Anar İsayev Ramil Rəhimov

 
48 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
Romada qulların vəziyyəti 
 
Roma  işğallar nəticəsində  geniş  ərazilər  ələ  keçirdi.  Roma işğal etdiyi 
şəhərləri    ələ  keçirdikdən  sonra  hərbi  əsirlər  və  işğal  olunmuş  ərazilərin  dinc 
əhalisi qul edilib satılırdı.  
Qədim Romada qulların vəziyyəti son dərəcə ağır idi. Qul sahibləri qula 
ağır  işgəncələr  verə,  onu  ölümə  məhkum  edə  bilərdilər.  İtaət  etməyən  qullar 
daş  karxanalarında    işlədilirdi.  Qullar  heç  bir  hüquqa  malik  deyildilər. 
Romalılar  qulları  «danışan  əmək  alətləri»  adlandırırdılar.  Romada  xeyli  qul 
bazarı var idi. Romada ən böyük qul bazarı Egey dənizindəki Delos adasında 
yerləşirdi. Çevik  və  güclü  qullara  xüsusi  məktəblərdə  silah  işlətməyi  öyrədir, 
onları bir-biri ilə vuruşmağa məcbur edirdilər. 
 
Qladiator döyüşləri 
Roma  qladiator  döyüşlərinin  təşkil  edildiyi  qədim  dövlət  idi.  Qladiator 
güclü, çevik, bir-biri ilə vuruşmağa məcbur edilən qullara deyilirdi.  
Qladiator döyüşlərinə aiddir: 

 
Romada e.ə III əsrdən başlayaraq keçirilirdi. 

 
Döyüşdən əvvəl qullar xüsusi məktəblərdə döyüşə hazırlanırdı. 

 
Qladiator döyüşləri əsasən bayramlarda keçirilirdi. 

 
Qladiator döyüşləri keçirmək üçün amfiteatır tikilirdi. 

 
Qladiatorlar 
amfiteatrın 
mərkəzində 
yerləşən 
arenada 
döyüşürdülər. 

 
Məğlub  edilən,  lakin  sağ  qalan  qladiatorun  taleyi  tamaşaçılardan 
asılı idi. 

 
Qladiatorların  yırtıcı  heyvanlarla  da  (şir,  pələng  və.s)  təkbətək 
döyüşləri keçirilirdi. 
Qeyd olunduğu kimi, məğlub edilən, lakin sağ qalan qladiatorun taleyi tamaşaçılardan asılı idi. Belə ki, tamaşaçılar baş 
barmaqlarını  qaldırırdılarsa,  məğlub  olan  qladiator  sağ  qalırdı.  Baş  barmaqlarını  aşağı  saldıqda  isə  o,  qalib  gələn  qladiator 
tərəfindən öldürülürdü.  
 
 
Qullara 
verilən 
adlar 
Misirdə “canlı ölülər” 
 
Yunanıstanda “insan ayaqlılar” 
 
Romada “danışan əmək alətləri” 
 
Hindistanda “yad”, “düşmən”  
 
Spartada “hilotlar”  
 
«Pirr qələbəsi»
 
Hazırda çox böyük itkilər hesabına başa gələn uğurlar zamanı 
bəzən  «pirr  qələbəsi»  ifadəsini  işlədirik.  Qədim  tarixçilərin 
yazdığına görə bu ifadə belə yaranmışdır.  Romalılar Cənubi 
İtaliyada 
yunan 
şəhərləri 
ilə 
vuruşarkən, 
Balkan 
yarımadasında  Epir  padşahlığının  hökmdarı  Pirr  öz  ordusu 
ilə  yunanlara  köməyə  gəlir.  Onun  ordusu  22  min  piyada,  3 
min atlı döyüşçü və 20 döyüş filindən ibarət idi. Döyüş zamanı 
fillər  romalıların  sıralarına  girdi.  Fillərin  üstündə  oturan 
döyüşçülər  romalıların  üzərinə  ox  və  mizraq  yağdırırdılar. 
Pirrin ordusu bir neçə qələbə qazandı. 
 
 
Lakin  bu  qələbələr  çox  böyük  itki  hesabına  başa  gəldiyi  üçün  Pirr  dedi:  «Daha  bir  belə  qələbə  də  qazansaq,  mən 
ordusuz qalacağam».  Nəticədə Pirrin ordusu məğlub edildi. Bu gün də «Pirr qələbəsi» ifadəsi məğlubiyyətə bərabər 
qələbə mənasında işlənir. 
 
 
 
Romada qul bazarı
 
 
 
 
 
Qladiator döyüşləri 
 

---

 
49 
 
 
Tiberi və Qay Qrakx qardaşlarının torpaq islahatı 
Romada kəndlilərin çoxu torpaqsız  idi. E.ə. 133-cü ildə xalq yığıncağında  xalq 
tribunu  seçilən  Tiberi  Qrakx  kəndlilər  üçün  yeni  torpaq  qanunu  təklif  etdi.  Tiberi 
Qrakxın  torpaq  qanunu  quldarların  mənafeyinə  zidd  idi.  Buna  görə  də  varlı 
quldarlardan  ibarət  olan  Senat  bu  təklifi  rədd  etdi  və  qanunu  qəbul  etmədi.  Buna 
baxmayaraq,  Tiberinin  çağırdığı  xalq  yığıncağı  torpaq  qanununu  qəbul  etdi.  Tiberi 
Qrakxın torpaq qanununa əsasən torpaqlar quldarlardan alınıb yoxsullara paylanmağa 
başlanıldı.  Senat xalqdan qorxub Xalq yığıncağının qanununa qarşı çıxmadı. Tiberinin 
düşmənləri  ona  böhtan  ataraq  padşah  olmaq  istəməkdə  günahlandırdılar.  Bundan 
istifadə edən senat xalqı “respublikanı xilas etməyə” çağırdı. Onlar isə Tiberini və onun 
300 tərəfdarını öldürdülər. Ölənlərin meyitini cinayətkar kimi Tibr çayına atdılar. Tiberi 
Qrakxın torpaq qanunu isə tam həyata keçmədi. 
E.ə.  123-cü  ildə  Tiberinin  qardaşı  Qay  Qrakx  xalq  tribunu  seçildi.  Qay  Qrakx 
tribun seçildikdən sonra kəndlilərə torpaq paylanmasını davam etdirdi. Lakin qardaşı 
kimi, o da öldürüldü və islahat yarımçıq qaldı. 
 
Spartak üsyanı (e.ə 74 - e.ə 71) 
E.ə  74-cü  ildə  Kapuya  şəhərindəki  qladiator  məktəbində  qullar  qiyam 
qaldırdılar.  78  nəfər  qul  qaçaraq  Vezuvi  dağının  zirvəsində  düşərgə  saldı. Üsyana 
Spartak  başçılıq edirdi.  Spartak Balkan  yarımadasının  şimal-şərqində  yaşayan frakiya 
tayfasından  idi.  O,  romalılar  tərəfindən  əsir  alınaraq  qladiator  məktəbinə  verilmişdi. 
Tezliklə Spartaq üsyana başçılıq edərək öz ordusunda ciddi nizam intizam yaratdı. Ətraf 
malikanələrin  qulları  da  Spartaka  qoşuldular.  Onlar  Kapuyadan  göndərilmiş  hərbi 
dəstəni məğlub edərək xeyli silah ələ keçirdilər.  
Senatın  göndərdiyi  qoşun  üsyançıların  düşərgəsi  hesab  olunan  Vezuvi  dağını 
mühasirəyə  aldı.  Lakin  üsyançılar  üzüm  tənəklərindən  hördükləri  nərdivanlarla  gecə 
ikən sıldırım qayadan enərək romalıları darmadağın etdilər.  
Senat  üsyançılara  qarşı  Krassın  başçılığı  ilə  yeni  böyük  ordu  göndərdi.  Krass 
üsyançıların yolunu kəsib onları tələyə saldı. Spartak üsyançılara «acından ölməkdənsə, 
qılınc  zərbəsindən  ölmək  daha  yaxşıdır»  sözləri  ilə  müraciət  etdi  və  onları  Krassın 
iordusu üzərinə hücum etdi.  
E.ə.  71-ci  ildə  Roma  qoşunları  ilə  son  döyüşdə  Spartak  həlak  oldu.  Krassın  və 
onun  köməyinə  yetişən  Pompeyin  qoşunları  üsyançıları  darmadağın  etdi.  Romalılar 
Kapuyadan Romaya gedən yol boyunca 6 min qulu çarmıxa çəkdilər. 
 
 
 
 
«Spartak» filmindən kadrlar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tiberi və Qay Qrakx qardaşları.  
 
 
 
 
 
Kapuya şəhərindəki qladiator 
məktəbi (müasir şəkil
)
 

---