Almaz həSƏnqizi aşiq yaradiciliği mühaciRƏt folklorşÜnasliğinda
Yüklə 4,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
də son bəndinin bu fikri təsdiq etdiyini bildirmişdir. Məmməd Sadiq bəyin məqaləsindəki şeirlərlə bağlı: “Birinci mənzumənin məqta bəndi şairin adını, digər iki mənzumədə “Qurbani” olaraq yazılı bulunmasma rəğmən, Sadıq Sənan bəyin qeydi vəchilə “Qurban” olaraq göstərilməkdədir” (151, s.168), - yazan müəllif yanlışı təshih etməyə çalışmışdır. Mühacirətdə Qurbani yaradıcılığının əsas tədqiqatçısı Əhməd Cəfəroğlu hesab edilə bilər. Alim bu ustad aşığı həmişə diqqət mərkəzində saxlamış, müxtəlif məqalələrində, tədqiqatla rında onunla bağlı araşdırmalarını davam etdirmişdir. Belə ki, “Azərbaycan türklərinin ədəbiyyatı” əsərində XV1-XVII əsrdə xalq yaradıcılığından bəhs edərkən, ilk növbədə Qurbani və onun yaradıcılığım incələmiş, onu xələflərinin ən böyük ustadı - “piri” kimi yüksək dəyərləndirmişdir: “Qurbani dərin və səmimi lirizmlə aşılanan fəlsəfi şeirləri ilə Azərbaycan aşıq ədəbiyyatının pirinə çevrilmişdir. Elə buna görə də bir sıra saz şairlərinin yaradıcılığında ustad aşığın surəti yaradılmış, şəxsiyyəti tərənnüm olunmuşdur” (25, s. 133). Qurbaninin yaşadığı yüzilliyi - XVI əsri “aşıq ədəbiyya tının ən parlaq dövrü” kimi səciyyələndirən alim bu yüksəlişin səbəbini Səfəvi!ərin hakimiyyəti və Şah İsmayıl Xətayinin ana dilinə olan münasibətilə əlaqələndirmişdir: “Şah İsmayıl aşıqların türkülərini çox bəyənir və böyük bir qeyrətlə şiə etiqadı üçün təbliğat yapdığı qoşmalarını aşıq tərzində yazırdı. Bu bir yandan da beləcə şeir sənətləri üçün yeni bir mövzu bulan xalq şairləri üşün də təşviqdi” (108, s. 153). Qurbaninin Şah İsmayıl Xətayiyə etdiyi məşhur “Şeyx oğlu Şahım” müraciətini xatırladan Əhməd Cəfəroğlu aşığın sadə insanların halına acıyaraq, onların dərdini misralara tökdüyü üçün çox sevildiyini və əsrlərdir Azərbaycan söz sənətinin zirvəsində qərar tutduğunu qeyd etmişdir. Alim Qurbanı irsini eşq şeirləri, təbiət, və siyasi lirika olaraq üç qismə ayırmışdır: ’’Şeyx oğlu Şah”a duyduğu bütün simpatiyə rəğmən sadə xalqın zor duru munu və zamanın siyasi intriqalarını açıqca təsvir etməkdən geri 50 qalmırdı. Digər tərəfdən, realist və gözəl təbiət təsvirləri və eşq şeirlərinin möhtəvasını təşkil edirdi. Başanlı təcnis və gözəlləmə lər əsərlərim süsləməkdədir” (108, s.154). Əhməd Cəfəroğlunun 1948-ci ildə İstanbulda “Türk dili və ədəbiyyatı” dərgisinin 3-cü sayında nəşr etdirdiyi “Tərəkəmə ağzı ilə hüdutboyu saz şairlərimizdən Qurbani və şeirləri” adlı iri həcmli məqaləsi böyük sənətkarın həyat və yaradıcılığına həsr olunmuşdur. Alim özü kimi mühacir Aşıq Namaz Sazçmın dilin dən “Qurbani” dastanını dinləmiş və qələmə almışdır. Tədqiqatçı G.Hüseynov bu barədə yazır: “...Qurbani qəlbinin bütün fiziki və mənəvi harayı ona şeirin ifa məkanında poetik həssaslıqla qoşulmuş Aşiq Namaz qəribliyi, eyni zamanda onu mətn olaraq qeydə alan və bu zaman mətnin bütün doğma Azərbaycan orijinallığım varlığı ilə qoruyan Əhməd Cəfəroğlunun Vətən həsrəti bu mətndə şeirin poetik layları kimi vardır” (38, s. 66). Bundan əlavə, Əhməd Cəfəroğlu “Anadolu elləri ağız larından darləmələr” kitabına aşığın yaradıcılığına aid bir sıra şeirləri “Aşıq Qurbani-Pərizad deyişməsi”, “Qurbaninin im tahanı”, “Qurbaninin sevgilisinə sözləri”, “Qurbaninin ayrılıq türküsü”, “Xan qızma xitab”, “Pərizadın məzarı başında”, “Pə rizadın bağçasında”, “Qurbaninin son sözü” və s. daxil etmişdir. Bu poetik nümunələr “Qurbani” dastanının mətni kimi verilməsə do, adlarından göründüyü kimi, onunla birbaşa bağlıdır. ' Əhməd Cəfəroğlunun topladığı bu poetik nümunələrin bir qisminə na Qurbaninin şeirlər toplusunda, nə “Qurbani” dasta nının nəşr olunmuş variantlarında təsadüf olunmur. Həmin məıı- bələrdəki şeirlərin bir qismi isə Əhməd Cəfəroğlunun topladığı mətnlərdən fərqlənir, yaxud tam deyildir. Lakin mühacir alimin təqdim etdiyi mətnlər də hamısı orijinal deyildir, belə ki, onların bir qisminə Azərbaycandakı mənbələrdə rast gəlmək mümkündür. Xatırladaq ki, Əhməd Cəfəroğlunun toplayıb “Anadolu elləri ağızlarından dərləmələr” kitabında nəşr etdirdiyi “Aşıq Kü rəni
Aşıq Qurbani deyişməsi”, “Aşıq Qurbani Pərizad
deyişməsi”, “Qurbanının ayrılıq türküsü”, “Xan qızma xitab”, 51
“Pərizadın bağçasında”, “Qurbaninin son sözü” adlı şeirlərə, həmçinin “Havalanıb könül çıxma ucaya”, “Sallana-sallana gələn sevdiyim”, “Başına döndüyüm ala gözdü yar”, “Gəl, yarım sənnən badə içəlim” misraları ilə başlayan poetik örnəklərə Azəbaycanda nəşr olunmuş “Qurbani” dastanının variantlarından heç birində və Qurbaninin Qəzənfər Kazımov tərəfindən tərtib edilmiş şeirlər toplusunda təsadüf olunmur. Məsələn, “Aşıq Qurbani - Pərizad deyişməsfi’nə diqqəti yönəldək: Aldı Qurbani: Özün bilməzinən qalxıf oturma, Axlm zaya verif, fəhmin itirmə. Sevdiyin gönlünə xəbər gətirmə, Necə dağdı quzuyunda (quzeyində-Ə. C.) qar olmuş. Aldı Pörüzat: Bu nə pehleydi gəldi başıma, Fələk ağı qatdı şirin aşıma. Hər kim xavar versə şah qardaşıma Yüz il mənşərdə yeri nar olsun. Aldı Qurbani: Eşqin piyalasm doldur sora gör, Siyah zülfün dal gərdənə hör. Qurbanım der, bizim bağı dərə gör, Qeyri bağda heyva olu, nar olu Aldı Pörüzat: Aşıq məşuğunnan alırmı murat, Allahdan inayat, möyladan iındat. Qurbanıdan ayrı düşsə Pörüzat, Cümlə dərtlər bu sinədə var olu (111, s.90). Əhməd Cəfəroğlunun nəşr etdirdiyi “Ala gözdü, nazlı dil bər” misrası ilə başlanan şeirə isə “Qurbani” dastanının variant larından heç birində və Qurbaninin şeirlər toplusunda təsadüf edilmir:
Kebap üstə dönən gözdü, Etdicəgin cilvə nazdı, Adülərdən qalma sözdü, Gəlmə dilbar, gəlmə, dilbar, Gəldin geri dönmə, dilbar (111, s.92). Qeyd edək ki, “Qurbani” dastanının çap olunmuş hər iki variantında və prof. Qəzənfər Kazımovun nəşrə hazırladığı “Qurbani” kitabında: Durum dolanım başına Aşiqindən küsən dilbər! Gözlərini dik gözümə, Nə mən dinim, nə sən, dilbər, (12, 1 c., s.51, s.88; 51, s.45) - misraları ilə başlayan (Dastanın Diri versiyasında bu şeir bir qədər fərqli şəkildə getmişdir) “Dilbər” rədifli şeir olsa da, bu Ohmod Cəfəroğlunun təqdim etdiyi poetik nümunədən həm məzmun, həm də forma baxımından seçilir. Ümumiyyətlə, “Qur bani” dastanının nəşr olunmuş variantlannda bu formalı şeirə təsadüf olunmur. Q.Kazımovun nəşrə hazırladığı “Qurbani” şe irlər toplusunda isə yalnız “Keçdi” rədifli yarımçıq bir şeir Əhməd Cəfəroğlunun təqdim etdiyi poetik nümunəyə bənzəyir (51, s.54). Ohməd Cəfəroğlunun toplayıb nəşr etdirdiyi örnəklər içərisində indiyədək “Qurbani” dastanının variantlarında və Qur- baniyə aid edilən digər mənbələrdə rast gəlinməyən nümu nələrdən biri də ’’Qalxdı köç eylədi könül karvanı” misrası ilə 53
Yüklə 4,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|