Almaz həSƏnqizi aşiq yaradiciliği mühaciRƏt folklorşÜnasliğinda
Yüklə 4,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
başlayan şeirdir: Qalxdı köç eylədi könül karvanı, Naşı avçı kəsmiş av dərəsini. Qalxıbınan endi ellərə doğru, Seyrişif marallar sallara doğru. Ata yox, ana yox, nə qardaş-bacı, Çıxmaz ürəyimnən bu qəmlər acı. Əbrüşüm muyunnan müsəllim saçı, Kəh də səjdə qılar bellərə doğru. Qurbanı yandırır eşqin ataşı, Gəlməsin üsdüınə sən təki naşı. Durmayıpnan axır dıdəmin yaşı, Axıpnan qarışır sellərə doğru (111, s.87). Qurbaninin yaradıcılığı ilə bağlı araşdırmalarının hamısında Əhməd Cəfəroğlu Kürəni adlı aşığı xatırlamış, şah sarayında hər iki sənətkarın deyişmələrinin keçirildiyini bildirmiş, hətta doqquz bənddən ibarət həmin şeiri “Anadolu elləri ağızlarından dərlə- mələr. Van, Bitlis, Muş, Karaköşo, Əskişəhir, Bolu ve Zonquldak elləri ağızları” kitabında nəşr də etdirmişdir. Alimin Qurbaninin “daxil olduğu saray çevrəsində rəqib kimi qarşılaşdığı, hətta bir sıra hallarda mücadiləyə girişdiyi Kürəni də Azərbaycan saz şairləri arasında çox tanınanlardan biri olmuşdur”(25, s. 133), - cümləsindən Aşıq Kürəniyə verdiyi dəyər meydana çıxmış olsa da, əyanilik üçün deyişmədən bır örnəyə diqqət yetirək: Aldı Aşıq Kürəni: Aradım, buldum gönül şəhrini, Baxdım bu gönlümdə genə çar qaldı. O çarın birisin qaldırdım atdım, Baxdım dalısında genə çar qaldı. 54 Qadir möylam təməl vurdu dünyaya, Nişangahı dört qıvladı, çardı, çar. Dört nəsnədon xəlq eyləmiş adamı, Abu atəş xaki baddı, çardı çar. Aldı Aşıq Kürəni: Oxudum dərsimi dərsdərə qatdım, Bir bəzirgən buldum, yarısın satdım. O çarın ikisin qaldırdım atdım, Baxdım dalısında gənə çar qaldı. Aldı Aşıq Qurbani: Yoxdan var eylədi cümlə aləmi, Endi fəriştahlar çaldı qələmi. Göydən endi hakğın o dört kəlamı, İncil, Zəbur, Tövrat, Quran çardı çar (111, s.88-89). Deyişmə yalnız Aşıq Qurbaninin deyil, Aşıq Kürəninin də istedadım, bilik və bacarığını ifadə etməkdədir. Bu tədqiqat işində Əhməd Cəforoğlunun toplayıb ııaşr etdirdiyi bütün poetik mətnlərin geniş və hərtərəfli təhlili, əlbəttə, mümkün deyildir. Ona görə də bu mətnlərlə bağlı ən səciyyəvi məqamlara diqqət yetirməyi məqsədəuyğun hesab etdik ki, bunlar da mühacir alimin Qurbani irsi ilə bağlı gördüyü işlər haqqında müəyyən qədər təsəvvür yarada bilər. Qeyd etmək lazımdır ki. Xavər Aslan “Aşıq Ələsgər” kita bına yazdığı müqəddimədə Qurbani yaradıcılığını yüksək qiy mətləndirmiş, onun yaradıcılığının yazılı ədəbiyyata, xüsusən Şah İsmayıl Xətayiyə böyük təsirindən söhbət açmışdır (85, s. 6). Aldı A şıq Q urbani: 55
Bütün bu müqayisələr həm də göstərir ki, Qurbani irsini daha geniş araşdırmaq üçün onun mühacirətdə nəşr olunan şeirləri də öyrənilməli və nəşr olunmalıdır, lakin, təəssüf ki, hələ də bu problem öz həllini tapmamışdır. Həmin məsələyə diqqət yetirən G.Hüseynov yazır: “Qurbani şeirinin poetik xüsusiy yətlərini dərindən-dərinə araşdırmış, o cümlədən onun şeirlərini dastanlardan, m üxtəlif mətnlərdən, əlyazmaları, cünglərdən və s. mənbələrdən toplayaraq variant tutuşdurmaları, izah və şərhləri ilə birlikdə təqdim edən Qəzənfər Kazımovun “Qurbani” şeirlər məcmuəsi göstərir ki, tərtibçi Qurbani şeirinin təqdimi və tutuşdurması zamanı Ə.Cəfəroğlunun burada təhlili verilən nəşrindən (Ə.Cəfəroğlunun “Tərəkəmə ağızı ilə hüdutboyu saz şairlərimizdən Qurbani və şeirləri” adlı məqalə nəzərdə tutulur - A.H) istifadə edə bilməmişdir” (38, s.66). Doğrudan da, mühacirətdəki nəşrlər - Əhməd Cəfəroğ- lunun, Mehmet Şakirin, Xavər Aslanın və başqalarının tədqi qatları nəzərə almmadıqca, Qurbani irsi öz bütövlüyünü, kamil liyini, zənginliyini əhəmiyyətli dərəcədə itirmiş olacaqdır. Azərbaycan xalq ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Aşıq Abbas Tufarqanlı (1585-1650) mühacirət folklorşünaslarınm daim diqqət yetirdikləri şəxsiyyətlərdən biridir. Bunun da müəyyən səbəbləri vardır. Əvvəla, Abbas Tufarqanlı qeyri-adi istedadı ilə seçilmiş, aşıq şeirinin, demək olar ki, bütün şəkil lərində uğurla qələmini sınamış, Azərbaycan xalq ədəbiyyatında özünəməxsus üslubu ilə fərqli bir mövqeyə malik ustad sənətkar kimi əbədi yaşamaq hüququ qazanmışdır. Digər tərəfdən, onun yaradıcılığında ədalətsizliyə, haqsızlığa qarşı mübarizə, həmçinin nikbin ruh hakimdir ki, bu da siyasi səbəblər üzündən mühaci rətdə ömür sünnəyə vadar edilən ziyalıların nəzər-diqqətini daha çox cəlb etmişdir. Mühacirətdə Aşıq Abbas Tufarqanlı haqqında ilk məlumat verən Məmməd Sadıq Sənan olmuşdur, o, “Azərbaycan saz şa irləri” məqaləsinə aşıqla bağlı bir rəvayəti və şeirlərindən nümu nələri daxil etmişdir. Müəllifin verdiyi rəvayət “Abbas-Gülgəz” 56 dastanının qısa xülasəsini xatırladır, şeirlərdən biri isə on iki bənddən ibarət olan qoşmadır və imamlann hər birinin tərifinə həsr edilmişdir. Bu gün Azərbaycan təziyə məclislərinin, demək olar ki, hamısında oxunan bu şeir sovet dövründə nəşr edilməmişdir. Bu da təbiidir. Dastanlarda islamla bağlı bəzi mə qamlara yer verilsə də, sırf dini məzmun daşıyan bu qoşmanın həmin dövrdə dərci imkansız idi. Aşıq Abbas Tufarqanlının dini mövzuda şeirlər yazdığını təsdiq edən Həmid Araslı “Aşıq yara dıcılığı” əsərində onların taleyilə bağlı yazır: “Abbas Tufar- qanlınm xalq üslubunda yazdığı şeirlər daha çox şöhrət qa zandığından əruz vəznində yazılmış və dini mahiyyət daşıyan şeirləri unudulmuşdur” (2, s.60). Qeyd edək ki, Məmməd Sadıq məqaləsinə əlavə etdiyi örnəkləri toplayanın məhz özü olduğunu, sonradan onları yadda şına əsaslanaraq yazıya aldığını ayrıca bildirmişdir: “Xalqın ağzından not etdiyimiz parçalann bir yerdə qeyd edildiyini də bilmirik, hansı əsrə aid olduğu da, təbii, bəlli deyildir” (148, s.55). Bu məqalə Azərbaycan aşıq sənətinin tanıtdırılması məq sədilə qələmə alınmış və otuzuncu illərdə mühacirət nümayən dələrinin xalq ədəbiyyatı ilə bağlı baxışlarını əks etdirdiyi üçün bu gün də mühüm əhəmiyyət daşıyır. “Azərbaycan yurd bilgisi” dərgisinın üçüncü sayında isə Əhməd Cəfəroğlunuıı “XVI əsr azəri saz şairlərindən Tufarqanlı Abbas” (91) adlı irihəcmli məqaləsi dərc edilmişdir. Tədqiqatçı ilk növbədə aşığın həyatına diqqəti yönəltmiş, xalq arasında Tufarqanlı Abbas adlanan aşığın əslən Güney Azərbaycanın Dixarqan kəndində doğulduğunu, lakin bu adın ağızdan-ağıza dolaşaraq “Difaraqan”, “Tufarqan” şəklinə düşdüyünü hələ 1932- ci ildə göstərmişdir. Xatırladaq ki, “Azərbaycan yurd bilgisi”nin ikinci sayında “ Azərbaycan saz şairləri” adlı məqaləsini dərc etdirən mühacirət folklorşünası Məmməd Sadıq Sənan aşığı “Deharqanlı Aşıq Abbas” kimi təqdim etmişdir (148, s.57). Əhməd Cəfəroğlu öz məqaləsində Sadıq Sənanın mülahizələrinin 57
Yüklə 4,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|