A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

56 

 

 

 

 

Şəkil I. 28.                                 Şəkil I. 29. 

 

 Qeyd 

etmək lazımdır ki, yarımkeçirici arakəsmə  üsulunda 

sıxışdıran və  sıxışdırılan maye kimi neft, su götürmək mümkün 

olduğundan, bu yolla quryulan  p

1

  -s

cy

  əyrisi həqiqi  şəraitə  daha yaxın 

olur.  p

k

 – s

c

 asılılıqlarından layda qalıq suyun miqdarının təyinində və 

neft-su, su-qaz və  c. keçid zonalarının quruluşlarının öyrənilməsində 

geniş istifadə edilir. 

 

I. 29 şəklindən göründüyü kimi, 

c

k

s  asılılığı  məsaməli 

mühitin keçiriciliyindən asılıdır. Məlumdur ki, bu əyrilərin xarakterinə 

maye və  süxurun başqa xüsusiyyətlərinin də  təsiri vardır.  Şəkildən 

görünür ki, təzyiqin artması ilə məsaməli mühitin su ilə doyması azalır. 

Lakin su ilə  doymanın elə   

C

S  qiyməti vardır ki, təzyiqin praktiki ala 

biləcəyi ən böyük qiymətində belə suyun məsamələrindən sıxışdırılması 

mümkün olmur. Suyun layda qala biləcəyi bu miqdarına asılı, bağlı və 

ya əlaqəli su deyilir. Deməli, məsaməli mühitdən, isladan mayenin hec 

bir təzyiqdə  100% sıxışdırılıb sıxışdırılması mümkün deyildir. Bir çox 

məsaməli mühit üçün keçiricilik ilə  əlaqəli suyun miqdarı arasında 

müəyyən asılılıq məlumdur. Beləki keçiricilikartdıqca  əlaqəli suyun 

miqdarı azalır və əksinə (şəkil I. 30) 

 

---

57 

 

 

 

        Şəkil I. 30 

 

 

Keçiriciliyin artması, layda qalıq maye kondensatın da doyma 

dərəcəsini azaldır. Bu məsələ, qaz-kondensat yataqlarının işlənməsində, 

kondensatvermə  əmsalının düzgün təyinində  böyük  əhəmiyyət kəsb 

edir. 

c

k

s  əyrilərinin formaca eyni xarakterdə  olması, belə  əyrilərin 

bir tənliklə ifadə  olunması fikrini yaratmışdır.  İlk dəfə olaraq Leverett 

ölçülər nəzəriyyəsi  əsasında bu məsələnin həlli ilə  məşğul olmuş  və 

aşağıdakı ölçüsüz funksiyasını çıxarmışdır: 

 

 

 

 

m

k

S

J

K

cos

)

(

.   

 

 

      (I. 35) 

 

(I. 34) və (I. 35) ifdələrindən asanlıqla başa düşülür ki, Leverett 

funksiyası müxtəlif maye ilə  doymaya uyğun gələn kapillyar təzyiqin 

orta radiuslu məsamələrdəki menisklərin yaranması ilə  meydana çıxan 

---

58 

 

kapillyar təzyiqin orta qiymətinə olan nisbətidir. Lakin aparılan 

tədqiqatlar,  J  –  S

C

  asılılığının bütün süxurlar üçün eyniliyi fikrinin 

düzgün olunmasını göstərir. 

 

Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, süxurun istər mütləq və itərsə də 

nisbi keçiriciliyini təyin etmək üçün xüsusi laboratoriya qurğusu və 

müəyyən uzunluqlu süxur nümunəsi lazım olur. Lakin kapillyar təzyiqlə 

məsamələrin ölçülərinin dəyişmə  əyrisi (buna porometrik əyri deyilir), 

yaxud kapillyar təzyiqlə  məsamələrin maye faza ilə  doyması arasında 

asılılığa əsaslanıb kiçik süxur nümunəsi üçün praktiki nöqteyi-nəzərdən 

dəqiq və çox asan üsulla keçiriciliyi təyin etmək olar. 

 

Əgər məsaməli mühitin müxtəlif en kəsikli kapillyar borucuqlar 

sistemindən təşkil olunduğunu qəbul etsək, porometrik əyrilərdən 

keçiriciliyin tapılması üçün hesablama ifadəsini almaq olar. 

 Belə sistemdən keçən maye sərfi Puazeyl ifadəsindən tapılır: 

 

   Q 

= 

N

i

R

l

1

1

4

8

, 

 

burada R

i – İ-

ci kapillyarın radiusu: N – kapillyarın sayıdır. 

 

Bu halda hər bir kapillyarın həcmi 

 

 

 

 

l

R

V

i

i

2

 

olduğundan 

 

 

 

N

i

i

i

R

V

l

Q

1

2

2

8

. 

 

Məlumdur ki, R

i

 = 

)

(

cos

2

k

p

 yazmaq olar. Onda 

 

 

 

N

i

i

k

i

V

l

Q

1

2

2

2

)

(

2

)

cos

(

.  

                  (I. 36) 

 

---

59 

 

(I. 36) ifadəsini (I. 16) düsturunda yerinə  yazsaq, keçiricilik üçün 

aşağıdakı ifadəni almaq olar: 

 

 

 

N

i

i

k

i

V

Fl

k

1

2

2

)

(

2

)

cos

(

 

 

 

      (I. 37) 

 

 

Hər bir kapillyarın həcmini ümumi məsaməlilik həcminin  ρ

i

 

hissəsi kimi qəbul etsək, 

)

100

(

1

YM

i

V

V

və 

100

X

Fl

V

m

YM

 nəzərə 

alaraq, (I. 37) ifadəsini aşağıdakı kimi də yazmaq olar: 

 

 

 

N

i

i

k

i

m

k

1

2

4

2

)

(

10

2

)

cos

(

 

 

 

      (I. 38) 

 

 

 Bu 

ifadə ilə keçiriciliyi təyin etdikdə 

N

i

i

k

1

2

1

)

(

 parametri 

k

 və 

məsaməni isladan faza ilə doyma arasındakı asılılıqdan tapılır. Məsələn, 

təzyiqin 

1

K

- dən 

2

K

-yə  kimi artmasında islatmayan fazanın 

məsaməli mühitin R

1

-dən tutmuş  R

2

-yə  qədər radiuslu məsamələrinə 

daxil olması  nəticəsində  süxurun maye ilə doyma əmsalı 

i

S qədər 

dəyişir. Bu dəyişmə arasında məsamənin radiusunun orta qiymətini orta 

kapillyar təzyiqin (

i

kop

)

(

 qiymətinə əsasən tapmaq olar. Bu zaman R

1

 

ilə    R

2

  intervalında bütün  n  məsamələri üçün  

2

)

/(

i

k

i

 cəmini belə 

yazmaq olar: 

 

 

 

 

1

2

2

1

)

(

)

(

i

i

kop

i

k

i

S

. 

 

kapillyar təzyiqin bütün dəyişmə intervalı üçün isə 

---