A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova

Normal göstəriciləri;
500-2000 pq/ml 
Artmasina səbəb olan haltar:
Pem isioz anemiya
Kəskin VƏ хгопйс tiroidit
Xronik böyrək çatışmazlığı
Zollinger-EIlison sindromu (hiperqastrinemiya)
Ağciyər, döş vəzisi, yumurtaliq karsinomalan
5.7. TİROTROP HORMON
Tirotrop  hormon  (TTH)  və  ya  tiroidstimulyasiyaedici  hor- 
mon (TSH) -  hipofiz vəzisinin on payinda sintez edilən və qaİ- 
xanabənzər  vəzinin  sekresiyasına  stimulyasiyaedici  te ’sir  gös- 
təren  hormondur;  kimyəvi  stnıkturuna  görə  lipoproteinlər  qnı- 
puna  aiddir.  Bu  hormon  həm   tiroid  horm onlanm n  sintezini, 
həm   də  qalxanabənzər  vəzi  hüceyrələrinin  inkişafını  stimul- 
yasiya  edir.  TTH-nin  sintezini  isə  hipotaiamusdan  sekresiya 
edilən  tiroliberin  stimulyasiya  edir;  Tj  və  T
4
  əks-əlaqə  mexa- 
nizmi üzrə bu hormonun sintezini ləngidir.
Normal göstəncUəri:
Yenidoğulmuşlarda: 3-20 mkv/ml 
Böyüklərdə:  lOm kv/m l 
Artmasma səbəb olan faaUar:
M üaücə olunmamış birincili hipotiroidizm 
Haşimoto tiroiditi (xəstələrin  1/3 hissəsi)
U r xəstəliyi 
Litiumla müalicə 
Tiroidektomiya 
Neonatal  dövr
Boyun nahiyəsinin xaricden şüalanması 
Azalmasına səbəb olan hallar:
Hipotalamik hipotiroidizm 
İkincili hipotiroidizm

---

Tiroksinbirləşdirici zülal  (TBZ) -  a-qlobulinlər qrupuna da- 
xildir.  Hiper-  və  hipotiroidizmin  klinik  əlam ətleri  tiroid  hor- 
m onlann  sekresiya  sür'ətinin  dəyişm əsindən  elavə,  qanda 
TBZ-nin qatılığmdan  da asılı  ola biler.  Bu  prosesləri  bir-birin- 
dən  fərqləndirm ək üçün TBZ-nin qatıhğım tə'yin edirlər. 
Normal göstəriciləri:
16-24 mq/dl
Artm asına səbəb olan hallar:
Ham iləlik
İdiopatik TBZ artması 
Hipotiroidizm 
K əskin hepatit 
K əskin fasiləii porfiriya
B ə'zi  derm an preparatlan:  estrogenlər,  ham iləliyin  qarşısını 
alan dermarüar, qlükokortikoidlər, androgenlər 
Azalmasına səbəb olan hallar:
Akromeqaliyanın aktiv forması 
Xronik qaraciyər xəstəlikləri 
N efrotik sindromlar 
Alimentar zülal çaüşmazlığı 
Yumurtalığın hipofiınksiyası 
idiopatik TBZ çatışmazhğı 
Hipertiroidizm
Bağıreaqlann flmksiyasmm zülal itldsinə sebəb olan pozulmalan
Bə'zi dərm an preparatlan: androgenlər, qlükokortikoidlər
T
3 və T^-ün tiroksinbirləşdirici zülalla birləşməsinə 
tə'sir edən dərman preparatlan (penisiUin, salisalatlar,
heparin, barbital)
TBZ artması nəticəsində serumda sərbəst T
4
 və T
3
 azalır 
TBZ azaldıqda isə T
3
 artır, T
4
 azahr

---

Tiroliberin -  tirotrop  hormonun  sekresiyasını  sür'etləndiren 
hipotalamus  amilidir.  Bu  hormomm  sintezi  qan  plazmasmdakj 
tiroksin  və  triyodtironinin  qatılığından  asılıdır.  Normal  halda 
plazmada  tiroid  hormonlanmn  artması  tiroliberin  sekresiyası- 
ШП  ləngim əsinə,  azalması isə əksinə -  tiroliberinin hipersekre- 
siyasına səbəb olur.
Normal göstəriciləri:
5-60 pq/ml
Artmasma səbəb olan hallar:
Hipertiroidizm 
Üçüncülü hipotiroidizm
5.10. ALFA-FETOPROTEtN
Alfa-fetoprotein  (a-F P )  embrionun  ve  dölün  qaraciyərində 
sintez  edilən,  qan  serumunda  a|-qlobulin  fraksiyasına  daxil 
olan  zülaldır;  molekul  kütləsi  aşağı  (»64000)  olduğundan,  ka- 
pillyar  membramndan  asanlıqla  keçir.  Buna  göre  normal  ha- 
miləlik zamanı  dölyanı  mayedə  və  ananın  qan plazmasmda  a - 
FP-nin qatılığı  artır.  Doğumdan  sonra  qanda bu  zülalın qatılığı 
normal  seviyyəyə  (3mq/L) enir.  Bə’zi bədxassəli  şişler zamam 
orqanizmdə  embrional  inkişaf dövrü  üçün  xarakter  olan  digər 
zülallar kimi,  a-F P   de  sintez  edilir.  Buna  görə  a-FP-nin  tə'yin 
edilməsinin diaqnostik əhəm iyyəti vardır.
Normal göstəriciləri:
40 nq/ml-dən az olmalıdır 
Doğulduqdan  1-2 həftə sonra aşkar edilmir 
Artmasma səbəb olan hallar:
Qaraciyərin ilkin hepatoması 
Neonatal hepatit
M ə'de və pankreasm karsinoması 
Hamiləlik
Ataksiya-teleangiektaziya 
Virus m ənşəli hepatitlər

---

Qastrin  m ə’dəaltı  vəzinin  G-hüceyrəlerində  sintez  edilen 
hormondur.  Bu  hormonım  sintezi m ə’dənin  selikli  qişasımn və 
ya  onikibarmaq  bağırsağm  qıcıqlanması  nəticəsində  burada 
azan  sinir  reseptorlannm   qıcıqlanmasınm  törətdiyi  reflekslər 
vasitəsilə  tənzim   edilir.  Qastrin kimyəvi strukturuna  göre  hep- 
tadekapeptiddir.  Bu  hormonun  molekul  zəncirinde  12-ci  yerdə 
sulfhidrii  qrupu  olan  forması  qastrin  II,  sulfhidril  qrupuna  ma- 
lik olmayan forması  isə qastrin I adlamr.  Qastrin m ə’dənin, ba- 
ğırsaqlann,  öd  kisəsinin  və  qida  borusunun  aşağı  sfınkterinin 
tonxjsunu  azaldır  və  yığılma  qabiliyyətini  zəiflədir;  eyni  za- 
manda  m ə'dədən,  qaraciyərdən,  mə'dəaltı  vəzidən  su  və  elek- 
trolitlərin ifirazmı stimulyasiya edir, m e'dənin selikli qişasmdan 
sekretinin,  m ə'dəaltı  vəzidən  isə  insulinin  sekresiyasını  sür’ət- 
lendirir.  Bundan  əlavə,  qastrin  m ə'dənin  selikli  qişasımn  inki- 
şafım,  m ə'də  və  nazik  bağırsaqlann  qanla  təchizatım  artmr. 
Plazmada  qastrinin  te'yin  edilməsinin  Zollinger-Ellison  xestə- 
liyinin diaqnostikası üçün əhəm iyyəti vardır.
Qastrin həzm  sistemi  orqanlanna  daha  çox  lokal  te’sir göstər- 
diyinə görə, həqiqi hormon deyil, toxuraa hormonu hesab edilir.
N orm al göstəriciləri:
200-500 pq/mq
Artmasına səbəb olan hallar:
Atrofik qastrit
M ə'də karsinoması
M ə'də dibi hüceyrələrinin hiperplaziyası
M ə'də şirəsində turşuluğun artması
M ə'de çıxacağının tıxanması
5.12. TESTOSTERON
Testosteron  -   kişi  cinsiyyət  hormonudur.  Bu  hormon  kişi- 
lərdə  Leydiq  hüceyrələrində,  qadmlarda  isə  az  miqdarda  böy- 
rəküstü  vəzinin  qabıq  maddesində  sintez  edilir.  Testosteronun 
sintezi üçün orqanizmdə  androstendiondan istifadə  edilir.  And- 
rostendion  isə  böyrəküstü  vəzinin  qabıq  m addəsində  xoles-

---