmda artıq 90-cı ıllərin biriıı- ci yarısmda cədvəl 4 verilmiş məlumatlar dəlalət cdir. Müasir İT-da bazalaşan yüksək texnologiyaların sektorıı hazır- da ABŞ iqtisadiyyatında aparçı mühüm göstəricilərə görə ötüb keçmışdir. Burada 90-cı illərın ortasıda 9 milyon nəfordən artıq Yüklə 154,31 Kb. Dostları ilə paylaş:
|