A z ə r b a y c a n ata türk m ə r k ə z I M. N.Ç O b a n o V
Yüklə 7,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
rində nitq mədəniyyətinə verilən tələblərin pozulmasına yol vermək olmaz. Çünki ədəbi dilimiz xalqımızın ən bö yük tarixi nailiyyəti, tükənməz xəzinəsi və milli sərvətidir. Hər bir azərbaycanlı xalq xəzinəsinə və sərvətinə nankor olmamalı, dilimzin təmizliyi, saflığı, səlisləşdirilməsi və inkişaf etdirilməsi qayğısına qalmalıdır... Yuxarıda qeyd olunanları nəzərə alaraq, "Azərbaycan dilinin dövlət proqramı"nda müstəqil televiziya və radio verilişləri baradə tə'sirli tədbirlərin qəbul edilməsi vacibdir: 1. Müstəqil televiziya və radio proqramları qısa müddət ərzində ya öz iş rejimini və qaydasım dəyişməli, ədəbi dilimizin bütün normalarına riayət etməlidir, ya da birdəfəlik öz fəaliyyətini dayandırmalıdır. Birincisi, ona görə ki, onların verilişlərinin əksəriyyəti gənc nəslin mə'nəviyyatmın pozulmasına və tarixi ən'ənələrimizin əksinə yönəldilmiş olur. İkincisi, həmin verilişlərin çoxu məzmununa və mahiy yətinə görə azərbaycanlıların tarixinə və mədəniyyətinə yox, digər xalqların və etnik qrupların mənafeyinə xidmət edir, onların mədəniyyətinin və musiqisinin təbliğinə üstünlük verirlər. Üçüncüsü, özəl proqramlar vasitəsilə efirə yayılan faktların çoxu yalan və uydurmalarla dolu olur. Xüsusilə, siyasi məzmunlu verilişlər dinləyicini təng edir. Çünki dinləyici həyatda sabitliyi gördüyü halda, özəl televiziya verilişlərində isə onun əksini eşidir. Bu da dinləyicini, xüsusilə gəncləri çaşbaş salır... 176 II. "Azərbaycan dilinin dövlət proqramf'mn ikinci bölməsi "Azərbaycan dilinin elmi şəkildə tədqiq edilməsi" adlanır. Bu bölmədə Azərbaycan dilinin elmi şəkildə hərtərəfli dərindən tədqiqi və araşdırılması nəzərdə tutulur. Bu baxımdan, ilk növbədə, ana dilinin səs tərkibi və tələffüz qaydalarının, orfoqrafıya və yazı, leksik və üslubi normalarının, qrammatik quruluşunun tətbiqi - təcrübi aspektdə ətraflı araşdırılması ön plana çəkilməlidir. Başqa sözlə desək, Azərbaycan ədəbi dilinin həm yazılı, həm də şifahi qollarının səciyyəvi xüsusiyyətləri, düzgün yazı və tələffüzü, həmçinin üslub normalarının, nitq mədəniyyəti və terminologiya problemlərinin, dilimizin rəsmi üslubu ilə yaxından bağlı olan əməli yazıların (ərizə, təqrir, mə'lumat, hesabat, bildiriş, e’lan, tərcümeyi - hal - həyatnamə), izahat, arayış, əmr, təliqə, təqdimat, protokol, akt, fərman, qərar, zəmanət, e'tibarnamə, qəbz, məktub, xasiyyətnamə, müqavilə) tərtibi prinsiplərinin araşdırılması daim diqqət mərkəzində olmalıdır. Bu baxımdan, "Azərbaycan dili cnsiklopcdiyası"nın hazırlanması və nəşri, "Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti"nin və "Azərbaycan dilinin orfoqrafıya lüğəti"nin təkmilləşdirilmiş halda yenidən nəşr olunması vacibdir. Azərbaycan dilinin tətbiqi və sosioloji aspektdə tədqiqi, nitq mədəniyyəti və təcrübi üslubiyyatı, antro- ponim, toponim və etimologiya lüğətlərinin hazırlanması və nəşri; həmçinin Azərbaycan dilinin qədim abidələrinin və mənbələrinin toplanması və onların şərhlərlə nəşr edilməsi; Azərbaycan dilində sahə ensiklopediyalarının və terminlər lüğətinin hazırlanması və nəşri; dünya 177 mədəniyyəti xəzinəsinə böyük töhfələr vermiş klassik yazıçı və alimlərimizin, o cümlədən Xaqani, Nizami, N.Tusi, Nəsimi, Xətai, Füzuli, Vaqif, M.F.Axundov, C.Məmmədquluzadə, S.Vurğun və başqalarının həyat və yaradıcılığını əks etdirən ensiklopediyaların yaradılmasına başlamaq vaxtı da çoxdan çatmışdır. III. "Azərbaycan dilinin dövlət proqramı"nın üçüncü böl məsində "Azərbaycan dilinin tədris müəssisələrində öyrənilməsi" nəzərdə tutulmuşdur. Bu problemlərin geniş mə'nada həyata keçirilməsi üçün "Azərbaycan dili" fənni nin tədris proqramlanna yenidən baxılmalı və iki variantlı nümunəvi və mükəmməl "Azərbaycan dili" proqramlan hazırlanmalıdır. Proqramın birinci variantı tədris işləri ana dilində apa rılan azərbaycandilli məktəblər üçün nəzərdə tutulmalıdır. Bu proqrama əsasən "Azərbaycan dili" fənni məktəbə qədər müəssisələrdə, ümumtəhsil, orta ixtisas və ali məktəblərdə tədris olunmalı və öyrənilməlidir. Bu proq ramı əsasən dilimizin nəzəri və təcrübi məsələləri, təşəkkül tarixi, yayılma arealı, digər dillərlə qarşılıqlı əla qəsi, onun Şərq dilləri arasında mövqeyi və s. problemlər ümumtürkoloji aspektdə dərindən öyrənilməli və dərsliklər də həmin proqram əsasında yenidən yazılmalıdır. "Azərbaycan dilinin dövlət proqramı"nda orta ixtisas və ali məktəblərin qeyri-fıloloji bütün fakültələrində ixtisa sından asılı olmayaraq, "Azərbaycan dili" - "Nitq mədəniy yəti" fənninin, heç olmasa, iki semestr tədris olunması da nəzərdə tutulmalıdır. Çünki orta ixtisas və ali məktəblərin 178 məqsədi yalnız mütəxəssis hazırlamaq yox, eyni zamanda müasir dövrün tələblərinə cavab verə bilən ziyalı korpusu hazırlamaqdan ibarət olmalıdır. Ziyalılığm əsas şərtlə rindən birincisi, həm də ən başlıcası, hər bir mütəxəssisin öz ixtisası ilə yanaşı, ana dilinin bütün incəliklərini dərin dən bilməsi, ədəbi dilimizin səciyyəvi xüsusiyyətlərinin tələblərinə uyğun savadlı yazmağı bacarması; həmçinin onun şifahi nitqinin də sadə, aydın, dəqiq, səlis, rəvan, kamil və məntiqi ardıcıllığa malik olmasıdır. Bu baxımdan, hər bir ziyalı ana dilini və ədəbiyyatını, xalqının tarixini və tarixi coğrafiyasını, mədəniyyətini, etik və estetik, elmi-fəl səfi görüşlərini dərindən bilməlidir. "Azərbaycan dili" proqramının ikinci variantı isə qeyri- azərbaycandilli məktəblər (ümumtəhsil, orta ixtisas və ali məktəblər) üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu proqram, əsas e'tibarı ilə, təcrübi xarakter daşımalı və onda Azərbaycan dilinin təcrübi sahəsi - dilöyrənmə məsələləri, Azərbaycan dilində səlis və aydın danışmaq, savadlı yazmaq məsələlərinin dərindən öyrənilməsinə geniş yer verilməli və dərsliklər də həmin proqram əsasında hazırlanmalıdır. Qeyri-azərbaycandilli məktəblərdə "Azərbaycan dili" fənni ilə yanaşı, "Azərbaycan ədəbiyyatı", "Azərbaycan tarixi" və "Azərbaycan coğrafiyası", fənləri də tədris olunmalıdır. Bundan başqa, rusdilli məktəblərdə Rusiya tarixinə və coğrafiyasının tədrisinə yuxarı siniflərdə həftədə bir saat vaxt vermək olar. Burada bir məsələni də qeyd etmək yerinə düşərdi. Rusdilli məktəblərdə tədris olunan "Rus ədəbiyyatı" fənni proqramlanna müəyyən mərhələlər üzrə 179 Yüklə 7,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|