ĠAMĠl rəhmanzadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
153 sabitləşmişdi. Sadalanan amillər Gürcüstan hökumətinə Zaqfederasiya çər- çivəsində qonşuları ilə münasibətdə daha inamlı hərəkət etmək imkanı verirdi. Həmçinin artıq qeyd etdiyimiz kimi, respublikada gerçəkləşdirilən aqrar islahat gedişində təsərrüfata yararlı torpaq massivlərinə olan ehtiyac gürcü hakimiyyətini yeni mənbələr axtarışına sövq edirdi. Qeyd etdiyimiz amil və səbəblər fonunda 20-ci illərin ortalarına doğru Gürcüstanın rəsmi dairələri Azərbaycanla həll edilmiş, həmçinin hələ də qalmaqda olan torpaq mübahisələrinin öz lehinə dəyişdirilməsi və ya çözümü istiqamətində səylərini gücləndirmişdi. Bu vəziyyəti M.C.Bağırov 1925-ci ilin noyabr müşavirəsində belə təsvir edirdi: «Gürcü yoldaşlar bir sıra məsələlər qaldırıblar ki, o zaman bizim yoldaşlar (yəni 1921-ci ildə sazişlərə imza atan və komissiyanın işində iştirak edən gürcü səlahiyyətliləri - Ş.R.) səhvə yol vermişlər və bu qərarlar yekun deyil. Və hətta siz gürcü xəritəsinə baxsanız görərsiniz ki, bu sazişlər üzrə bizə keçmiş bütün sahələri özlərinə qatıblar və özü də bizim nöqteyi-nəzərimizcə ən mübahisəsiz sahələri belə onlar mübahisəli kimi qələmə vermədən öz ərazilərinə daxil etmişlər və bizim və gürcü kəndliləri arasında bütün mübarizə, bütün dava- dalaş da məhz elə bu məntəqələrdə (söhbət Eldar düzündəki, habelə Qazax-Sığnaq və Zaqatala-Sığnaq qəzaları arasında mübahisələrdən gedir -Ş.R.) baş verməkdədir». 67 Yeri gəlmişkən, 20-ci illərdə Azərbaycanla Gürcüstan arasında 8 mübahisəli torpaq məsələsi mövcud idi: Çiaur meşəliyi, Şirək çölünün Alazanyanı vadisi, Eldar düzündə sahələr, Vaşlovani və Buğa adlanan sahələr, İori (Qabırrı) kənarı rayon, Çatma çölü, Aramdərə və Bodbi pay torpaqları, David-Qareci monastırı rayonu. Çiaur meşəliyi və Alazanyanı vadi ilə əlaqədar sazişlər və onların Cənubi Qafqaz MİK-i tərəfindən təsdiqlənməsi digər Azərbaycan-gürcü torpaq mübahisələrinin analoji şəkildə həllinə yol açmışdı. Məsələn, 1925-ci ilin aprelin 17-də Gürcüstan SSR Xalq Torpaq Komissarlığı (XTK) Cənubi Qafqaz MİK-in torpaq komissiyasına müraciət edərək, David-Qareci rayonunda sərhədin yenidən baxılması haqqında məsələ qaldırdı. Gürcü tərəfinin fikrincə, 1921-22-ci illərdə qarışıq komissiyada GSSR-dən olan təmsilçilər həmin rayonda sərhəd müəyyən edilərkən, guya Gürcüstan vətəndaşlarının faktiki istifadəsində bulunan otlaqların bir qisminin Azərbaycana keçməsini nəzərə almamışdılar. Ona görə də həmin rayonda sərhəd təshih edilməlidir. 1925-ci ilin oktyabrın 6-da Cənubi Qafqaz MİK Kiçik Rəyasət Heyəti arxeoloji sərvət kimi David-Qareci monastrının mühafizəsinin zəruri hesab edilməsi haqqında qərar çıxardı. Qərarda, həmçinin ASSR və GSSR MİK-lərinə abidənin mühafizəsinə dair birgə tədbirlər görmək həvalə edilirdi. Yeri gəlmişkən, monastır kompleksi Azərbaycan ərazisi olsa da, faktiki olaraq Gürcüstanın təyin etdiyi keşişlər tərəfindən idarə olunurdu. Bu keşişlər də çox vaxt özlərini təhrikedici aparırdılar. Məsələn, 1925-ci ildə Şıxlı kəndinin 154 sakinləri monastır rayonunda torpaqlarını becərmək istədikdə, monastrın baş keşişi Abaşidzenin təhrik etdiyi bir qrup gürcünün müqaviməti ilə üzləşmişdi. Azərbaycan tərəfinin bu məsələdə mövqeyi 1921-ci il sazişinə əsaslanırdı. Onun fikrincə, monastır Azərbaycan tərkibində qalmaqla mühafizəsi hər iki respublika tərəfindən həyata keçirilə bilər. Monastır torpaq sahibliyi isə ASSR qanunvericiliyinə müvafiq qaydada kökündən ləğv olunmalı idi. David- Qareci monastırına dair Cənubi Qafqaz MİK-i tərəfindən yekun qərarlar 1927-29- cu illərdə verilmişdi. Elə digər torpaq mübahisələrinin də həlli təxminən həmin dövrə təsadüf edirdi. Yeri gəldikcə biz bu və digər mübahisəli torpaq məsələsinin üzərinə qayıdacağıq. Bəhs etdiyimiz torpaq mübahisələrinə gəldikdə isə, gürcü tərəfi gündəlikdə duran birinci məsələni həll etdikdən -əraziləri özünə birləşdirdikdən sonra həmin rayonları sosial-iqtisadi baxımdan özününküləşdirməyə başlamışdı. Alazanyanı vadidə gürcü hakimiyyət orqanları zaqatalalıların təsərrüfat hüquqlarını müntəzəm surətdə pozurdu. İlk növbədə Sığnaq qəza icraiyyə komitəsi 28 oktyabr 1924-cü il aktı ilə nəzərdə tutulan sahələrin Zaqatala kənd icmalarına verməkdən müxtəlif bəhanələrlə ya imtina edir, ya da gecikdirirdi. 68 Bu cür hərəkət etməklə gürcü tərəfinin başlıca məqsədi əkin kampaniyasına maneələr yaratmaq və hətta onu pozmaq idi. Digər tərəfdən gürcü hakimiyyəti Şirəkdəki otlaqlardan istifadəyə görə Zaqatala kəndlilərindən böyük məbləğdə vergi ödəmələrini tələb edirdi, əks təqdirdə onları örüşə buraxmayacağı ilə hədələyirdi. 69 Gürcü hakimiyyət orqanlarının zaqatalalıların Şirək çölündən (növbəti paraqrafda görəcəyimiz kimi, həmçinin Çiaur meşəliyindən) metodik xarakter almış sıxışdırıb çıxarma kursu Azərbaycanın rəsmi dairələrini məsələyə yenidən baxmağa sövq edirdi. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan hökuməti 1924-cü il oktyabr sazişlərini ratifikasiya etməmişdi: o, sadəcə baş vermiş fakt qarşısında qoyulmuşdu. 1925-ci ilin sonlarında Azərbaycan SSR XTK qonşu respublikalarla torpaq mübahisələrinə dair münasibətini əks etdirən geniş arayış hazırlamışdı. Onun Alazanyanı vadiyə dair hissəsində deyilirdi ki, «komissiyanın (Balabanov komissiyasının - Ş.R.) torpaq istifadəsi haqqında əldə etdiyi nəticələr onların əsasında müəyyən qərar çıxarmaq üçün həddən ziyadə qeyri-dəqiqdir; ASSR vətəndaşlarının GSSR ərazisi daxilində torpaq istifadəsi hüququ ilə respublikalar arasında sərhədi Alazan çayı üzrə təsbit etmiş qərar məsələnin həlli olmayıb, yalnız ASSR vətəndaşlarının xeyrinə olmayan mübahisə ocağının yaradılmasıdır». 70 Arayışda sərhədlərin müəyyən edilməsi üçün bu və ya digər respublikanın vətəndaşlarının torpaq istifadəsinə dair daha dəqiq və etibarlı bilgilərin əldə olunması zəruriliyi də vurğulanırdı. Sözügedən materiallar 1926-cı ilin noyabrın 30-da Azərbaycan MİK sədri S.Ağamalıoğlunun sədrliyi altında keçirilmiş müşavirəyə təqdim olundu. Biz Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|