Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

9 
kadar  sürmüş,  bundan  sonra  kilise  gittikçe  artan  bir  şekilde,  serbest  boşanma 
sistemine müdahale etmiş, evlenme ve boşanma işlerini üzerine almaya başlamıştır.
27
 
 
3. Boşanmanın Sebebe ve Hâkim Hükmüne Dayandığı Sistem 
Evlenmenin  kutsal  sayılması  gerektiği  prensibini  benimsemeyen  ve 
boşanmayı  kabul  eden  Protestanlık,  Katolik  Kilisesinin  boşanma  konusundaki  sert 
tavrını tadil etmiş; Tabii Hukuk Okulu ve Aydınlık Çağ hukukçuları da evlenmenin 
medeni  bir  akit  olduğu  fikrini  ileri  sürerek  Katolik  Kilisesinin  görüşüne  en  sert 
darbeyi indirmişlerdir.
28
 
Bu  sistemde,  boşanmanın  ancak  belirli  sebeplerin  mevcudiyeti  halinde 
gerçekleşebileceği kabul edilmiş, böylece, Katolik sistemiyle serbest boşanma sistemi 
arasında ortalama bir yol tutulmuştur.
29
 Burada boşanma yoluyla evliliğe son vermek 
mümkündür ancak bunun için öncelikle kanunda öngörülmüş bir sebebe dayanılarak 
dava açılmalı ve bu dava sonunda hâkimden boşanmaya ilişkin bir karar alınmalıdır. 
Bugün, modern hukuk sistemlerinde, eşlere boşanma imkânı verilmesi gereği 
büyük  ölçüde  kabul  edilmiştir.  Burada  esas  olarak,  boşanmanın  hangi  sebeplere 
dayanması  gerektiği,  boşanmanın  mutlaka  bir  yargı  kararı  kararına  ihtiyaç  duyması 
karşısında  eşlerin  karşılıklı  rızalarının  boşanmaya  etkisi  gibi  konular  gerek  hukuk 
tarihi,  gerekse  yürürlükteki  hukuk  sistemleri  bakımından  ilgi  çekici  hukuk 
problemlerini oluşturmaktadır. 
 
 
                                                           
27
  
Velidedeoğlu, Aile Hukuku, s. 157. 
28
  
Tandoğan, s. 71. 
29
  
Velidedeoğlu, Aile Hukuku, s. 159; Akıntürk/Karaman, s. 239. 

---

10 
II.   BOŞANMANIN  DAYANDIĞI  TEMEL  İLKELER  TÜRK  HUKUKUNA 
YANSIMALARI  VE  TÜRK  HUKUKUNDA  ÖZEL  BOŞANMA 
SEBEPLERİ 
A. Boşanmanın Dayandığı Temel İlkeler 
Boşanmanın  ancak  belirli  sebeplerden  birinin  varlığı  halinde  gerçekleşmesi 
fikri  –yani  orta  yol-  kabul  edilmiş  olsa  dahi,  bu  sebepleri  belirlerken  esas  alınacak 
prensibi  tayin  bakımından  birbirlerine  hâkimiyet  iddiasında  olan  çeşitli  eğilimler 
vardır.
30
Boşanmanın  dayandığı  temel  ilkeler  dört  noktada  toplanır  ki  bunlar  “kusur 
ilkesi”, “irade ilkesi”, “temelden sarsılma ilkesi” ve “elverişsizlik ilkesi”dir.
31
 
 
1. Kusur İlkesi 
Bu prensibe göre boşanma, ancak eşlerden birinin kusurlu olması durumunda, 
kusursuz  olan  eşin  açacağı  dava  ile  mümkündür.  Burada  amaç  kusurlu  eşin  kendi 
kusuruna dayanarak hukuken korunan bir menfaat elde edilmesinin önüne geçilmesi, 
kusursuz eşin korunmasıdır.
32
 
Boşanmada kusur prensibi, bu prensibe bağlı kalındığı takdirde, her iki eşe de 
kusur  atfının  mümkün  olmadığı,  fakat  evlilik  birliğinin  devamının  da  imkânsız 
olduğu  hallerde,  evlilik  birliğini  sona  erdirmenin  imkânsızlaşacağı;  eşlerin 
boşanabilmek  için  birbirlerine  daima  kusur  yüklemeye  çalışmalarının  barışma 
ihtimalini güçleştireceği noktalarından eleştirilmektedir.
33
 
 
                                                           
30
  
Feyzioğlu, s. 217. 
31
  
Bkz. Tandoğan, s. 71, 72; Öztan, s. 215, 216; Feyzioğlu, s. 217, 218; Schwarz, s. 137 vd.;Farklı 
olarak Velidedeoğlu, “elverişsizlik prensibi”ne  yer vermemektedir(Velidedeoğlu, Aile Hukuku, 
s.  160);  Öte  taraftan  Akıntürk  ve  Gençcan  ise  önceki  Medeni  Kanun’nun  134.  maddesine 
4.5.1988 tarih ve 3444 sayılı Kanunla eklenen,  yeni Medeni Kanun’da da aynen benimsenerek 
166. maddenin son fıkrasında yerini alan “eylemli ayrılık ilkesi”ni beşinci bir ilke olarak kabul 
etmektedir(Bkz. Akıntürk/Karaman, s. 240; Gençcan, s. 105). 
32
  
Öztan, s. 216; Akıntürk/Karaman, s. 240. 
33
    Tandoğan,  s.  71,  72;  Öztan,  s.  216;  Akıntürk/Karaman,  s.  240;  Velidedeoğlu,  Aile  Hukuku,  s. 
160, 161; Schwarz, s. 138.
 

---

11 
2. İrade İlkesi 
Bu  ilkeye  göre,  eşlerin  ortak  iradeleriyle  kurdukları  evliliğin,  yine  onların 
ortak iradesiyle sona erdirilebilmesi gerekir.
34
 
Ailenin devamlı ve istikrarlı bir müessese olması gereği karşısında, boşanma 
için  böyle  bir  ilkenin  kabulü  eleştirilmiştir.  Şöyle  ki;  tarafların  ortak  iradesiyle 
kurulsa  da,  kurulduktan  sonra  artık  alelade  bir  sözleşme  olmaktan  çıkan  evlilik 
birliğinin  kuruluşunda  duraksamadan  kabul  edilen  irade  ilkesinin,  birliğin  ortadan 
kaldırılmasındaki  rolü  üzerinde  durulmalı;  sebebe  dayanan  boşanma  görüşünden 
serbest  boşanma  görüşüne  yaklaşılmasının  önüne  geçilmelidir.  İki  tarafın  müşterek 
rızası  ile boşanmanın mümkün  olmasında belirli sebeplere bağlı boşanma esasından 
pek  ayrılındığı  söylenilemese  de  sadece  tek  tarafın  iradesinin  boşanmaya  yeterli 
görüldüğü hallerde-1944’e kadar Rusya’da- bu prensipten uzaklaşılmış olur.
35
 
 
3. Temelinden Sarsılma İlkesi
36
 
Bu  ilkeye  göre,  evliliğin  amaç  ve  işlevini  kaybettiği,  evlilik  birliğinin 
devamının  istenmesinde  hiçbir  yarar  ve  anlamın  kalmadığı
37
  durumlarda  kusur 
durumlarına bakılmaksızın – eşlerden biri veya ikisi kusurlu olabileceği gibi her ikisi 
de  kusurlu  olmayabilir-  eşlerden  birinin  açacağı  dava  sonunda  boşanma  gerçekleşir. 
Burada  amaç,  kusur  prensibine  getirilen  eleştirileri  karşılamak,  hâkime  kusur 
prensibinde  olduğundan  daha  geniş  ölçüde  takdir  hakkı  tanıyarak,  kusura  rağmen 
                                                           
34
  
Akıntürk/Karaman, s. 240. 
35
  
Feyzioğlu, s. 218. 
36
  
Kimi  kaynaklarda  “düzen  bozukluğu  ilkesi”  olarak  belirtilmiştir(Bkz.  Feyzioğlu,  s.  217; 
Tandoğan,  s.  72;  Öztan,  s.  216;  Akıntürk/Karaman,  s.  241);  Öte  taraftan  Velidedeoğlu  evlilik 
birliği  temelinden  sarsılmışsa,  artık  bu  evliliğin  fertlere  ve  topluma  menfaati 
dokunmayacağından bu ilkeye “içtimai mülahaza(toplumsal menfaat) prensibi” de demiştir(Bkz. 
Velidedeoğlu, Aile Hukuku, s. 161). 
37
  
Akıntürk/Karaman, s. 241. 

---