34
Şəkil I. 10.
Buna görə də “Klinkenberq effekti” qazın xassələrindən asılıdır.
I. 10 şəklində orta təzyiqlərdə süxur nümunəsi üçün hidrogen (l), azot
(2) və karbon (3) qazına görə tapılmış keçiricilik asılılıqları
göstərilmişdir.
Qeyd
etmək lazımdır ki, hər qaza görə məsaməli mühitin
keçiriciliyi orta təzyiqin tərs qiymıtindən asılı olaraq xətti dəyişir.
Molekulyar çəkisi az olan qaz üçün xətti asılılığın meyl bucağının
böyük olması Klinkenberq effektinin ən güclü təsirini göstərir. Hər üç
xətti orta təzyiqin sonsuzluq həddinədək (yəni
0
1
p
) ekstrapolyasiya
etdikdə, onların bir nöqtədə görüşdüklərini görm\k olur. Bu nöqtəyə
uyğun keçiricilik (k
0
), süxurun onunla heç bir fiziki-kimyəvi əlaqəsi
olmayan mayeyə görə keçiriciliyi olacaqır. Belə halda məsaməli mühiti
tam dolduran birfazalı mayeyə görə keçiricilik (k
m
) ilə məsaməli mühiti
tam dolduran qaza görə keçiricilik (k
q
) arasında asılılıq aşağıdakı kimi
olur:
;
1
1
1
p
q
k
p
b
r
k
m
k
,
m
k
b
(I. 25)
35
Şəkil I. 11
burada p -qaza görə tapılmış keçiricilikdə orta təzyiq; b-məsaməli
mühit
və qaz üçün sabit kəmiyyət; -əyrinin meyl bucağıdır.
(I.
25)
ifadəsində b sabiti Klinberq əmsalı adlanır. I. 11 şəklində
175 süxur nümunəsi üçün aparılmış tədqiqat nəticəsində b əmsalının
süxura görə internet sayılan mayenin keçiriciliyindən asılı olaraq
dəyişməsi göstərilmişdir.
§§ 9. Faza və nisbi keçiricilik
Təcrübələr göstərmişdir ki, çoxfazalı mayelərin məsaməlimühitdə
hərəkətini öyrənmək üçün Darsi qanunundan istifadə etmək olar. Bu
məqsədlə yuxarıda qeyd olunan faza və ya nisbi keçiricilik anlayışından
istifadə edilir.
36
Tutaq ki, məsaməli mühitdə ikifazalı (qaz və neft)
sistem hərəkət
edir. Onda neft və qazın sərfi (Q
1,
Q
2
) aşağıdakı ifadələrdən tapılır:
Q
1
=
1
(S
1
) Q; Q
2
=
2
(S
1
) Q,
burada Q-ümumi sərfi, s
1
-məsamələrin neftlə doyma dərəcəsini göstərir.
Belə ki, əgər mühit neftlə tam doyarsa, s
1
=1, qazlatam doyarsa s
1
=0
olacaqdır.
Burada görünür ki,
s
1
=1 olduqda
1
(1)=1
(yəni Q
1
=Q)
s
1
=0 olduqda isə
0
(0)=0
(yəni Q
1
=0 olacaqdır)
A B V
1
2 Şəkil I. 12.
Verdiyimiz
tərifə görə
1
(S
1
) funksiyası netə görə nisbi keçiricilik
adlana bilər. Eyni qayda ilə
2
(S
1
)-qaz fazası üçün nisbi keçiricilik
əmsalı
2
(S
1
)=Q
2
/Q olacaqdır. Burada da s
1
=1 olduqda
2
(1)=0 (yəni
qazla doymayan halda Q
2
=(0). s
1
=0 olduqda
2
(0)=1 (yəni məsaməli
mühit qazla tam doyduqda), Q
2
=Q olacaqdır.
Indi
isə fazaların məsamələrdə müxtəlif şəkildə və miqdarda
paylanmasının
1
(S
1
) və
2
(S
1
)-ə təsirinə ideal
süxurda hərəkət edən
neft və qaz misalında baxaq (şəkil I. 12).
Əvvəlcə fazaların paylanma formasından asılı olaraq
1
(S
1
)
funksiyasının dəyişmə həddinə baxaq. Tutaq ki, ideal süxurda
kapillyarın ACB hissəsi neftlə, ADB hissəsi isə qazla dolmuşdur (şəkil
I. 13).
Aydındır ki, bu halda neftin axmasına mane olan sürtünmə
qüvvəsi
2
2
dəfə azalacaq və bu səbəbdən onun sərfi dəfə
37
artacaqdır. Onda neftin belə sərfinin qaz olmayan haldakı (kapillyar
neftlə tam dolarsa) sərfinə olan nisbəti
2
2
1
Q
Q
1
(S
1
).
Burada s
1
=
,
:
2
R
s
ABC
yəni s
1
=1-
2
sin
2
Beləliklə:
1
(s
1
)=
2
sin
2
1
2
2
1
Q
Q
Şəkil I.13.
Tutaq ki, s
1
=0,91 (yəni qazla doyma 9%-dir), onda
1
(s
1
)=
.
21
,
1
33
,
1
91
,
0
2
/
1
1
91
,
0
1
Q
Q
Deməli, neftə görə faza keçiriciliyi, məsamələrin qazla doyma
dərəcəsindən əlavə, onun yerləşmə formasından da asılıdır. Belə ki,
baxılan misalda 9% qazla doymada faza keçiriciliyi vahiddən böyük
olur. Lakin paylanma I. 12 şəklində göstərilən kimi olduqda neftin faza
keçiriciliyi vahiddən böyük ola bilməz.