93
Q
Q
Q
Q
Q
Q
T
T
2
T
1
K
K
Q
3
Q
2
T
Q
1
K
bildirir ki, kapitala çəkilən xərcin artması əmək resurslarına xərcləri
azaldacaq və əksinə.
K-T koordinatında bu iki amillər arasında nisbət bərabər xərclər
xəttilə əks olunub (izokosta ilə). Hər bir istehsal həcmi üçün özünün
izokostası mövcud olur. Buna görə də izokosta ailəsindən danışmalı
oluruq. Bu cür ailəcik 3.5 şəklində
verilib. Q
1
, Q
2
, Q
3
istehsal həcmi
üçün.
Verilmiş nöqtədə bu və ya digər
izokostadan istehsal funksiya
verilmiş istehsal həcmi üçün
(resursların) öyrənilən dəyərləri
arasında nisbəti təşkil edir. Sayca
bu nisbət verilmiş nöqtədə
izokostaya toxulanın tanginsinə
bərabərdir. Шякил 3.5. Истещсалын мцхтялиф
щяжмляри цчцн изокост аиляси
Izokostanın yuxarıda araşdırılan bərabər buraxılış həcmi
(izokvanta ilə) toxunma nöqtəsi xərclərin kalkulyasiya maddələri üzrə
elə bölüşdürülməsini əks etdirir ki, hansı ki verilmiş ümumi xərclər
zamanı maksimum əldə olunan istehsal həcminin təmin edilməsinə
imkan verir. Bu zaman izokosta ailəsi üçün toxunma nöqtələrini
ğirləşdirərək istehsal həcminin genişlənməsi zamanı iki istehsal
amillərinin genişlənməsi zamanı iki istehsal amilləri arasında optimal
nisbətini müəyyən etmək olar – «firmanın inkişaf yolu» (şəkil 3.6).
Bu zaman iki halı araşdırmaq vacibdir.
Fərz edək ki, istehsal üsulu dəyişməz qalır, istehsal həcmi isə
ancaq dəyişən amillərin varirovanie (variaiyası ilə) yolu ilə dəyişə bilər.
Onda K-T koordinatlarında izokvanto istehsal həcmlərinə Q
3
, Q
2
və Q
1
müvafiq olan izokastalara toxunaraq düz xətt kəsiklərini əks
etdirəcəkdir. (Q
3
, Q
2
, Q
1
vahid nöqtəsində).
Şəkil 3.6 Q
1
(I,S,T)
nöqtələrinin kordinatları ilkin
kapital həcminə (I) və əmək
xərclərinə
müvafiq
olur,
hansılar ki, mövcud istehsalda
tələb olunan Q
1
buraxılış
94
Q
3
Q
2
Q
1
T
T
2
T
1
K
K
Q
3
Q
2
Q
2
Q
3
Q
1
Q
1
Шякил 3.6. Гыса дюврлярдя инкишаф хятляри
həcmini təmin edir. Buraxılış həcminin Q
2
və Q
3
–ə qədər artırmaqdan
ötrü ilkin kapitalı I
T
artırmadan ancaq əmək resurslarının hesabına
istehsal həcmini Q
2
-yə qədər yüksəltmək lazımdır. Şəkil 3.6-da bu Q
2
izokosta ilə kəsişdiyinə qədər T oxuna paralel olaraq hərəkəti əks
olunur. Lakin xərclərin bu cür uzlaşması (soçetanie) optimal olmayacaq.
Ikinci hal uzunmüddət dövrə aiddir ki, bu dövr ərzində təkcə
dəyişən xərclər deyil, həm də istehsal üsulu da dəyişilə bilər. Bu o
deməkdir ki, K-T kordinatlarında düz xətlərin kəsikləri deyil, daha
yüksək qaydalı əyri xətləri əks etdirir. Qeyd edək ki, istehsal gücünün
dəyişməsi müntəzəm (periodik) baş verir, həm də xüsusiyyətlərin qonşu
rekonstruksiyaları arasında zaman kəsiklərində onu dəyişməz hesab
etmək olar. Bu xarakteristikalara şəkil 3.7-də göstərilən düz xətlər
kəsikləri şəklində olan izokvantalara müvafiq olur.
Istehsalın giriş üsuluna
müvafiq olan izokvantlar Q
1
, Q
2
və Q
3
nöqtələrində izokostlara
toxunurlar.
Istehsalın
rekonstrukturləşmiş
üsuluna
müvafiq olan izokvantalar Q
1
',
Q
2
'
və
Q
3
'
nöqtələrində
izokostlara toxunur. Beləliklə,
müəssisənin inkişaf istiqaməti
adlanan (qeyd olunan) xətlərin
istiqamətlərinə müvafiq olmalıdır.
Шякил 3.7.Узун дюврлярдя мцяссисянин
инкишаф хятляри
§3.3. TƏKLИFИN VƏ RƏQИB QИYMƏTLƏRИNИN TƏHLИLИ
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi yekun qiymət bazar rəqabət
şəraitində təyin edilir. Bu zaman qiymətin yuxarı sərhəddi alıcıların
tədiyyə qabiliyyətliyilə müəyyən edilir, onun aşağı sərhəddi ilə istehsal
xərclərinin səviyyəsindən asılıdır.
Qeyd edək ki, məhz rəqabətin olması istehsalçıları qiyməti aşağı
salmağa, məhsulun çeşidinin genişləndirilməsinə və keyfiyyətinin
yüksəldilməsinə
məcbur
edir.
Rəqabətin
əsas
növlərinin
95
təsnifləşdirilməsi şəkil 3.8-də verilib, rəqabət amili isə 3.9-da verilib.
Qeyd edək ki, xalis (mükəmməl) rəqabət ideallaşdırılmış modeli bildirir
ki, hansı ki, real bazarlarda mövcud deyildir – daha çox bazarlar üçün
daha xarakterik inhisarçı və ya oliqopolik rəqabət növləridir.
Rəqabəti daha dolğun araşdırar.
Xalis rə qabə t aşağıdakı xüsusiyyətlərlə xarakterizə edilən
bazarda əmələ gəlir:
•
bazarda çoxlu sayda müəssisələr vardır ki, bunların da
hər birinə ancaq bazarın çox az hissəsi düşür;
•
rəqabət aparan əmtəələr eyni tiplidirlər və qarşılıqlı
əvəz ediləndilər.
Şəkil 3.8. Rəqabət növləri.
•
əmtəələrə olan qiymətlər (əmtəələrin qiymətləri)
sərbəstdirlər aşağı və yuxarı hədlərə malik deyildir.
Xalis rəqabət şəraitində əmtəənin qiyməti tələb və təklifin
nisbətilə müəyyən edilir. Bu onunla aydınlaşdırılır ki, hər bir müəssisə
ancaq müəyyən bazar payına (hissəsinə) malikdirlər və ya öz qiymətini
qalan bazarda diktə edə bilməz. Buna görə də alıcı sərbəstdir (azaddır)
bazarda olan əmtəəyə nə qədər ödəməkdə. Əgər heç olması bir müəssisə
istehsalı yüksəldirsə və müvafiq olaraq bazarda əmtəə təklifi xalis
şəkildə artırsa, onda bu əmtəənin qiyməti aşağı düşür. Qiymətlərin bu
şəkildə aşağı düşməsi bazarda fəaliyyətdə olan bütün müəssisələrə aid
edilir. (o cümlədən, həm istehsal üsulunu və həm də həcmini
dəyişməyənlərə də aiddir).
Beləliklə, xalis rəqabət şəraitində hər bir müəssisə özünün
qiymət səviyyəsini diktə eləyə bilməz. Tələb və təklifin nisbətinin
təsirilə qiymətlər tarazlaşdırılmış qiymətlər şəklində təyin edilir. Lakin
müvafiq qiymət siyasətinin aparılması yolu ilə bazar situasiyasına
Рягабятин
бцтцн
нювляри
Xalis (kamil) rəqabət
Inhisar rəqabəti
Oliqopoliya rəqabəti
Xalis (kamil) inhisar
Dostları ilə paylaş: |