“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
67 çıxır. Məndən yaşlısan bilirəm ki, səsinin məndən çox yüksək çıxması bir günahkarlıq psixologiyasının gərəyidir. Mənim səsim bu qədər çox yüksək çıxmayacaq. Bunu belə biləsən. Öldürməyə gəlincə siz öldürməyi çox yaxşı bilirsiniz. Plyajlardakı uşaqları necə öldürdüyünüz, necə etdiyinizi çox yaxşı bilirəm ." demişdir. Bu hadisənin ardından indiyə qədər davam edən kriz-yumşalma- normallaşma-böhran dövrü qırılmanın eşiyinə gəlmişdir. Baş nazir Ərdoğanın Davos çıxışı bütün dünyada geniş əks-səda tapdı. 73 Daha əvvəlki böhran olduğu kimi bu böhran üçün də İsraildə ümumi mövzusu əslində Ərdoğanın bu sərt çıxışının daxili siyasətə istiqamətli olduğu və Türkiyədə martda reallaşacaq yerli seçkilərindən əvvəl Baş nazirin "bazasına oynadığı" istiqamətində oldu. İsrail Quru qüvvələri komandiri Avi Mizrahinin Davosdakı hadisəyə bağlı olaraq "Ərdoğan aynaya baxsın" istiqamətindəki sözlərinə Ankaranın notayla qarşılıq verməsi də əlaqələrdəki böhranı yaxşıca qabartdı. Bundan sonra əlaqələr daha da dəhşətli bir ölçü almışdır. 2010-cu ilin yanvar ayında Türkiyə ilə İsrail arasında alçaq kreslo böhranı yaşanmışdır. İsrail Xarici işlər nazirinin müavini Danni Ayalon Türkiyədə efirə verilən "Kurtlar Vadisi" adlı bir televiziya serialında Mossad agentlərinin uşaq qaçaqçısı olaraq göstərilməsinə reaksiya olaraq, Türkiyənin o zamankı Tel Avivdəki səfiri Oğuz Çelikkol-u görüş əsnasında daha alçaq bir kresloya oturtmuş və İsrailli mətbuat mənsublarına bu vəziyyəti yəhudi dilində ifadə etmişdir. Nəticə olaraq iki ölkə arasında böhrana səbəb olmuş və İsrail nəticədə üzr istəmişdir. Ancaq sürətlə yüksək səviyyədə itirən ikitərəfli əlaqələr son yaşanan "Mavi Mərmərə gəmisində dücum" hadisəsiylə tamamilə donmuşdur. İsrail silahlı qüvvələri İsrail tərəfindən HƏMAS idarəsindəki Qəzza zolağında tətbiq etdiyi mühasirəni deşmək və dünyanın diqqətini bu bölgəyə çəkmək üçün yaradılan Azadlıq Filosundaki 6 gəmidən biri olan Mavi Mərmərəyə, 31 may 2010-cu il tarixində hücum etmiş və doqquz türkü öldürmüşdür. Filoda olan Komor bayraqlı bu gəmidə 577 sərnişin, Türkiyə bayraqlı Dəfnə və Qəzza 1 gəmilərində isə müvafiq olaraq,20 və 18 adam, Eleftheri Mesogios adlı yunan 73 Philip Robin,“Prof.Dr. Ofra Bengio ile Enine Boyuna Türkiye-İsrail İlişkileri,”Şalom qəzeti, 17 Haziran 2009, http://www.salom.com.tr/news/detABl/12144-Prof-Ofra-Bengio-ile-Enine-boyuna-IsrABl-Turkiye- iliskileri.aspx. 68 gəmisində 30, Sfendoni adlı Togo gəmisində 43 və Challenger 1 adlı ABŞ bayraqlı bir başqa gəmidə isə 20 sərnişin vardı. Müxtəlif ölkələrdən fəallar mövcud olsa da, bu hərəkətin əsasən Humanitar Haqq və Azadlıqları (İHH) adlı İslamçı qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən təşkil edildiyi bir gerçəkdir. 74 İsrailli orduları gəmiyə çıxıb doqquz adamı öldürməsindən sonra Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi, bu qırğının kompensasiyası mümkün olmayan nəticələri ola biləcəyini dünyaya elan etmişdir. Türkiyə hücum sonrasında İsraillə gündəmdə olan üç hərbi manevrin ləğv edildiyini, danışıqlarda iştirak etmək üçün İsrail səfirliyinin mərkəzə çağırıldığını açıqladı. 75 Eyni zamanda, Türkiyə İsraildən tələblərini də mərhumların və yaralıların, saxlanılan bütün sərnişinlərin və gəmilərin dərhal qaytarılması, kömək vəsABtinin Qəzzaya çatdırılması, İsrailin üzr istəəməsi və təzminat ödəməsi lazım olduğunu açıqladı. BMT İnsan Hüquqları Şurasının 27 sentyABr 2010-cu ildə elan etdiyi hesabatında da 20 ölkədən gələn 112 sərnişin ilə görüşülmüş, gəmilərdə silah olmadığı və İsrailin gərəksiz şiddət tətbiq etdiyi nəticəsinə gəlinmişdir. Hər nə olursa olsun bu böhran nəticəsində İsrail-Türkiyə əlaqələri bəlkə də illərlə təmir edilə bilməyəcək şəkildə yara almışdır. Hər iki ölkə də böhranı doğru idarə edə bilməmiş, həddindən artıq güc istifadə etməkdən çəkinmədiyi bilinən İsrailin bu mövqeyini sınamağa qalxan İHH, Türkiyənin milli maraqlarını maraqlandırmayan bir mövzuda, iki ölkənin əlaqələrini sabote etmişdir. İsrail isə Newsweek jurnalına görə bu qarşıdurmadan əsl zərərli çıxan tərəf olmuş, çünki son dərəcə əhəmiyyətli bir müttəfiqini itirmişdi. 2 avqust 2010-cu ildə BMT-nin Baş katibi Pan Gi Mun tərəfindən BMT nəzdində fəaliyyət göstərəcək olan və Mavi Mərmərə hücumunu beynəlxalq hüquq baxımından araşdırıb BMT-ni məlumatlandırmağı məqsəd qoyan bir komissiya quruldu. Komissiyaya rəhbərliyi Yeni Zelandiyanın köhnə baş naziri Sir Geoffrey Palmer, başçı köməkçiliyi isə Kolumbiya köhnə başçısı Alvaro Uribe edəcəkdi. 74 Avi ShlABm, The Iron Wall: Israel and the Arab World (London: Penguin Books,2001), s. 600-610. 75 Aras,Bülent.“Turkish Foreign Policy and Jerusalem: Toward A SocietalConstruction of Foreign Policy.” Arab Studies Quarterly Vol 22 No 4(2000): s. 31-58. 69 Komissiyada İsraili İsrail Müdafiə Nazirliyi hüquq köhnə məsləhətçisi Cozef Ciechanover, Türkiyəni isə təqaüdçü səfir Özdem Sanberk təmsil etdi. 3 dekabr 2010-cu ildə Habfa yaxınlarında çıxan və İsrailin tək başına söndürməkdə çox qeyri-kafi qaldığı yanğının söndürülməsi işlərinə Türkiyə baş nazir Ərdoğanın təlimatıyla yanğın söndürmə təyyarələri göndərərək dəstək oldu. Bu inkişaf sonrası İsrail baş naziri Netanyahu baş nazir Ərdoğana zəng edərək təşəkkür etdi. Eyni zamanda, alçaq kreslo böhranının memarı olan Xarici işlər nazirinin müavini da Türkiyəyə xüsusilə təşəkkür etdiklərini açıqladı. Türkiyə yaşanan bu inkişaflardan sonra iki ölkə arasındakı böhranın aşılmasını üç şərtə bağlamışdır. Bunlardan birincisi, İsrailin rəsmi üzr istəməsi, ikincisi ölənlərin yaxınlarına təzminat ödəməsi və sonuncusu isə Qəzza üzərindəki embargonun sona çatdırılmasıdır. Ancaq İsrailin yalnız ölümlərdən ötrü kədər duyduğu şərhi və ölənlərin yaxınlarına ölümlərə səbəb verən İsrailli əsgərlərin hüququ vəziyyətinə zərər verməyəcək şəkildə təzminatödəyə biləcəyini bildirməsi, Türkiyəni təmin etmədi. 76 İsraildə bu mövzu üzərinə müzakirələr davam edərkən İsrail hökumətinin bir aylıq dərin bir böhran yaşaması, 2011-ci ilin yanvr ayından etibarən Tunisdə başlayıb təsirini genişlədən "Ərəb Baharı" nın marağı başqa bir nöqtəyə sürüşdürməsi səbəbiylə Türkiyə-İsrail əlaqələrinin normallaşması baxımından atılacaq addımlar ikinci planda qalmağa başladı. Bu sırada BMT tərəfindən hazırlanan Palmer hesabatı da əlaqələrin alacağı seyrin ortaya çıxması baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. 2011-ci il sentyABr ayından etibarən Palmer hesabatının hələ açıqlanmadan "The New York Times" tərəfindən detallarının nəşr Türkiyə tərəfində son dərəcə mənfi qarşılandı. Hesabatın açıqlanmadan mediaya sızdırılmasının ortaya çıxardığı skandalla birlidkə İsrailin Mavi Mərmərəyə təşkil etdiyi hücumun və Qəzzaya olan yanaşmasının qanuni olduğunu ifadə etməsi Türkiyəni təxminən bir il sonra İsrailə qarşı mövqeyini sərtləşdirməyə itələdi. 77 76 Arı, Tayyar.“Gazze Sonrası İsrail’de İç Dinamikler ve Barış Süreci.” Ortadoğu Etütleri (2009): s. 83 98 77 Bacık ,Gökhan.“The Limits of An Alliance: Turkish-Israeli RelationsRevisited.” Arab Studies QuarterlyVol 23 No 3 (2001): s. 49 – 63. Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|