A. V. Mavlonov

3.9. Qatlam sharoitidagi neftlar

YUqorida keltirilgan metanli, naftenli va xushbg’y uglevodorodlar qatoridan tashqari neftlar tarkibida kislorod, oltingugurt, azot mavjudligi tufayli ularning xossalariga ta’sir qiluvchi naften kislotalari, qatron, asfaltenlar, parafin va sh.k. ning bg’lishi neftlarni qazib chiqarish va ularni qayta ishlash jarayonlariga ancha ta’sir kg’rsatadi. Ularning miqdori uncha kg’p bg’lmasa ham, lekin ular neftlarning er ostidagi holatiga va harakatiga salmoqli ta’sir kg’rsatadi.

G’z tarkibidagi engil, og’ir va qattiq uglevodorodlar miqdoriga qarab neftlar turkum va turkumchalarga bg’linadi. Bunda uning tarkibida oltingugurt qatron va parafinning mavjudligi ham ancha ahamiyatga molik,
O’tmishdan sobiq ittifoq paytidagi konlarning neftlari tarkibida oltingugurtning mikdori 5-6% ga boradigan hollari kuzatiladi. Neftlarda oltingugurt sof holda, oltingugurt vodorodi (serovodorod), oltingugurt birikmalari va smolasimon moddalar merkaptan, sulfid va disulfidlar kg’rinishida mavjud bg’ladi. Merkaptan va oltingugurt vodorodning neftlar tarkibida mavjudligi konda ishlatiladigan asbob-uskunalarning emirilishiga olib keladigan zararli omillardandir.
Oltingugurtning neftdagi miqdoriga qarab neftlar kam oltingugurtli (0,5% gacha), oltingugurtli (0,5-2% gacha) va kg’p oltishugurtli (2% dan ortiq) turlarga bg’linadilar.
Asfalto-smolali moddalar g’z tarkibida kislorod, oltingugurt, azot mavjud bg’lgan yuqori molekulali birikmalardir. YUrtimiz neftlari tarkibida ular 1-40% orasida mavjuddirlar. Ular kg’pincha og’ir neftlarda ko’p uchraydilar. Qatronning mikdoriga qarab neftlar kam qatronli (18% gacha bg’lgan), qatronli (18-35%) va serqatroli (35 % dan ortiq) turlariga ajratiladilar.
Neftlarda uchraydigan parafin-qattiq uglevodorod- larning aralashmasi - parafin va tserezinlardan iboratdir. Parafin (S₁₇N₃₆ - S₃₅N₇₂), erish darajasi 27-71°S, tserezin (S₃₆N₇₄-S₅₅N₁₁₂) ning ernsh darajasi 65-89°S dan iboratdir, Bir xil harorat darajasida parafinga nisbatan tserezin barqarorroqdir, uning zichligi va qovushqoqligi yuqoridir. Neftlarda ularning miqdori 13-14% gacha va undan yuqori (Uzen konidagi neftda 35% parafin bor) bg’lishi mumkin. Neftlar g’z tarkibidagi parafin miqdoriga qarab kam parafinli (1,5% gacha), parafinli (1,5-6%) va kg’p parafinli (6% dan ortiq) turlarga bg’linadilar.
Ba’zi hollarda parafinning quruqlanish (qotish) darajasi qatlam haroratiga tg’g’ri kelib qoladi (Uzen koni). Qatlamda parafinning qotishiga yg’l qg’ymaslik uchun unga isitilgan suv yuborish taqozo etiladi.