A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

34 

 

 

Şəkil I. 10. 

 

 

Buna görə də “Klinkenberq effekti” qazın xassələrindən asılıdır. 

I. 10 şəklində orta təzyiqlərdə süxur nümunəsi üçün hidrogen (l), azot 

(2) və  karbon (3) qazına görə  tapılmış keçiricilik asılılıqları 

göstərilmişdir.  

 Qeyd 

etmək lazımdır ki, hər qaza görə  məsaməli mühitin 

keçiriciliyi orta təzyiqin tərs qiymıtindən asılı olaraq xətti dəyişir. 

Molekulyar çəkisi az olan qaz üçün xətti asılılığın meyl bucağının 

böyük olması Klinkenberq effektinin ən güclü təsirini göstərir. Hər üç 

xətti orta təzyiqin sonsuzluq həddinədək (yəni 

0

1

p

) ekstrapolyasiya 

etdikdə, onların bir nöqtədə  görüşdüklərini görm\k olur. Bu nöqtəyə 

uyğun keçiricilik (k

0

), süxurun onunla heç bir fiziki-kimyəvi  əlaqəsi 

olmayan mayeyə görə keçiriciliyi olacaqır. Belə halda məsaməli mühiti 

tam dolduran birfazalı mayeyə görə keçiricilik (k

m

) ilə məsaməli mühiti 

tam dolduran qaza görə keçiricilik (k

q

) arasında asılılıq aşağıdakı kimi 

olur:  

 

   

;

1

1

1

p

q

k

p

b

r

k

m

k

 

,

m

k

b

              (I. 25)  

---

35 

 

 

 

Şəkil I. 11 

 

burada  p -qaza görə  tapılmış keçiricilikdə orta təzyiq; b-məsaməli 

mühit və qaz üçün sabit kəmiyyət;  -əyrinin meyl bucağıdır.  

 (I. 

25) 

ifadəsində b sabiti Klinberq əmsalı adlanır. I. 11 şəklində 

175 süxur nümunəsi üçün aparılmış  tədqiqat nəticəsində b əmsalının 

süxura görə  internet sayılan mayenin keçiriciliyindən asılı olaraq 

dəyişməsi göstərilmişdir.  

 

 

   

 

§§ 9. Faza və nisbi keçiricilik 

 

 

Təcrübələr göstərmişdir ki, çoxfazalı mayelərin məsaməlimühitdə 

hərəkətini öyrənmək üçün Darsi qanunundan istifadə etmək olar. Bu 

məqsədlə yuxarıda qeyd olunan faza və ya nisbi keçiricilik anlayışından 

istifadə edilir.  

---

36 

 

 

Tutaq ki, məsaməli mühitdə ikifazalı (qaz və neft) sistem hərəkət 

edir. Onda neft və qazın sərfi (Q

1, 

Q

2

) aşağıdakı ifadələrdən tapılır:  

 

   

 

Q

1

=

1

(S

1

) Q;  Q

2

=

2

(S

1

) Q,  

burada Q-ümumi sərfi, s

1

-məsamələrin neftlə doyma dərəcəsini göstərir. 

Belə ki, əgər mühit neftlə tam doyarsa, s

1

=1, qazlatam doyarsa s

1

=0 

olacaqdır. Burada görünür ki,   

 

s

1

=1 olduqda    

1 

(1)=1  

(yəni Q

1

=Q) 

 

s

1

=0 olduqda isə  

0 

(0)=0  

(yəni Q

1

=0 olacaqdır)  

 

 

 

   

 

 

 

 

        A                                  B                                 V  

 

 

 

1 

                  2              Şəkil I. 12.  

 

 Verdiyimiz 

tərifə görə 

1

(S

1

) funksiyası netə görə nisbi keçiricilik 

adlana bilər. Eyni qayda ilə 

2

(S

1

)-qaz fazası üçün nisbi keçiricilik 

əmsalı 

2

(S

1

)=Q

2

/Q olacaqdır. Burada da s

1

=1 olduqda    

2 

(1)=0 (yəni 

qazla doymayan halda Q

2

=(0). s

1

=0 olduqda 

2

 (0)=1 (yəni məsaməli 

mühit qazla tam doyduqda), Q

2

=Q olacaqdır.  

 Indi 

isə  fazaların məsamələrdə  müxtəlif  şəkildə  və miqdarda 

paylanmasının 

1

(S

1

) və 

2

(S

1

)-ə  təsirinə  ideal süxurda hərəkət edən 

neft və qaz misalında baxaq (şəkil I. 12).  

 

Əvvəlcə fazaların paylanma formasından asılı olaraq 

1

(S

1

) 

funksiyasının dəyişmə  həddinə  baxaq. Tutaq ki, ideal süxurda 

kapillyarın ACB hissəsi neftlə, ADB hissəsi isə qazla dolmuşdur (şəkil 

I. 13).  

 

Aydındır ki, bu halda neftin axmasına mane olan sürtünmə 

qüvvəsi 

2

2

 dəfə azalacaq və bu səbəbdən onun sərfi    dəfə 

---

37 

 

artacaqdır. Onda neftin belə  sərfinin qaz olmayan haldakı (kapillyar 

neftlə tam dolarsa) sərfinə olan nisbəti  

 

 

 

2

2

1

Q

Q

1

(S

1

).  

Burada s

1

=

,

:

2

R

s

ABC

 yəni s

1

=1-

2

sin

2

 

Beləliklə:  

 

 

1

(s

1

)=

2

sin

2

1

2

2

1

Q

Q

   

 

 

 

      

 

 

 

Şəkil I.13. 

 

Tutaq ki, s

1

=0,91 (yəni qazla doyma 9%-dir), onda  

 

 

1

(s

1

)=

.

21

,

1

33

,

1

91

,

0

2

/

1

1

91

,

0

1

Q

Q

   

 Deməli, neftə  görə  faza keçiriciliyi, məsamələrin qazla doyma 

dərəcəsindən  əlavə, onun yerləşmə  formasından da asılıdır. Belə ki, 

baxılan misalda 9% qazla doymada faza keçiriciliyi vahiddən böyük 

olur. Lakin paylanma I. 12 şəklində göstərilən kimi olduqda neftin faza 

keçiriciliyi vahiddən böyük ola bilməz.  

---