Almaz həSƏnqizi aşiq yaradiciliği mühaciRƏt folklorşÜnasliğinda
Yüklə 4,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
içərisində sadəcə “Aşıq” ləqəbi ilə şöhrətlənmiş olduğunu, əsil admın isə Sarı Aşıq olduğunu Seyid Nigari də demişdir: 01 qürbdədir məzari-Aşiq, Əlqabi-şəhiri Sarı Aşıq. Biz bu beytə daha çox inanırıq. Çünki ədəbiyyat tariximizdə təriqət ədəbiyyatının son nümayəndələrindən biri sayılan Şeyx Həmzə Seyid Nigari bu yerlərdə doğulub böyümüş və hətta həmin nəsildən olmuşdur. Sarı bizdə çox geniş yayılmış adlar- dandır” (74, s.228). Aşığın hansı illərdə yaşaması hələ də mübahisələr doğur maqdadır. Mustafa bəy “Altı yız ildən bəri” onun sevildiyini qeyd etməklə aşığın XIII əsrdə yaşadığına işarə etmişdir. Əhməd Cəfəroğlu isə “Azərbaycan türklərinin ədəbiyyatı” adlı tədqiqatında Sarı Aşığın XVII əsrdə yaşadığını müəyyən ləşdirmiş, onunla bağlı məlumatın azlığına baxmayaraq, özü nəməxsus orijinal yaradıcılığı ilə digər aşıqlardan seçildiyini qeyd etmişdir: “Xalq arasında dolaşan rəvayətlərə görə, Cənubi Azər baycanın Qaradağ mahalından olan bu aşıq Yaxşı adlı bir qızı sevmişdir. Şeirlərinin əksəriyyətində sevgilisinin adı çəkilir. Sarı Aşığın xalq şeirinin qədim şəkillərindən olan bayatıya üstünlük verməsi onu eyni janrdan o qədər də geniş istifadə etməyən başqa el sənətkarlarından fərqləndirən cəhətdir”(25, s. 134). Azərbaycanda son illərdə tədqiqatçıların əksəriyyəti Cəfər oğlu kimi, Sarı Aşığın XVII əsrdə ömür sürdüyünü qeyd etmək dədirlər (63, II c., s. 156; 15, s.556). Mustafa Fəxrəddin öz tədqiqatında Sarı Aşığın qəbri haq qında danışarkən, onun xalq arasındakı nüfuzunun böyüklüyünü təsəvvür etmək baxımından incə bir məqamı - bu məkanın çox məşhur bir ziyarətgah kimi bütün insanlar - dinindən, təriqətin dən asılı olmayaraq hamı tərəfindən yad edildiyini xatırlatmışdır: “Müsəlmanlar hər sənə mart, aprel aylarında bu zatın məzarını ziyarət edər və ad elədikləri qurbanlarını baş ucunda kəsərlər. 82 Qəza, xristianlar da zamanın müsaidəsınə görə hər zaman bu zatın türbəsi civarm da yortularmı icra və özlərinə məxsus ayini cəmlərini yapmaq surətilə Aşığın ruhuna təzim və böyüklüyünə hörmət edərlər (136, s. 177). Bu m əlum atlardan sonra Mustafa Fəxrəddin onun sevgilisi - Yaxşı haqqında və Sarı Aşığın dəfni ilə bağlı məlum rəvayəti məqaləsinə daxil etmişdir. Bu tədqiqatda diqqəti çəkən önəmli məsələlərdən biri də Sarı Aşığın ölüm ü ilə bağlı təsviri verilən rəvayətdir: “Aşığın vəsiyyəti üzrə cənazəsinin namazı Mir Nigari Həzrətlərinin ən böyük babası və M ir ağa Bali ləqəbilə məşhur olan Şeyx Məhəm məd Şəmsüddin əfəndi qıldırmışdır. Edilən rəvayətə görə, aşığın cənazə namazı haqqındakı vəsiyyətindən Mir Ağa Balinin xəbəri yoxmuş. Şərəfli insan Hicaza gedərkən Aşığın kəndindən keçmiş, durmadan keçmək istəsə də, mindiyi qatır bir türlü kənddən çıx mamış, heyvanın bu vəziyyətindən mülhəm olaraq Aşığı sormuş. Ölüm döşəyində olduğu xəbər verilmiş. Səfəri təxirə salaraq Aşı ğın evinə getmiş, yastığı üzərində bu şeiri görmüş: Mən aşiq oqu tiryan, Oqu ayin, oqu turyan, Aqa Bali gəldin aşıq üstünə, Oqu “Yasiıı”, oqu turyan. Və sureyi-Şəriləni oxumağa başlamış, bitirər-bitirməz Aşıq vəfat etmiş və namazını qıldırdıqdan sonra yoluna davam etmiş dir” (136, s. 177). Böyük ustad olması, xalq tərəfindən çox sevilməsi ilə yana şı, həm də əsərlərindəki qürbət notlarının üstünlüyü mühacirətdə Sarı Aşığın tədqiqata cəlb edilməsinin əsas səbəblərindən bindir, hətta onun Aşıq Qəriblə eyni şəxs olması haqqında da mülahi zələr vardır. Belə ki, Təhmasib özünü “Qərib Aşıq” adlandıran Sarı Aşığın tez-tez Aşıq Qəriblə eyniləşdirilməsi məsələsinə də münasibətini bildirmişdir. Onun fikrincə, “Aşıq Qərib” Sarı *1
Aşığın qoşduğu dastanının gözəl yerlərini “mənimsəmiş”, nəti cədə onlarca xalqın ruhuna yatıb versiyalar halında yayılan gözəl bir əsərə çevrilmişdir...” (74, s.233). Mirzadə Mustafa Fəxrəddin San Aşığın qürbətlə bağlı bayatılannı məqaləsinə əlavə etmiş, diqqəti onun da vətən və eşq acılan çəkməsinə yönəltmişdir. Xatırltmaq lazımdır ki, Behruz Həqqinin 1979-cu ildə işıq üzü görən “Aşıq Şəmşir və San Aşıq haqqında bir neçə söz” adlı kitabında Sarı Aşığın həyat və yaradıcılığı tədqiqata cəlb edil mişdir, lakin m üəllif həmin illərdə hələ mühacirətdə yaşama dığından bu tədqiqatdan bəhs olunmayacaqdır. İstanbulda Azərbaycan mühacirləri tərəfindən nəşr edilən “Xəzər” dərgisində: “ ...Aşıq Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım, Sa rı Aşıq kimi dev sənətçilər bir tərəfdən xalq ədəbiyyatını zən ginləşdirib irəlilətmiş, digər tərəfdən də bu xalq sənətçilərinin ya radıcılığı yazılı ədəbiyyatımızda da dəyərli sənət əsərlərinin mey dana gəlməsində mühüm qaynaqlardan biri olmuşdur” (82, s.13), yazan Xavər Aslan San Aşığın adım sənətkarlığına görə Aşıq Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasımla yanaşı çəksə də, təəssüf ki, onun haqqında əlavə heç bir məlumat verməmişdir. Aşıq Ələsgər (1821-1926) Azərbaycan mühacirət folklor şünaslığında ən çox tədqiq edilən saz ustadlanndan biridir. Y u xarıda bəhs etdiyimiz Qurbani, Aşıq Abbas Tufarqanlı, Dədə Q a sım, Sarı Aşıq, Bağdad xanım və başqaları haqqında mühacirətdə ' yalnız məqalələr işıq üzü görmüşdürsə də, Aşıq Ələsgər yara dıcılığı ilə bağlı monoqrafiya dərc olunmuşdur. Bu da, bir tərəf dən, aşığın çox böyük istedadı, qazandığı sevgi ilə bağlıdırsa, digər tərəfdən, geniş yayıldığına görə onun əsərlərini əldə etm ə yin mümkün olmasından irəli gəlmişdir. Mühacirətdə Aşıq Ələsgərlə bağlı ilk tədqiqat Ankarada nəşr edilən “Azərbaycan” dərgisinin 1952-ci il 7-ci sayında verilmiş Əbdülvahab Yurdsevərm eyniadlı məqaləsi hesab oluna bilər. M üəllif məqaləsinə ilk növbədə aşığın həyatı haqqında bilgi vennəklə başlamış, lakin təəssüf ki, onun doğum yerini Göyçay 84 olaraq göstərmişdir. “Göyçə” ilə “Göyçay” sözlərinin deyilişcə yaxınlığı nəzərə almarsa, ola bilsin ki, bu dərgidə texniki qüsur kimi meydana çıxmışdır Əbdülvahab Yurdsevər bütövlükdə Aşıq Ələsgər yaradıcı lığını - məhəbbətə, gözəllərin vəsfmə, təbiət təsvirlərinə həsr edi lən, əxlaqi-tərbiyəvi səpkidə yazılan, nəhayət, ictimai-siyasi məz munlu şeirlər kimi qruplaşdıraraq təsnif etmişdir. Bu məqalədə müəllif aşığın xalq arasmdı bu şəkildə popul- yarlaşmasımn səbəbini onun axıcı dilində və yüksək sənətkarlıq qabiliyyətində olduğunu qeyd etmişdir: “Aşıq Ələsgərin başlıca özəlliyi və dəyəri hər növ kitab təsirindən, rəsmi dil və üslubdan uzaq və özünün aşıq ruh və təbiətinə sadiq qalmış olmasıdır” (157, s.2). Aşıq Ələsgərin fövqəladə istedadından qürurla bəhs edən Əbdülvahab Yurdsevər onun yaratdığı cinasların “həm təbii, həm də bədii mahiyyət daşıdığı” (157, s.3) üçün dillər əzbərinə çev rildiyini söyləməklə yanaşı, “Narın üz” təcnisindən məqaləsinə saldığı örnəyin tərkibindəki “narın” və “üz” sözlərinin işlənmə məqamlarına görə geniş şərhini vermişdir. Əbdülvahab Yurdsevər Aşıq Ələsgəri zamanəsinin ən gör kəmli sənətkarı kimi dəyərləndirmiş, onun müxtəlif məzmunlu şeirlərindən örnəkləri məqaləsinə əlavə edərək təhlilini aparmış dır.
Qeyd etmək lazımdır ki, professor İsrafil Abbaslı 1972-ci ildə qələmə aldığı “Türk alimləri Aşıq Ələsgər haqqında” (1,1 c., s 1 4 5
- 1 4 9
). məqaləsində O.Yurdsevərin yuxarıda bəhs olunan tədqiqatını xatırlatmışdır. Aşıq Ələsgərlə bağlı 1 ürkiyədəki tədqiqatlardan danışarkən, İ.Abbaslı yazır: “Şəxsiyyəti barədə ilk söz demiş alimlərdən biri Bay Əbdülvahab Yurdsevər olmuşdur. Müəllifin “Azərbaycan kiiltür dərgisf’ndə dərc etdirdiyi bir yazıda Ələsgər haqqında ötəri məlumat verilmişdir ki, bu da ilk təşəbbüs kimi qiymətlidir” (1,1 c., s 145). 8S
Yüklə 4,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|