A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
43
Şəkil I.17
doyma dərəcəsinin meəyyən həddindən sonra baş verir. Belə doyma dərəcələrinə, uyğun surətdə isladan və islatmayan fazanın müvazinətli doyma dərəcəsi deyilir. I. 14 şəklində neftə görə müvazinətli doyma 20%, qaza görə isə 10%-dir. 44
şəkil I. 18
Məsaməli mühitin isladan faza ilə doyması müvazinətli doymadan böyük olduqda islatmayan faza öz səltliyini itirir və damcılara parçalanaraq kapillyarlara daxil olmağa cəhd edir. Belə damcıların məsamələrdə hərəkətini təmin etmək üçün böyük müqavimət qüvvələrinin dəf olunması tələb edilir. Bu səbəbdən faza keçiriciklərin cəmi, süxurun mütləq keçiriciliyindən (yəni nisbi keçiriciklərin cəmi vahiddən kiçik olur) kiçik olur.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, nisbi keçiricilik əyrilərini bir fazanın digər faza ilə sıxışdırılması prosesi vasitəsilə qurmaq olar. Təcrübələr göstərmişdir ki, faza keçiricikləri isladan və islatmayan fazaların sıxışdırılma ardıcıllığından asılıdır. I. 18 şəklindəki neft və suyun müxtəlif ardıcıllıqla sıxışdırılması nəticəsində qurulan nisbi keçiricilik əyrilərini buna misal göstərmək olar. Burada 1 əyriləri suyun neftlə sıxıştırılması, 4 - əyriləri isə neftin su ilə sıxışdırılması prosesində qurulmuşdur. 2 əyriləri neftə görə, 3 əyriləri isə suya görə nisbi keçiriciliklərdir. 45
Məlumdur ki, təcrübələrdə qaza və neftə görə faza keçiriciliyi əyrilərini qurduqda məsaməli mühitdə qazlı maye iki üsulla yaradıla bilər: 1) məsaməli mühitə qazlı mayenin (müxtəlif həcmi nisbətdə) verilməsi ilə; 2) məsaməli mühitin özündə qazlı maye sistemi yaratmaqla. İkinci üsulda qazlı maye sistemi, məsaməli mühitdəki təzyiqin dəyişdirilməsi ilə başa çatdırılır.
D. A. Efros göstərmişdir ki, neftə və qaza görə nisbi keçiriciklərin təyinində qazlı mayenin yuxarıda göstərilən üsullarla yaradılmasından asılı olaraq təcrübənin nəticələri müxtəlif olur. I .19 şəklində hər iki üsulla qaza görə nisbi keçiricilik əyrisi (1 əyrisi birinci üsulla, 2 əyrisi isə ikinci üsulla hazırlanan qazlı mayeyə uyğundur) göstərilir.
Şəkil I.19
Məsamələrdə əlaqəli suyun olması neftə görə faza keçiriciliyini artırır, qaza görə isə azaldır. I.20 şəklində neftə (1) və qaza (2) görə nisbi keçiricilik əyriləri göstərilmişdir. 3 əyriləri məsaməli mühitdə 20% əlaqəli su olan hala, 4 əyriləri isə əlaqəli su olmayan hala uyğun gəlir. Neft-su sisteminin hərəkətində isə eyni neftlə doymada əlaqəli suyun miqdarı azaldıqca neftin faza keçiriciliyi artır, suyunki əksinə azalır.
46
şəkil I. 20
şəkil I. 21 Nisbi keçiricilik əyrilərinə süxurun litoloji xassələrinin də təsiri böyükdür (şəkil IŞ 21). Belə ki, süxurun tərkibindən, məsamələrin formasından və onların sementləşmə dərəcəsindən asılı olaraq isladan və islatmayan fazalar üçün müvazinətli doyma dərəcələri dəyişir. I. 21 şəklindən görünür ki, əgər sementləşmiş qumlu məsamələrdə (3 əyriləri) neft və qaza görə nisbi keçiriciliklərin bərabərliyi neftlə doymanın 59%-in (bu halda qazla doyma 41%-dir) uyğun gəlirsə, sementləşmiş qumlu mühitdə (4 əyriləri) isə 75% -ə (qazla doyma 25%) uyğun gəlir. Şəkildə 1 əyriləri kapillyar boruda, 2 əyriləri isə dolomit süxurda çıxarılmışdır. Nisbi keçiricilik əyrilərinə fazaların özüllüklərinin, xüsusi çəkilərinin, sərhəd ayrıcında səthi gərilmələrin, təzyiq qradiyentinin, dağ təzyiqinin və effektiv məsaməliliyin təsiri azdır. M. Əzizbəyov adına Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunda aparılan təcrübələrin nəticələri neftin qeyri-Nyuton xassəyə malik olmasının qazın və suyun nisbi keçiriciliklərinə təsirini göstərir. I. 22 şəklində məsaməli mühitin müxtəlif reoloji xassəli mayelərlə (1 əyrisi 10% vapor və 90% transformator yağı qarışığı; 2-20% vapor və 80%
47
transformator yağı qarışığı; 3-50% vapor və 50% transformator yağı qarışığı; 4-100% vapor qaz ilə sıxışdırıldıqda alınmışdır) doymadərəcəsindən asılı olaraq qaza görə nisbi keçiricilik əyriləri göstərilmişdir. I. 22 şəklindən göründüyü kimi, mayenin qeyri-Nyuton xassəsinə malik olması, qaza görə nisbi keçiriciliyi (maye ilə eyni doyma dərəcəsində) azaldır.
Şəkil I. 22 Şəkil I .23
Quru və yağlı qazların birlikdə məsaməli mühitdə hərəkəti üçün xüsusi təcrübi işlər aparılmamışsa da, mədən materialları məsaməli mühitdə yağlı qazın miqdarı ilə quru qazın keçiriciliyi arasında asılılığın olmasını göstərir. I. 23 şəklində belə asılılıq göstərilmişdir (
quru
qaza, j yağlı qaza görə faza keçiricililikləridir)
Müəyyən edilmişdir ki, Darsinin xətti qanunu bir çox hallarda pozulur, yəni süzülmə qanunu qeyri-xətti olur. Aparılan təcrübə və
Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|