“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
76 Qafqaz, Kipr, AB enerji məsələlərini üzərində iş birliyi ediləcək ortaq maraq dABrəsi olaraq müəyyənləşdirmişlər və ikili əlaqələrin əsasını genişləndirmək məqsədilə “Gənc Türkiyə - Gənc Amerika: yeni bir dövrdə yeni bir münasibət” başlıqlı dövr başlatdıqlarını elan etmişlər. Bu dövrün yetişməkdə olan Türk və Amerika gənc liderlərinin insanların səviyyəsinin artırılması istiqamətində fəaliyyətlərini mümkün edəcəyi qeyd olunur və iki ölkədə gələcəyin liderləri arasındakı əlaqələr baxımından bir yatırım kimi qiymətləndirilir. Bəzilərinə görə bu səfər Türkiyədəki iqtidarı gücləndirməkdən başqa bir işə yaramayacaq, bəzilərinə görə isə Türkiyənin müsəlman dünyasının lideri olmasını təyin edəcəkdir. Bu görüşlərlə bərabər Barak Obamanın prezidentliyinin 100 günlüyü çərçivəsində Türkiyə səfər edəcək olmasının, ABŞ-ın yeni xarici siyasəti, Orta Şərq İslam dünyası ilə əlaqələri və Türkiyə-Amerika münasibətləri baxımından olmaqla 3 ayrı istiqamətdə önəm daşıdığını düşünənlər də mövcuddur. Birinci çərçivədə Vaşinqtonun son 8 ildir həyata keçirdiyi “otistik”(dünyaya bağlı) qatı güc siyasətinin sona çatdığı və yeni yumşaq güc siyasətinin həm geostrateji həm milli mənada açar rol oynayan Türkiyədən start götürəcəyi; hər nə qədər müsəlman dünyasına xitabən danışmasının Türkiyədən edilməyəcəyi vurğulansa da da ABŞ-ın İslam dünyası ilə barışma mərhələsinin Türkiyə sərhədləri içərisində başlanacağı; 3-cü çərçivəsində isə İraq böhranından sonra ABŞ əleyhdarlığının beşiyi halına gələn Türkiyəni yenidən qazanma səylərinin ilk addımlarının atılacağı irəli sürülməkdəydi. Necə ki, Ömər Taşpınar səfəri n məqsədini “ çünki Amerika Türkiyəni itirməkdən qorxur” deyərək açıqlamış buna 2- ci səbəb olaraq Obamanın keçmişdə 1915-ci illə əlaqəli soyqırım tezisinin lehindəki mövqeyi davam edərsə Türkiyənin “İncirlik” Bazasını bağlaya biləcəyini, səfərin 24 apreldən əvvəl həyata keçirilməsinin bunu əngəlləmək məqsədi daşıdığını ifadə etmişdir. Prezident Obamanın 6-7 aprel 2006-ci ildə Türkiyəyə səfəri də bu marağın göstəricisidir. Toplam 40 saat davam edən dövlət məmurlarının milli azlıqların və media nümayəndələri ilə görüşlərin aparıldığı bu səfəri ağırlıq mərkəzi şübhəsiz ki, 6 aprel günü TBMM-ə xitabən etdiyi çıxış olmuşdur. Bu çıxışda verilən mesajları 77 “ABŞ-ın Türkiyəyə və yeni dünyaya vermək istədiyi” və “ Türkiyənin eşitmək istədiyi” mesajlar olaraq 2-yə bölə bilərik. Bu baxımdan Prezident Türkiyəyə vermək istədiyi ilk mesajını yuxarıda qeyd olunan və yeni Amerikan idarəçiliyini əks etdirən giriş cümləsində ifadə etmişdir. “ Mən ölkələrimiz arasındakı ittifaqı və xalqlarımız arasındakı dostluğu yeniləməkdə qərarlıyam”. 83 Bunu vurğulamaq məqsədilə 2 ölkə arasındakı qədim dostluğun mərhələlərinin xatırladan Obamanın bu çıxışda beynəlxalq ictimaiyyətə verdiyi ən önəmli mesaj isə “islamla savaşmırıq” deyərək müsəlman dünyasına Türkiyə üzərindən uzatdığı zeytun budağı olmuşdur. Buş dövrünün müharibə meylli siyasətinə son vermək məqsədində olduğunu beynəlxalq və regional əlaqələr çağırışı ilə qeyd edərkən ABŞ-ın Türkiyənin AB üzvlüyünə və demokratikləşmə cəhdlərinə dəstəyini ifadə etməkdən və bu yöndə azlıqların haqları və Ermənistanla olan münasibətlərin normallaşması kimi məsələlərdə irəliləmə gözləntisini də ifadə etmişdir. Prezident Obamanın verdiyi mesajlar bunlar olmuşdur: Amerikan inqilabı və İstiqlaliyət müharibələri nümunələrindən yola çıxaraq mübarizə nəticəsində əldə edilmiş milli suverenlik anlayışının hər 2 tərəf üçün daşıdığı önəm İraqın ərazi bütövlüyü və PKK terrorı ilə mübarizə məsələsində təhlükəsizlik. Bu çıxışın yeni idarəçiliyin əsas siyasi məqsədlərini əks etdirməsi ilə yanaşı Türkiyə - Amerika münasibətlərində son illərdə yaşanan bütün anlaşılmazlıqlar nəzərə alınaraq və bütün bunları aradan qaldırmaq hədəfi ilə son dərəcə ciddi şəkildə hazırlandığı görünür. 84 Bir az da “Model Ortaqlıq”(Müttəfiqlik) haqqında. İdeoloji qütbləşməni səciyyələndirən soyuq müharibə dönəmində “strateji ittifaq” hesAB edilən Türkiyə ABŞ münasibətləri soyuq müharibə sonrasında Klinton höküməti tərəfindən regional konyunkturanı səciyyələndirən “gücləndirilmiş müttəfiqlik” bilavasitə “stratejik müttəfiqlik” olaraq dəyərləndirilmişdir. Prezident Obamanın 6 aprel 2009-cu il tarixli mətbuat konfransinda ictimaiyyətə açıqladığı “Model ortaqlıq” başqa deyimlə “örnək 83 Türk dış politikası yıllığı 2011. İstanbul 2012 84 Füsun Türkmen. Türkiye-ABD ilişkileri. İstanbul 2012 78 ortaqlıq” - 11 sentyabr sonrası dövrün məhsulu və ikili əlaqələrin dayandıralacağı üçüncü nəsil anlayiş olacaqdır. “Daha güclü ABŞ-Türkiyə əlaqərinin qurulması, bu münasibətlərin bir model ortaqlıq yaratmasıyla mümkün ola bilər” deyə Obama anlayışın mahiyyətini bu cür ifadə etmişdir: ”Sözü gedən modeldə xristianların üstün olduğu xalqla, əksəriyyəti müsəlmanlardan ibarət olan qərbli digər xalqlar biraraya gələcək və Avropayla Asiya arasinda yerləşən Türkiyə ABŞ ilə müasir beynəlxalq bir cəmiyyət yarada biləcək.Bu inamlı, qarşılıqlı hörmətə dayanan ciddi mədəni fərqləri olmayan bir ortaqlıq olacaq.Biz özümüzü xristian ya da yəhudi bir xalq olaraq görmürük, vətandaşların və ideyaların birbirinə bağladığı, dəyərlərin formalaşdığı birləşdirildiyi bir xalq olaraq görürük. Müasir Türkiyə də bənzər prinsiplərlə qurulub.Bizim hər iki olkədə gördüyümüz bu vədin layiq bir ölkə hüquq üstumlüyü vədinin hələ də davamlı olmasıdır və bu önəmlidir.Bunu dəstəkləməyə davam edəcəyik.Dünyaya bu mesajı bu şəkildə verə bilsək, son dərəcə qeyri adi bir nəticəsi olacaq...Sadəcə ikili münasibətlər deyil, birlikdə çalışaraq daha çox strategiyanı formlaşdıra biləcəyimizi gördüm.Bu, müsəlman və qərb dünyası arasında birləşməyə kömək edəcək, bizi rifah və təhlükəsizliyə aparan bir yol olacaqdır.ABŞ bu müttəfiqliyi gələcək illərdə də davam etdirməyi hədəfləyir”. 85 Bu müttəfiqliyi analiz edəcək olsaq, Türkiyə ABŞ münasibətlərinin əsasını təşkil edən istər bloklararası, istərsə də regional geostratejik faktorun ilk dəfə daha irəlisinə gedildiyi və münABbətlərin əsasında kimlik, dəyərlər və rifah kimi anlayışlar da daxil edilərək genişləndirilməyə çalışıldığı nəzərə çarpır.Buna təkan verən isə şübhəsiz ki 11 sentyabr hadisələri və ardından 2003-cü ildə Türkiyə ilə yaşanan böhrandır.Prezident Obamanın bir yandan Türkiyədəki mövcud rejimin önəmini vurğulayaraq Amerikanın Türkiyəyə münasibətində təminat verirkən, digər yandan Türkiyənin müsəlman kimliyinə simvolik bir önəm verməsi son dərəcə incə bir xətt üzərində qurmağa çalışdığı tarazliğa işarə etməkdədir, bu mənada Amerikan hökumətinin müsəlman kimlik və “islamçı” siyasət aryıseçkiliyinin sağlam formada 85 .Baskın Oran. Türk dış politikası. II cild. İstanbul 2012 Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|